Sañskriteg

Eus Wikipedia
Sañskriteg
(संस्कृतम्)
Henyezh
Perzhioù
Komzet e : India
Rannved : Azia
Komzet gant : 6 106 (1981). 194 433 eil yezh (1961)
Familh-yezh : Indez-Europek
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e : India
Akademiezh :
Kodoù ar yezh
ISO 639-1 sa
ISO 639-2 san
ISO 639-3
Kod SIL SKT
Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

Ar sañskriteg[1], pe sanskriteg[2] (संस्कृता वाक् saṃskṛtā vāk) a zo ur yezh indez-europek klasel eus India. Ar ger saṃskṛta- a dalvez "glan, santelezet, sakr". An anv saṃskṛtā vāk pe "yezh c'hlan" a roer d'ar sañskriteg a ra dave d'ur 'yezh uhel' implijet evit lidoù relijiel. Ar yezhadur koshañ eo an Ạṣtādhyāyī bet savet gant Panini (Pāṇini पाणिनि ) er Vvet kantved kt JK.

Damheñvel eo statud ar sañskriteg evit sevenadur India ouzh hini al latin evit Europa, dre ma'z eo hounnezh ar yezh a voe implijet evit skrivañ ar vedaoù o tennañ d'an hindouegezh. Ur yezh varv eo ar sañskriteg ivez, dres evel al latin, dre ma n'eus kumuniezh ebet hag a ra gantañ. Diouzh an tu all avat, e vez desket ar sañskriteg evel eil yezh alies ha 6 000 brahmin bennak a lâr ez eo ar sañskriteg o yezh kentañ ha tud zo a glask lakaat ar sañskriteg da vezañ ur yezh vev en-dro. Implijet e vez ar sañskriteg peurliesañ evel ur yezh relijiel evit al lidoù hindouek.

Ar sañskriteg rakklasel pe vedel a zo unan eus ar yezhoù indez-europek koshañ a gaver roudoù skrivet diouto. Amañ e vo kaoz kentoc'h eus ar sañskritek klasek evel ma voe bet deskrivet e yezhadur gant Panini tro-dro da 500 a-raok Jezuz.

Fonologiezh ha doare-skrivañ[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

48 fonem ez eus en holl er sañskriteg klasel (49 ez eus er sañskriteg vedek).

Deskrivet e vez ar sonennoù hervez an urzh hengounel, da lâret eo: vogalennoù, kensonennoù tarzh, kensonennoù dre fri, kensonennoù linkr ha kensonennoù c'hwezh.


Vogalennoù eeun[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Devanāgarī Treuzlizherennadur
Distag Stag Treuzskrivadur (LFE)
a ʌ
ā
ि i i
ī
u u
ū
r̩ː

Vogalennoù eo , , and . A-wezhoù e vez menneget ॡ evel un hir met ne vez ket implijet ar son-mañ e sañskriteg ha war a seblant e vije bet ijinet al lizherenn-mañ dre genveriañ gant ar c'hensonennoù all.

Diftongennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Devanāgarī Treuzlizherennadur
Distag Stag Treuzskrivadur (LFE)
e
ai aːj
o
au aːw

Friet a c'hell bezañ an holl vogalennoù.

Kensonennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

E sañskriteg ez kensonennoù tarzh divouezh, mouezhiet c'hwezhet pe dic'hwezh el pep lec'h distagañ da heul:

Diweuz Dent Tro-gil Toenn ar genoù Staon
Tarzh C'hwezhet p प b ब t त d द ṭ (T) ट ḍ (D) ड c (ch) च j ज k क g ग
Dic'hwezh ph फ bh भ th थ dh ध ṭh (Th) ठ ḍh (Dh) ढ ch (chh) छ jh झ kh ख gh घ
Dre fri m म n न ṇ (N) ण ñ (J) ञ ṅ (G) ङ

Bez ez eus peder hanter-vogalenn ivez: y य, r र, l ल, v व. Kensonennoù c'hwezh tro-gil, toenn ar genoù ha kildent ez eus: ś (z) श, ṣ (S) ष, and s स. Evit achuiñ ez eus ivez un h mouezhiet ह hag un h divouezh ḥ ः anvet visarga hag ul lizherenn anvet anusvāraa(ṃ) dalvez da diswel e vez distaget dre fri ar vogalenn araozi.

