Tlatoani

Eus Wikipedia
Itzcóatl, delwenn gant Miguel Noreña (XIXvet kantved).
Itzcóatl, ar pevare tlatoani, kuzuliet gant Tlacaêtel, a stagas da zeviñ ur bern levrioù da gas da get an istor gwirion eus orin ar bobl vec'hikan.

Tlatoani (diwar an Nahouatleg Tlahtoāni IPA: [tɬaʔtoˈ(w)aːni]; liester : tlahtohqueh, IPA: [tɬaʔˈtoʔkeʔ]) eo ar ger a dalveze da envel rener un altepetl, ur geoded-Stad evel ma oa anezhe kent donedigezh an Europeaned e Kreizamerika. Talvezout a ra ar ger kement ha "prezeger", met gallout a reer treiñ anezhañ evel "roue"[1] Ur cihuatlatoani (IPA: [siwaːtɬaʔtoˈ(w)aːni]) a oa ur renerez, pe rouanez[2].

An Dlatoanied a oa ar renerien bennañ, gant ur roll en arme evel er relijion. Choazet e vezent e diabarzh an tiegezh a rene er c'hontrol d'ar rouaned a gaved en Europa a zeue da vezañ roue dre hêrezh er memes lignez. Peurliesañ e veze choazet un niz pe ur c'henderv d'an tlaotani. Da gentañ e veze choazet an Dlaotanied gant pennoù familhoù an noblañs ha, diwezhatoc'h, gant ar veleien vras ha kargidi vras ar vro.

An dlatoanied a oa kentañ renerien ar bobl aztek eus 1233 da 1347. Goude se, adalek Acamapichtli, e vezont anvet huēy(i) tlahtoani 'Prezeger bras' a vez troet gant "impalaer" en istoriografiezh. E gwirionez ar renerien ne sellent ket oute evel tlahtohqueh, e-pad ar prantad kent dilennadenn Ācamāpīchtli (1366 - 1376), met evel cuāuhtlahtohqueh (Gouarnourien gwarnizon pe penn arme)[3]) hag evel teōmāmāhqueh (Dougerien Doue)[4]; evel m'er skrivas an istorour Chimalpain, a savas roll klok ar renerien etre 1116 ha 1363 (hep menegiñ Ilancuēitl avat).

Da-heul stagidigezh meur a tlahtohcāyōtl pe "rouantelezh" an eil ouzh eben da goulz brezelioù ha kevredadennoù e oa savet un huey tlahtohcāyōtl pe 'tlahtocayōtl bras' (pe "impalaeriezh") a oa en he fenn un huēy(i) tlahtoāni, troet alies "impalaer", er ster "roue ar rouaned". huēy(i) a dalveze "bras, ledan, uhel" e nahouatleg klasel.

Lazhet e oa an diwezhañ tlatoani aztek dieub, Cuauhtémoc, d'an 8 a viz C'hwevrer 1525 gant ar soudarded spagnol war urzh Hernan Cortes pevar bloaz goude kemeridigezh Mec'hiko-Tenochtitlan.

Goude se e oa anvet ar renerien gant ar Spagnoled.

Roll an dlatoanied vec'hikan[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Amañ da-heul e vo kavet roll renerien an Azteked a oa o zachenn orin e traoñienn Mec'hiko.

Prantad ren Anv e nahouatleg Ster e brezhoneg
1233 - 1272 Tozcuecuextli Peroked melen hag a vrañsell
1272 - 1299 Huēhueh Huītzilihhuitl Pluenn kolibri
1299 - 1347 Ilancuēitl Barlenn ar c'hozhiad
1347 - 1363 Tēnōch Fiezenn-Indez[5]
Hueyi Tlatoanied
1366 - 1396 Ācamāpīchtli Boked raoskl
1396 - 1417 Huītzilihhuitl Pluenn kolibri
1417 - 1427 Chīmalpopōca Skoed a zivoged
1428 - 1440 Ītzcóātl Naer maen-gwer
1440 - 1469 Motēuczōmā Ilhuicamīna Aotrou kounnaret, Gwareger an oabl (Moktezuma Iañ)
1469 - 1481 Āxāyacatl Maskl dour pe Dremm dour
1481 - 1486 Tīzoc Gar glañv
1486 - 1502 Āhuitzōtl Dourgi
1502 - 1520 Motēuczōmā Xocoyotzīn Aotrou kounnaret, ar yaouankañ (Moktezuma II)
1520 - 1521 Cuitlahuac (An hini zo) e karg (eus unan bennak, un dra bennak)
1521 - 1521 Cuāuhtemōc Erer a blav diouzh an oabl
Tlatoanied anvet gant ar Spagnoled
1525 - 1526 Diego Velázquez Tlacotzin
1526 - 1530 Andres de Tapia Motelchiuh
1532 - 1536 Pablo Xochiquentzin
1539 - 1541 Diego Huanitzin
1541 - 1554 Diego de San Francisco Tehuetzquitizin
1554 - 1556 rejant Esteban de Guzmán
1557 - 1562 Cristóbal de Guzmán Cecetzin
1563 - 1565 Loeiz de Santa María Nanacacipactzin
Rizenn an amzer
CuauhtémocCuitláhuacMoktezuma XocoyotzinAhuízotl (gobernante)TizocAxayácatlMoktezuma IlhuicaminaItzcóatlChimalpopocaHuitzilihuitlAcamapichtli

Notennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  1. Lockhart (2001): p. 238; Schroeder (2007): p. 3; Wimmer (2006): TLAHTOANI
  2. Schroeder (2007): pp. 3–4; Wimmer (2006): CIHUATLAHTOANI.
  3. Geriadur an naouatleg klasel
  4. Teōmāmahqueh, pluriel. "Les porteurs de dieu. Au nombre de quatre (Iztac mixcōātzin, Apanēcatl, Tetzcacōhuahcatl et Chīmalmah). ils portent l'idole au cours de la migration légendaire". Launey II 208. Geriadur an Nahouatleg klasel ; E Mec'hiko, etre an XIIvet hag an XIIIvet kantved, lod eus an azteked, anvet teomamahqueh e nahouatleg, a zouge o doueed war o c'hein, e seier sakr e gwiad pe e kroc'hen karv. [www.lexpress.fr/services/archives/consultation.asp?id=016624X L'Express, 13/09/2004]
  5. Anv ar fiez-indez e spagnoleg


Daveoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Lockhart, James, 2001, Nahuatl as Written: Lessons in Older Written Nahuatl, with Copious Examples and Texts, Stanford, California, Stanford University Press
  • Schroeder, Susan, 2007, The Annals of Chimalpahin, James Lockhart, Lisa Sousa, and Stephanie Wood (eds.), in Sources and Methods for the Study of Postconquest Mesoamerican Ethnohistory, [1]
  • Wimmer, Alexis, 2006, Dictionnaire de la langue nahuatl classique, e galleg
  • LAUNEY Michel, Introduction à la langue et à la littérature aztèques levrenn I. (yezhadur). Pariz, L'Harmattan. 1979.
  • LAUNEY Michel, Introduction à la langue et à la littérature aztèques levrenn II. (lennegezh). Pariz, L'Harmattan. 1980

Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]