Soavon
Hal un drenkenn druz gant kaliom pe natriom eo ar soavon. Implijet eo e-barzh produioù gwalc'hiñ pe lenkraat, sonnel pe liñvel, arveret er vuhez pemdez d'en em walc'hiñ pe da gempenn an ti, pe er greanterezh evel danvez-tevaat, kedaozenn lenkrauzennoù zo pe rakrederien katalizerioù.
Rizhoù ar soavonoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]An delun hollek (RCO2−)nMn+ o deus ar soavonoù (an alkil eo R, ur metal eo M, karg ar c'hation eo n). Diouzh petra eo Mn+ e vez rummet ar soavonoù.
Soavonoù evit ar mekanikoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ar soavonoù zo kedaozennoù diazez evit al lard-karr hag an danvezioù-tevaat da lakaat an eoulioù da vezañ gludekoc'h.
Soavonoù evit ar vuhez bemdez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Dileizhadusaat a ra kramenn an dud hag an traoù, riñset gant dour goude.
Fardet e vez soavon dre soavonaat druzonioù (trigliseridoù). Sonnel eo ar soavonoù sodiom, graet gant hidroksidenn sodiom, ha blot pe liñvel ar soavonoù potasiom, graet gant hidroksidenn botasiom.
Tennet e vez trigliseridoù eus kraoñ koko, palmez, olivez pe soav, an hini boasañ. An eoulioù had a ra soavonoù dous ha skañv, dreist pep tra an eoul olivez glan.
| trenkenn lorek | trenkenn viristek | trenkenn balmitek | trenkenn stearek | trenkenn oleek | trekenn linoleek | trenkenn linolenek | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| druzonioù | C12 peurvec'h | C14 peurvec'h | C16 peurvec'h | C18 peurvec'h | C18 monoamvec'h | C18 diamvec'h | C18 triamvec'h |
| Soav | 0 | 4 | 28 | 23 | 35 | 2 | 1 |
| Eoul koko | 48 | 18 | 9 | 3 | 7 | 2 | 0 |
| Eoul kraoñenn balmez | 46 | 16 | 8 | 3 | 12 | 2 | 0 |
| Eoul palmez | 0 | 1 | 44 | 4 | 37 | 9 | 0 |
| Eoul lore | 54 | 0 | 0 | 0 | 15 | 17 | 0 |
| Eoul olivez | 0 | 0 | 11 | 2 | 78 | 10 | 0 |
| Eoul kolza | 0 | 1 | 3 | 2 | 58 | 9 | 23 |
Istor
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Un ijinadenn geltiek
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Sevel a ra roudoù koshañ un danvez par d'ar soavon da 2800 kent JK, e rouantelezh Babilon. Skrivet e voe un delun soavon gant dour, alkali ha eoul cinnamomum cassia war un dablezenn gleiz tro-dro 2200 kent JK. E 1977, Ernest de Sarzec, e penn furchadegoù arkeologel e Telloh, a laka e gouloù kranennoù pri, lod anezho leuniet gant un danvezenn soavonek. Ul lidadur bloaz hag a ra gant ur seurt soavon graet gant druzoni ha ludu bervet a zo displeget gant enskrivadurioù gennheñvel war unan anezho.
Meskañ a rae an henegiptiz eoulioù plant pe loened gant haloù alkalin da gaout ur seurt soavon.
Ar Gelted kozh hag ar C'hermaned a rae gant soavon graet gant eoul loen, hag a voe dizoloet gant ar Romaned tro-dro 58 kent JK. Un ijinadenn geltiek eo hervez Plinius an Henañ. Ar gerioù soavon er yezhoù romanek a zeu eus ar ger keltiek sapo. Ar Romaned, eus o zu, en em walc'he o verata eoul war o c'hroc'hen hag o tennañ anezhañ gant ur strigil.
Krennamzer
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Fardet e veze soavon en Aleppo e Siria gant eoul olivez, alkali ha raz. Ezporzhet e veze d'ar bed muzulman ha da Europa. Graet e veze soavon e Naplouz, Fes ha Damask ivez. En Europa, Italia ha Spagn a oa produourien a-bouez soavon dre eoul loen.
Provañs a brodue kalz soavon, Marselha dreist-holl. Soavon Marselha ha soavon Kastilha, graet gant eoul olivez, a zo brudet c'hoazh hiziv.
Greantelaet eo ar produadur. Ijinet eo ar soavon liñvel.