Sandhi[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Luziet a-walc'h eo reolennoù ar sandhi e sañskriteg. Kavet e vez alies ar sandhi e hogozik n'eus forzh peseurt yezh pa gemm ar sonennoù pa vezont kostez-ha-kostez e diwezh ur ger hag e dibenn ur ger all dre gomz dreist-holl. E sañskriteg avat ez eo ret o anavezout hag o skrivañ ivez.

Skritur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Dornskrid eus Kachmir e sañskriteg skrivet gant ar skritur charada (17vet pe 18vet kantved)

E gwirionez n'eus skritur ebet liammet gant an sañskriteg hag implijet ez eus bet meur a skritur disheñvel evit e skrivañ o kemm a vare da vare hag a lec'h da lec'h, d.s. ar skritur brahmiek hag ar skritur kharosthiek da gentañ ha war-lerc'h (kantvedoù 4-8 goude Jezuz) e voe implijet ar skritur guptaek. Adalek an 8vet kantvet e voe implijet ar skritur charada diorroet diwar ar skritr gupataek ha neuze, war-dro an 12vet kantvet, e voe implijet ar skritur devanagari. Skrivet eo bet a-hend-all gant ar skritur kannadek e Su ar vro in the South, hag ar skritur bengalek e Norzh ar vro dreist-holl.

Peurliesañ ez eo bet implijet an devanagari evit skrivañ ar sañskritek abaoe ar grennamzer betek hiziv.

Yezhadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Renkadur ar verboù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Dek renkad disheñvel ez eus en holl e sañskriteg a c'hell bezañ isrannet etre verboù o deus ur wrizienn resis hag ar re n'o deus ket.

Displegadur ar verboù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Renket e vez ar verboù e pevar strollad. Setu penaos e vez implijet ha dispartiet ar pevar "amzer" pe "rumm"-se:

  • A-vremañ: a-vremañ, tremenet ledan, gourc'hemenn, gallus
  • Dazont: dazont, divizout
  • Aorist
  • Tremened strizh

Displegadur an anvioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ur yezh enteuzel eo ar sañskriteg, gantañ tri jener (gourel, benel, nebreizh) ha tri niver (unander, liester, daouder). Eizh kas ez eus: nominativel, vokativel, akuzativel, benvegel, dativel, ablative, genitivel, lokativel.

Gwriziennoù gant a Gourel ha Nebreizh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Gourel (kāma- 'karantez') Nebreizh (āsya- 'genoù')
Unander Daouder Liester Unander Daouder Liester
Nominativel kāmas kāmāu kāmās āsyam āsye āsyāni
Akuzativel kāmam kāmāu kāmān āsyam āsye āsyāni
Benvegel kāmena kāmābhyām kāmāis āsyena āsyābhyām āsyāis
Dativel kāmāya kāmābhyām kāmebhyas āsyāya āsyābhyām āsyebhyas
Ablativel kāmāt kāmābhyām kāmebhyas āsyāt āsyābhyām āsyebhyas
Genitivel kāmasya kāmayos kāmānām āsyasya āsyayos āsyānām
Lokativel kāme kāmayos kāmeṣu āsye āsyayos āsyeṣu
Vokativel kāma kāmau kāmas āsya āsye āsyāni

Gwriziennoù gant i hag u[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Gwrizienn u (gati- 'pazenn') 'Gwrizienn u (madhu- 'mel')
Unander Daouder Liester Unander Daouder Liester
Nominativel gatis gatī gatayas madhu madhunī madhūni
Akuzativel gatim gatī gatīs madhu madhunī madhūni
Benvegel gatyā gatibhyām gatibhis madhunā madhubhyām madhubhis
Dative gataye gatibhyām gatibhyas madhune madhubhyām madhubhyas
Ablativel gates gatibhyām gatibhyas madhunas madhubhyām madhubhyas
Genitivel gates gatyos gatīnām madhunas madhunos madhūnām
Lokativel gatāu gatyos gatiṣu madhuni madhunos madhūnām
Vocativel gate gatī gatayas madhu madhunī madhūni

