Tuliom : diforc'h etre ar stummoù
Infobox |
|||
Linenn 1: | Linenn 1: | ||
{| class="infobox" style="width:auto; font-size:90%;" |
|||
<!-- TULIOM --> |
|||
{| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" align="right" style="margin-left:1em;" width="250px" |
|||
| colspan="8" cellspacing="0" cellpadding="2"| |
|||
{| align="center" width="100%" bgcolor="#ffbfff" |
|||
| align="center" | <span style="color:#000000; font-size:large;">'''T U L I O M'''</span> |
|||
|} |
|||
{| align="center" |
|||
| align="center" | <small><span style="color:#ffffff">0</span></small> |
|||
| align="center" | <small><span style="color:#ffffff">0</span></small> |
|||
| align="center" | <small><span style="color:#ffffff">0</span></small> |
|||
| align="center" | <small><span style="color:#ffffff">0</span></small> |
|||
| align="center" | <small><span style="color:#ffffff">0</span></small> |
|||
| align="center" | <small><span style="color:#ffffff">0</span></small> |
|||
| align="center" | <small><span style="color:#ffffff">0</span></small> |
|||
| align="center" | <small><span style="color:#ffffff">0</span></small> |
|||
|- |
|- |
||
! colspan="2" style="background-image:linear-gradient(to right, #ffbfff, #fff); color:#000;"|<!-- <div style="float:left; padding:5px;">[[Restr:Radiation warning symbol.svg|32px]]</div> --><div style="float:right; padding:5px;">[[Restr:Vector molecule.svg|32px]]</div> <span style="font-size:2em;">Tuliom</span> |
|||
| align="center" colspan="8" | [[Erbiom]] – '''Tuliom''' – [[Iterbiom]] |
|||
|- |
|- |
||
| align=" |
| align="center" colspan="2" | [[Erbiom]] – '''Tuliom''' – [[Iterbiom]] |
||
|- |
|- |
||
| colspan="2" | |
|||
| align="center" colspan="6"| [[Restr:Tm-TableImage.svg|250px|taolenn beriodek, Tuliom]] |
|||
{| |
|||
<div style="text-align: right"><small>[[Taolenn beriodek an elfennoù|Taolenn beriodek]]</small></div> |
|||
|-bgcolor=Silver |
|||
| align="center" colspan="8" | '''Perzhioù hollek''' |
|||
|- |
|- |
||
| <br>'''Tm'''<br>[[Mendeleviom|Md]] |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| colspan="2"| [[Restr:Tm-TableImage.svg|250px|Taolenn beriodek, Tuliom]] |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Niver atomek]]'''</small> |
|||
<div style="text-align: right"><mark>[[Taolenn beriodek an elfennoù|Taolenn beriodek]]</mark></div> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>69</small> |
|||
|} |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
|- bgcolor="#ffbfff" |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Rummad kimiek]]'''</small> |
|||
! colspan="2" | Perzhioù hollek |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>[[Lantanid]]où</small> |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Strollad eus an daolenn beriodek|Strollad]]''', '''[[Trovezh eus an daolenn beriodek|trovezh]]''', '''[[Bloc'h eus an daolenn beriodek|bloc'h]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>Lantanidoù, 6, f</small> |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Tolz atomek]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>168,934 u</small> |
|||
|-bgcolor=Silver |
|||
| align="center" colspan="8" | '''Aozadur elektronek''' |
|||
|- |
|- |
||
|'''[[Niver atomek]]''' || 69 |
|||
| align="center" colspan="8" | <small>[[Aozadur elektronek an atomoù|[Xe] 4f<sup>13</sup> 6s<sup>2</sup>]]</small><br><small>Dasparzh an elektronoù<br>dre liveoù gremm :<br>2, 8, 18, 31, 8, 2</small> |
|||
|- |
|- |
||
