Avisenna
Reizh pe jener | paotr |
---|---|
Bro ar geodedouriezh | Samanid Empire, Buyid dynasty |
Anv e yezh-vamm an den | ابن سینا |
Anv ganedigezh | أبو علي الحسين بن عبد الله بن الحسن بن علي بن سينا |
Anv-bihan | Hussein |
Anv | أبو علي الحسين بن عبد الله بن الحسن بن علي بن سينا |
Deiziad ganedigezh | 980 |
Lec'h ganedigezh | Afshona |
Deiziad ar marv | 18 Mez 1037 |
Lec'h ar marv | Hamadan |
Lec'h douaridigezh | Avicenna Mausoleum |
Yezh vamm | perseg |
Yezhoù komzet pe skrivet | arabeg, perseg |
Karg | vizier |
Studier | Bahmanyār, Ibn Abi Sadiq, Ali ibn Yusuf al-Ilaqi |
Bet studier da | Abu Sahl 'Isa ibn Yahya al-Masihi |
Lec'h annez | Ray, Bukhara, Urgench, Gorgan, Hamadan |
Relijion | Islam, Islam chiit |
Oberenn heverk | Canon of Medicine, The Book of Healing, Al-isharat wa al-tanbihat |
Present in work | Divina Commedia |
Prantad | Islamic Golden Age, Shi'a Century |
Deskrivet en URL | http://www.digiporta.net/index.php?id=772078164, http://www.digiporta.net/index.php?id=735085354 |
Statud e wirioù aozer | Ar gwirioù aozer ne dalvezont ket ken |
Kunya | Abdullah Ibn Al Hussain |
Abū ‘Alī al-Husayn ibn ‘Abd Allāh ibn Sīnā, ent-berr ibn Sīnā, bet latinaet e anv en Avisenna (perseg : ابو علی الحسين بن عبد الله بن سينا ), a oa ganet d'ar 7 a viz Eost 980 nepell eus Boukhara (en Ouzbekistan hiziv) ha marvet e miz Eost 1037 e Hamadan (Iran). Ouzbek e oa e dad, tadjik e vamm. Bevet ha labouret en deus dreist-holl en Iran a-vremañ, rannet d'ar prantad-se e meur a emirelezh.
Unan eus prederourien pennañ ar bed islamek eo bet Avisenna : war un dro filozofour, skiantour ha mezeg ; politikour (vizir, e Hamadan) eo bet ouzhpenn-se e-pad ur pennad. Skrivet en deus bet en arabeg aliesañ, e perseg a-wechoù.
Oberennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ouzhpenn 250 skrid digantañ a gont ar ouizieien. E-touez ar re vrudetañ :
- Ar C'hanon (Qānūn) : ur mell levr medisinerezh chomet en implij, e broioù ar C'hornôg zoken, betek ar XVIIvet kantved.
- Levr ar pare (Kitāb al-Shifā) : ouzh pare an ene e-keñver ar gaou e vez kaoz el levr-mañ, a ra war-dro lojik, skiantoù an natur, matematikoù ha metafizik.
- Levr ar ouiziegezh (Dānesh-Nāmeh) : un displegadenn war ar skiantoù en o fezh, bet skrivet e perseg da gentañ, en amboaz da zegas d'ar yezh naouturioù ha geriennoù a vanke dezhi.
- Teir c'hontadenn filozofek (pe kentoc'h marteze a speredelezh uhel) en deus laosket Ibn Sīnā ivez. An hini gentañ a zo an hini anavezetañ : Mab ar gedour (Hayy ibn Yaqzān) ; an titl hag an tem a zo bet implijet a-nevez gant Ibn Tufayl en XIIvet kantved.
Meizadurioù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Teir mammenn, sañset kemberiñ, a oa deut da vagañ prederennoù Avisenna :
- filozofiezh Aristoteles : troet e oa bet e skridoù en arabeg nevez oa, a-raok bezañ troet e latin prestik goude ;
- skridoù ar filozofourien anvet nevezplatonour (Plotinos, Proklos), skridoù droukvesket a-wechoù d'ar mare gant re Aristoteles ;
- diskuliadur ar C'horan.