Gwriziennoù gant vogalennoù hir[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Gwrizienn ā (jā- 'marzh') Gwrizienn ī (dhī- 'menoz') Gwrizienn ū (bhū- 'douar')
Unander Daouder Liester Unander Daouder Liester Unander Daouder Liester
Nominativel jās jāu jās dhīs dhiyāu dhiyas bhūs bhuvāu bhuvas
Akuzativel jām jāu jās dhiyam dhiyāu dhiyas bhuvam bhuvāu bhuvas
Benvegel jābhyām jābhis dhiyam dhībhyām dhībhis bhuvā

bhūbhyām || bhūbhis

Dativel je jābhyām jābhyas dhiye dhībhyām dhībhyas bhuve bhūbhyām bhūbhyas
Ablativel jas jābhyām jābhyas dhiyas dhībhyām dhībhyas bhuvas bhūbhyām bhūbhyas
Genitivel jas jos jānām dhiyas dhiyos dhiyām bhuvas bhuvos bhūvām
Lokativel ji jos jāsu dhiyi dhiyos dhiyām bhuvi bhuvos bhūṣu
Vokativel jās jāu jās dhīs dhiyāu dhīṣu bhūs bhuvāu bhuvas

Gwriziennoù gant r[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Unander Daouder Liester
Nominativel pitā pitarāu pitaras
Akuzativel pitaram pitarār pitṝn
Benvegel pitrā pitṝbhyām pitṝbhis
Dativel pitre pitṝbhyām pitṝbhyas
Ablativel pitur pitṝbhyām pitṝbhyas
Genitivel pitur pitros pitṝṇām
Lokativel pitari pitros pitṛṣu
Vokativel pitar pitarāu pitaras


Anvioù-gwan personel[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Kentañ gour
Unander Daouder Liester
Nominativel aham āvām vayam
Akuzativel mām, mā āvām, nau asmān, nas
Benvegel mayā āvābhyām asmābhis
Dativel mahyam, me āvābhyām, nau asmabhyam, nas
Ablativel mat āvābhyām asmat
Genitivel mama, me āvayos, nau asmākam, nas
Lokativel mayi āvayos asmāsu


Eil gour
Unander Daouder Liester
Nominativel tvam yuvām yūyam
Akuzativel tvām, tvā yuvām, vām yusmān, vas
Benvegel tvayā yuvābhyām yusmābhis
Dativel tubhyam, te yuvābhyām, vām yusmabhyam, vas
Ablativel tvat yuvābhyām yusmat
Genitivel tava, te yuvayos, vām yusmākam, vas
Lokativel tvayi yuvayos yusmāsu


Gerioù kevrennek[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Stank-tre eo ar gerioù kenvrennek e sañskriteg hag hir spontus e c'hell bezañ seurt anvioù kevrennek enne betek ouzhpenn 10 anv-kadarn. Isrannet e vez ar gerioù-kevrennek hervez o struktur evel hen:

1. Dvandva (kenurzhiañ)

Div wrizienn liammet gant ha, d.s. matara-pitara 'mamm-tad' = 'kerent; tud'.

2. Bahuvrihi (perc'hennañ)

Ur ger kevrennek hep penn ebet hag oc'h ober dave d'un dra disheñvel diouzh pep termen er ger kevrennel, d.s. "penn-skañv" n'eo ket un doare penn.

3. Tatpurusha (spishaat)

Ul liamm a zo etre pep termen er ger kevrennek, d.s. ur voest-bost a zo ur vouest evit lakaat lizhiri enni.

4. Karmadharaya (deskrivañ)

An eil termen a dalvez da deskrivañ egile, d.s. uluka-yatu 'kaouenn + aerouant ' = un aerouant gantañ tres ur gaouenn.

5. Amredita (adlâret)

Dre adlâret ur ger e vez diskwelet e vez kaset un ober da benn meur a wezh, d.s. dive-dive 'deiz-deiz' = 'bemdez'.

Kevreadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Digor eo urzh ar frazenn, met peurliesañ e vez kavet kentoc'h an urzh Rener - Renadenn - Verb (SOV).


Sañskriteg yezh vev[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Klasket ez eus bet - hag e vez c'hoazh - lakaat ar sañskriteg da vezañ ur yezh vev adarre, hag e skolioù zo en India e vez kelennet ar sañskriteg evel trede yezh dre ret. Aozadurioù evel ar Samskrta Bharati a gas da benn ivez stajoù evit ma vefe gouest an dud da gaozeal e sañskriteg hag hiziv ez eus pevar milion a dud a lâr gallout kaozeal e sañskriteg.

Gwelet ivez:[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Liammoù diavaez:[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Wikeriadur
Sellit ouzh ar ger Sañskriteg er
wikeriadur, ar geriadur frank.


Notennoù ha daveennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  1. F. Vallée Grand dictionnaire français-breton (1931) p. 372b; Geriadur brezhoneg An Here (2001) p. 1138b.
  2. Sanskriteg, e Geriadur Hemon-Huon.