|'''[[Rummad kimiek]]''' || [[Lantanid]]où |
|||
| align="center" colspan="8" | [[Restr:Electron shell 069 Thulium - no label.svg|center|200px]] |
|||
|-bgcolor=Silver |
|||
| align="center" colspan="8" | '''Perzhioù atomek''' |
|||
|- |
|- |
||
|'''[[Strollad eus an daolenn beriodek|Strollad]]''' || Lantanidoù |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Niver oksidadur]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>'''+ 3'''<br>(oksidenn vazennek skañv)</small> |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Tredanleiegezh]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>1,25 (skeul Pauling)</small> |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Gremmoù ionadur]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>'''1 :''' 596,695 kJ/mol</small><br><small>'''2 :''' 1 162,647 kJ/mol</small><br><small>'''3 :''' 2 284,771 kJ/mol</small><br><small>'''4 :''' 4 119,920 kJ/mol</small> |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Skin atomek]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>227 pm</small> |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Skin kenamsav]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>177 pm</small> |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Skin Van der Vaals]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>(stlenn ebet)</small> |
|||
|-bgcolor=Silver |
|||
| align="center" colspan="8" | '''Perzhioù fizikel''' |
|||
|- |
|- |
||
|'''[[Trovezh eus an daolenn beriodek|trovezh]]''' || 6 |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Arvez]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>Kaled</small> |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Douester]] (20 °C)'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>9,325 g/cm<sup>3</sup></small> |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Teuzverk]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>1 545 °C</small> |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Bervverk]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>1 950 °C</small> |
|||
|-bgcolor=#e9e955 |
|||
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Tredanharzusted]]'''</small> |
|||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>676 nΩ•m (e 20 °C)</small> |
|||
|-bgcolor="Silver" |
|||
| align="center" colspan="8" | '''Neuz an elfenn''' |
|||
|- |
|- |
||
|'''[[Bloc'h eus an daolenn beriodek|bloc'h]]''' || f |
|||
| align="center" colspan="8" | [[Restr:Tm,69.jpg|250px]]<br>'''Tuliom''' |
|||
| |
|- |
||
|'''[[Tolz atomek]]''' || 168,934 |
|||
|- bgcolor="#ffbfff" |
|||
! colspan="2" | Aozadur elektronek |
|||
|- |
|||
| colspan="2" align="center" | '''[[Aozadur elektronek an atomoù|[Xe] 4f<sup>13</sup> 6s<sup>2</sup>]]'''<br>Dasparzh an elektronoù : '''2, 8, 18, 31, 8, 2''' |
|||
|- |
|||
| colspan="3" | [[Restr:Electron shell 069 Thulium - no label.svg|center|150px]] |
|||
|- bgcolor="#ffbfff" |
|||
! colspan="2" | Perzhioù atomek |
|||
|- valign="top" |
|||
|'''[[Niver oksidadur]]''' || '''+ 3'''<br>''Oksidenn [[bazenn|vazennek]] skañv'' |
|||
|- |
|||
|'''[[Tredanleiegezh]]''' || 1,25 <small>''(Skeul Linus Pauling)''</small> |
|||
|- valign="top" |
|||
|'''[[Gremmoù ionadur]]'''|| '''1 :''' 596,695 kJ/mol<br>'''2 :''' 1 162,647 kJ/mol<br>'''3 :''' 2 284,771 kJ/mol<br>'''4 :''' 4 119,920 kJ/mol |
|||
|- |
|||
|'''[[Skin atomek]]''' || 227 pm |
|||
|- |
|||
|'''[[Skin kenamsav]]''' || 177 pm |
|||
|- |
|||