N'eo ket gwall aes d'ar speredoù modern mont tre e meizadurioù Avisenna dre meur a abeg :
- an doare da welout ar bed, un hêrezh digant Aristoteles. Doubl eo an hollved : an oabl war un tu, an izelved, izeloc'h eget al loar, war an tu all. Da bep hini e berzhioù. Korfoù an oabl a heuilh ingal roudoù kelc'hiek, arouez a beurbadelezh hag a barfeted. En hor bed dister deomp an traoù hag an dud a ya war-eeun ; klask a rant ober diouzh patrom ar c'helc'h dre kelc'hiad ar genel hag an diskar, a rummad da rummad. Al lusk hollek-se a ziskouez anat bezañs ur c'hentañ lusker holl-ret. Abaoe Kopernik, Kepler, Galileo Galilei ha Newton eo bet dilezet ar seurt sistem-se.
- an doare da sellout ouzh an den. An intent ne vez ket komprenet gant Avisenna e-giz un ober hiniennel, personel a-raok pep tra, met kentoc'h evel ur sklêrijennadenn resevet adalek ur « meiz oberiant » (Intellect agent) boutin d'an holl speredoù, en em gav hag en em glev war pep tra diskouezet dre rezon. Heñvel d'un ael ar sklêrijenn eo ar meiz oberiant-se ; ar memes ael, a-benn ar fin, hag an hini (Gabriel) a zegasas diskuliadur ar C'horan. Dre se n'hell sevel dislavar ebet etre gwirionez ar C'horan hag ar brouenn dre rezon. Boazet omp bet gant ar relijion gristen da gentañ ha war-lerc'h gant ar mennozhioù modern da soñjal e ene pe spered an nen e-giz ur galloud kalz personeloc'h, kreizenn-kreiz ar bersonelezh.
Levezon
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Meneget eo bet c'hoazh penaos en deus graet berzh levr medisinerezh Avisenna : ne vo anv amañ nemet eus e levezon filozofek.
Burutellet eo bet meizadurioù Avisenna a-hed meur a gantved, kerkoulz er C'hornôg kristen hag er bed muzulman, dreist-holl diwar-benn al liamm gant Aristoteles, da lârout eo, e fin ar gont, diwar-benn ar rezon hag ar filozofiezh e-keñver an diskuliadur hag ar feiz.
- An argadenn gentañ a zeuas digant Al-Ghazali(1058-1111) en e levr Dislavarioù ar filozofourien (Tahāfut al-falāsifa). Spilhennañ a ra tri foent pennañ :
- Peurbadelezh ar bed ne glot ket gant doktrin un Doue krouer ;
- Naouturioù ar Ragevezh doueel hag ar burzhud ne gavont ket o flas e teolojiezh Avisenna ;
- N'eo ket sklaer Avisenna diwar-benn ar vuhez goude ar marv hag ar gopr pe ar c'hastiz er bed all.
- Ar respont a zeuas prestik a-walc'h eus penn all ar bed islamek (Cordoba) el levr Dislavaroù an dislavarourien (Tahāfut al-Tahāfut) gant Averroes (Ibn Rushd : 1126-1198) o tont da sikour gant Avisenna, daoust ma rebech dezhañ penaos, dindan levezon an nevezplatonourien, ne oa ket chomet tost a-walc'h ouzh Aristoteles.