|'''[[Skin Van der Vaals]]''' || (stlenn ebet) |
|||
|- bgcolor="#ffbfff" |
|||
! colspan="3" | Perzhioù fizikel |
|||
|- |
|||
|'''[[Arvez]]''' || Kaled |
|||
|- |
|||
| '''[[Douester]] (≈20°C)''' || 9,325 g/cm<sup>3</sup> |
|||
|- |
|||
| '''[[Teuzverk]]''' || 1 545°C |
|||
|- |
|||
| '''[[Bervverk]]''' || 1 950°C |
|||
|- |
|||
| '''[[Tredanharzusted]]''' || 676 nΩ•m (e 20°C) |
|||
|- bgcolor="#ffbfff" |
|||
! colspan="2" | Neuz an elfenn |
|||
|- |
|||
| align="center" colspan="3" | [[Restr:Tm,69.jpg|300px]] |
|||
|} |
|} |
||
{{Quotation|''Arabat eo droukveskañ Tuliom'' '''<sub>69</sub>Tm''' ''gant'' [[Talliom]] '''<sub>81</sub>Tl''' ''pe gant'' [[Toriom]] '''<sub>90</sub>Th''' ''!''}} |
{{Quotation|''Arabat eo droukveskañ Tuliom'' '''<sub>69</sub>Tm''' ''gant'' [[Talliom]] '''<sub>81</sub>Tl''' ''pe gant'' [[Toriom]] '''<sub>90</sub>Th''' ''!''}} |
||
Linenn 144: | Linenn 119: | ||
== Notennoù == |
== Notennoù == |
||
{{Daveoù}} |
|||
<references /> |
|||
<div style="font-size:90%;"> |
|||
== Daveennoù == |
== Daveennoù == |
||
* [http://portal.acs.org/portal/acs/corg/content ''American Chemical Society''] {{en}} <small>Liamm oberiant 25 DU 12</small> |
* [http://portal.acs.org/portal/acs/corg/content ''American Chemical Society''] {{en}} <small>Liamm oberiant 25 DU 12</small> |
||
Linenn 169: | Linenn 144: | ||
* STWERTKA Albert, ''A Guide to the Elements'', Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 {{en}} |
* STWERTKA Albert, ''A Guide to the Elements'', Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 {{en}} |
||
* [http://www.webelements.com/ ''Webelements''] {{en}} <small>Liamm oberiant 26 HER 2012</small> |
* [http://www.webelements.com/ ''Webelements''] {{en}} <small>Liamm oberiant 26 HER 2012</small> |
||
</div> |
|||
{{ElfennoùKimiek}} |
{{ElfennoùKimiek}} |
||
<!-- etreWiki --> |
|||
<!-- Diwezh Tuliom --> |
|||
[[Rummad:Elfennoù kimiek]] |
[[Rummad:Elfennoù kimiek]] |
Stumm eus an 24 Meu 2021 da 20:34
Tuliom | ||||
---|---|---|---|---|
Erbiom – Tuliom – Iterbiom | ||||
| ||||
Perzhioù hollek | ||||
Niver atomek | 69 | |||
Rummad kimiek | Lantanidoù | |||
Strollad | Lantanidoù | |||
trovezh | 6 | |||
bloc'h | f | |||
Tolz atomek | 168,934 | |||
Aozadur elektronek | ||||
[Xe] 4f13 6s2 Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 31, 8, 2 | ||||
Perzhioù atomek | ||||
Niver oksidadur | + 3 Oksidenn vazennek skañv | |||
Tredanleiegezh | 1,25 (Skeul Linus Pauling) | |||
Gremmoù ionadur | 1 : 596,695 kJ/mol 2 : 1 162,647 kJ/mol 3 : 2 284,771 kJ/mol 4 : 4 119,920 kJ/mol | |||
Skin atomek | 227 pm | |||
Skin kenamsav | 177 pm | |||
Skin Van der Vaals | (stlenn ebet) | |||
Perzhioù fizikel | ||||
Arvez | Kaled | |||
Douester (≈20°C) | 9,325 g/cm3 | |||
Teuzverk | 1 545°C | |||
Bervverk | 1 950°C | |||
Tredanharzusted | 676 nΩ•m (e 20°C) | |||
Neuz an elfenn | ||||
Arabat eo droukveskañ Tuliom 69Tm gant Talliom 81Tl pe gant Toriom 90Th !
Un elfenn gimiek eo an tuliom ; Tm eo e arouez kimiek, 69 e niver atomek ha 168,934 e dolz atomek.
Istor
E 1879 e voe hiniennekaet stumm oksidet an elfenn 69 gant ar c'himiour svedat Per Teodor Cleve e Skol-veur Uppsala e Sveden, a-douez lantanidoù all a oa en un tamm oksidenn erbiom Er2O3 na oa ket glan. Div elfenn a gavas neuze : an holmiom 67Ho hag an elfenn 69, a anvas Tulium diwar anv latin Skandinavia.
Gant ar c'himiour saoz Charles James e voe kenderc'het tuliom peuzc'hlan dre un argezh a 15 000 pazenn, evel m'en embannas e 1911.