- Arru ar jeu betek Pariz e derou an XIIIvet kantved. Klask a ra an arc'heskob difenn pep kelenn diwar-benn Aristoteles ha, da heul, Avisenna hag Averroes. Prederourien pennañ ar c'hantved, avat, o deus studiet anezho a-dost : Siger de Brabant, Alberzh Veur, Tommaso d'Aquino, John Duns Scot, h.a.. N'eo ket al lec'h amañ da zisplegañ dre ar munud penaos en em zifretas pep hini e-tal tezennoù ar prederour pers. Trawalc'h eo gwelout penaos e kaver e-kreiz krogadoù an XIIIvet kantved ur gistion doubl : statud an « esañsoù » pe naturioù (essentia : da belec'h pe da betra e kas hor meizadoù ?) ha penaos e koubl ar « vezañs » pe « bezoud » (existentia) gant an « esañs » (« tabut an hollegadoù, Querelle des Universaux »), – ha gwelout penaos ar c'histionoù-se a eien diwar tezennoù meur Avisenna (peurbadelezh ha krouidigezh, statud ar meiz hag an ene hiniennel, h.a.).
Hanter-ankouaet eo bet Avisenna er prantad modern, hep mar e-giz ur skeudenn eus « teñvalijenn ar Grennamzer ». An istorourien a oar lenn er prederiadennoù nevez diwar-benn ar bezoud un aspadenn guzh eus hentoù bet difraostet gant ar filozofour.
E koun Avisenna
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Enoret eo bet Avisenna e meur a vod. Roet eo bet e anv da meur a dra.
- E 1764, Linné a anvas avicennia geminans hag avicennia marina spesadoù plant a gresk e paludoù ar broioù tomm (mangroves) : dre vras, manglez pe, e galleg, palétuviers.
- Ur gleuzenn e tu kuzh al Loar a zo deut da vezañ Avicenna e 1970.
- E 1973, e arsellva Krime, Lioudmila Tchernykh a anavezas un asteroidenn nevez, bet enrollet e-giz (2755) Avicenna.
- Avicenna Bay eo bet graet eus ur bae e enezeg Palmer en Antarktika.
- E Tadjikistan, Pikern Lenin a zo bet adanvet e-giz Pikern Ibn Sīnā.
- Ospitalioù, evel just, a zo bet lakaet dindan paeroniezh Avicenna, da skouer, Ibn Sīnā Hospital en Ankara pe, e Bro-C'hall, Hôpital Avicenne e Bobigny (e-lec'h ma varvas Jacques Brel e 1978).
- Er broioù galleger, an anv « Centre Avicenne » a gas alies d'un ti-yec'hed bennak : da skouer e Sousse pe Monastir (Tunizia), e Liège, e Le Port (departamant ar Reünion), e Liborna pe Carcassona… A-wechoù neoazh e merk ur greizenn sevenadurel islamek, liammet pe get gant ur voskeenn, evel e Luksembourg, e Molenbeek pe e Roazhon.
- Un Avicenna Prize for Ethics in Sciences (Priz Avisenna evit degasadennoù war kistionoù a vuhezegezh e liamm gant araokadennoù ar skiantoù) a zo bet krouet gant an UNESCO.
Delwennoù eus ar skiantour-filozofour a gaver e Boukhara, e Karaganda (Kazakstan), e Douchanbe (Tadjikistan), e Qax (pe Qakh e Azerbaidjan), e Hamadan, en Ankara, e Vienna (Burev an ABU/ONU en Aostria). Broioù zo o deus embannet timbroù en e enor : RDA (e 1952), Aljeria, Iran, Tadjikistan – pe bilhedoù-bank (Tadjikistan).
Ur monumant a zo bet savet el lec'h ma kaver bez Avisenna e Hamadan. Ur mirdi a zo bet digoret e Afshana (Ouzbekistan), ar gêriadenn e-lec'h ma oa bet ganet.
-
Avisenna ouzh un timbr eus Tadjikistan
-
Avisenna en un dornskrid a 1271
Da lenn
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Henry Corbin, AVICENNE, arabe IBN SĪNĀ (980-1037) e Encyclopædia Universalis
- Étienne Gilson, L'Être et l'Essence, Vrin, 1948, chapitre IV
Liammoù diavaez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Lec'hienn ar « Centre culturel islamique Avicenne » e Roazhon (Villejean) : http://centre-avicenne.fr/