Adal dibenn an degad 1950 e voe gwerzhet tuliom glan (99,9 %) gant an embregerezh amerikan Lindsay Chemical Division of American Potash & Chemical Corporation[1].
Perzhioù
Ur metal blot liv an arc'hant eo an tuliom. Govelius eo, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù morzhol ; orjalennus eo ivez : tu zo d'e astenn hep na dorrfe.
Ferromagnetek eo an tuliom e gwrezverkoù yenoc'h eget -241,15 °C : treiñ a ra da warell.
Gourzhferromagnetek eo etre -241,15 ha -217,15 °C : n'eus gwarellegezh ken gantañ.
E gwrezverkoù tommoc'h eget -217,15 °C e tro da gewarellek, da lavaret eo e vez desachet gant ur warellvaez diavaez.
Buan e tro da c'haz pa vez en e stumm dourek.
Kimiek
- Buan e tazgwered an tuliom gant dour zomm, gorrekoc'h gant dour yen :
- Dilufrañ gorrek a ra an tuliom en aer, hag aes eo e lakaat da zeviñ e 150 °C :
- 4 Tm + 3 O2 → 2 Tm2O3 (trioksidenn tuliom)
- Aes ivez eo dileizhañ an tuliom en drenkenn sulfurek :
- 2 Tm [k] + 3 H2SO4 [dz] → 2 Tm3+ [dz] + 3 SO42- [dz] + 3 H2 [g]
- Gant an holl halogenoù, aroueziet amañ dre X, e tazgwered Tm pa vez tommoc'h eget 200 °C :
- 2 Tm [k] + 3 X2 [g] → 2 TmX3 [k]
Izotopoù
Tuliom-169 eo an izotop paotañ ha stabilañ a gaver en natur. Skinoberiek eo marteze.[3]
Skinizotopoù zo bet kevanaozet, 35 anezho, 171Tm o vezañ an hini stabilañ gant un hanter-vuhez a 1,92 bloavezh.
Izotop | % en natur | Hanter-vuhez | Digevanad |
---|---|---|---|
167Tm | kevanaozet | 9,25 devezh]] | 167Er |
168Tm | kevanaozet | 93,1 devezh]] | 168Er |
169Tm | 100 | stabil, 100 neutron | |
170Tm | kevanaozet | 128,6 devezh | 170Yb |
171Tm | kevanaozet | 1,92 bloavezh | 171Yb |
Arver
- Skinoù X a vez bannet gant an tuliom goude bezañ bet skinataet en ur greizenn derc'hanel ; e-pad bloaz e c'haller arverañan andon skinoù X-se er vezegiezh, ha da zinoiñ sioù e parzhioù loc'honiel pe elektronek.[4]
- Gant ur c'henaozad tuliom-krom-holmiom e pister granatoù Y3Al5O12 da fardañ laseroù 2 097 nm o zrohed, a vez arverezt en armoù hag en hinouriezh.
Pa vez ar granatoù-se pistet gant tuliom hepken e roont laseroù 1 930-2 040 nm a vez impljet e surjianerezh ar c'hankr.
- Da erlerc'hiañ ouzh itriom ez arverer tuliom en dreistreelloù a rank mont en-dro e gwrezverkoù uhel.
- Da erlerc'hiañ ouzh skandiom ez implijer tuliom da fardañ kleuzuerioù (lampoù) a ro ur gouloù gwer.
Notennoù
- ↑ HEDRICK James B., Rare-Earth Metals, United States Geological Survey (USGS) (en) Liamm oberiant 24 C'HWE 13
- ↑ Alc'hwez : k = kalet, d = dourek, dz = dourzileizhenn, g = gaz
- ↑ EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements
- ↑ GUPTA C. K. & KRISHNAMURTHY N., Extractive Metallurgy of Rare Earths, CRC Press, 2004, ISBN 978-0-415-33340-5 (en)
Daveennoù
- American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
- Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
- Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
- DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
- EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
- Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
- ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
- HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
- Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
- Los Alamos National Laboratory (en) Liamm oberiant 14 C'HWE 2013
- Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
- LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
- Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
- STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
- Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012
Kimiezh | Elfennoù kimiek |
---|
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv •
Taolenn beriodek |