Pempvet Republik c'hall

Pempvet Republik c'hall

republic regime in France, stad emveliek

Deiziad krouiñ	4 Her 1958
Anv er yezh a orin	Cinquième République
Kan broadel	La Marseillaise
Stad	Frañs
Kêr-benn	Pariz
Daveennoù douaroniel	48°49′0″N 2°29′0″E
Renad politikel	semi-presidential system
Office held by head of state	Prezidant ar Republik C'hall
Post dalc'het gant penn ar gouarnamant	Kentañ Ministr
Korf lezenniñ	Parlamant gall
Erlec'hiañ a ra	Pevare Republik c'hall

Ar Pempvet Republik eo ar renad republikan o ren e Bro-C'hall abaoe ar 5 a viz Here 1958, hervez Bonreizh 1958. Kemeret he deus lec’h ar Pevare Republik a oa bet savet e 1946.

Istor

Roll prezidanted ar V^vet republik

• René Coty, diwezhañ prezidant ar IV Republik e oa bet ha ne echuas e garg nemet d’an 8 a viz Genver 1959.
• 1. Charles de Gaulle : 8 a viz Genver 1959 – 28 a viz Ebrel 1969, kentañ prezidant dilennet dindan ar V^vet Republik, dre vouezhiadeg hollek dizeeun (strollad dilennerien vras), ha goude e 1962 dre vouezhiadeg hollek eeun hag addilennet e 1965.
  • Alain Poher : 28 a viz Ebrel betek 20 a viz Mezheven 1969 (e karg da c’hortoz)
• 2. Georges Pompidou : 1969-1974 (tremenet e-pad e brezidantelezh)
  • Alain Poher : 2 a viz Ebrel betek 24 a viz Mae 1974 (e karg da c’hortoz)
• 3. Valéry Giscard d'Estaing : eus ar 27 a viz Mae 1974 d'an 21 a viz Mae 1981
• 4. François Mitterrand : 1981-1995
• 5. Jacques Chirac : 1995-2007
• 6. Nicolas Sarkozy : 2007-2012
• 7. François Hollande : 2012-2017
• 8. Emmanuel Macron : 2017-2022
• 9. Emmanuel Macron : 2022-bremañ

Hiziv an deiz

Ensavadurioù

Ar galloud seveniñ

Boujedenn ar brezidantelezh

Da-heul an adreizhadennoù a sell ouzh boujedenn ar stad, lakaet eo bet paeañ gant boujedennn mont en-dro an Élysée kredoù na oant ket en e zamani a-raok. Ar memes pennaenn a ren hag evit boujedennoù ar strollegezhioù lec'hel gant an digreizennañ. Bez e oa eus an dispignoù a-raok met treuzkas a ra ar stad anezhe gant peadra da dalañ oute. Degouezhet eo ar c'hemoù meneget dindan prezidantelezh Jacques Chirac.

Bloavezh	Prezidant	Sammad (milionoù euro)
1969	Georges Pompidou	2,35
1974	Valéry Giscard d'Estaing	2,53
1981	François Mitterrand	3,03
1994	François Mitterrand	3,31
1997	Jacques Chirac	7,78
1998	Jacques Chirac	13,73
2001	Jacques Chirac	21,2
2003	Jacques Chirac	32
2005	Jacques Chirac	31,9
Mammenn : Quid 2005

Strolladoù politikel

Sellet ivez ouzh ar rummad Strolladoù politikel Frañs

Bro-C'hall zo ur vro e lec'h ma'z eus meur a strollad aotreet. Ar re bennañ zo :

Tu-kleiz pellañ

• Stourm Micherour : anv an Unvaniezh komunour etrebroadel (UCI). Diwanet eo an UCCI diwar ur rann eus ar IV etrebroadel c’hoarvezet e 1939. Ur strollad trotskour eo eta. Arlette Laguiller, e zanvez-prezidantez he deus bet 1,34% eus ar mouezhioù en dilennadegoù diwezhañ evit ar brezidantelezh.
• Kevredad Komunour Dispac'helour (LCR) : strollad trotskour ezel eus ar IV etrebroadel. Skarzhet eo bet e izili eus ar PCF e 1966. e zanvez-prezidant, Olivier Besancenot, en deus bet 4,08% eus ar mouezhioù en dilennadegoù diwezhañ evit ar brezidantelezh.
• Strollad al labourerien (PT) : rannadenn drotskour eus 1952 zo ezel eus ar IVetrebroadel. e zanvez-prezidant e 2007, Gérard Schivardi, en deus bet 0,34% eus ar mouezhioù en dilennadegoù diwezhañ evit ar brezidantelezh.

Tu-kleiz

• Strollad Sokialour Gall : hêr an SFIO eo. Savet eo bet er stad m’emañ gant François Mitterrand. E sekretour kentañ zo François Hollande. E zanvez-prezidantez e 2007 a oa Segolen Royal. Houmañ he deus bet 25,87% eus ar mouezhioù, ha degouezhet eo e-giz-se en eil renk goude danvez-prezidant UMP Nicolas Sarkozy. Mont a reas d’an eil tro hag e voe koll gant 46,94% eus ar mouezhioù.
• Luskad Republikan ha Keodedour renet gant Jean-Pierre Chevènement
• Ar Re C'hlas : strollad ekologour a-gleiz. E zanvez-prezidantez eus 2007 a oa Dominique Voynet, he deus bet 1,57% er c’hentañ tro.
• Strollad Radikal an Tu-kleiz : diwanet eo ar strollad-mañ diwar rannadur, e 1971, ar Strollad radikal-sokialour a oa strollad Georges Clemenceau (prezidant ar c’huzul e-pad ar Brezel bed kentañ). Ar strollad-se a oa ar c’hentañ hini da ginnig da zilennadegoù 2002 un danvez-prezidantez a orin eus Gwiana, Christiane Taubira.
• Strollad Komunour Gall : goude bezañ bet e barr e vrud goude an Eil brezel bed ez eo koazhet niver e zilennerien abaoe 1981. E zanvez-prezidantez e kentañ tro an dilennadegoù e 2007, Marie-George Buffet he deus bet 1,93% eus ar mouezhioù.

Kreiz

• An UDF : krouet gant Valéry Giscard d'Estaing, ez eo renet ar strollad-se gant François Bayrou hiziv. Hemañ en deus bet 18,57% e kentañ tro an dilennadegoù e 2007. Dont a rea da vezañ ar MoDem e fin devezh eil tro an dilennadegoù prezidantel e 2007.
• Luskad Demokratour (pe MoDem) : krouet gant François Bayrou da-heul dilennadegoù 2007
• Ar C’hreiz nevez : krouet gant izili eus UDF zo e tu-gounid ar prezidant, goude krouidigezh al Luskad Demokratour.

Tu-dehou

• Unvaniezh evit ul Luskad Poblel : krouet gant Jacques Chirac goude bezañ bet addilennet e 2002 diwar an RPR, a oa e-unan hêr an UNR savet gant ar Jeneral de Gaulle, Ar strollad-se, awenet gant mennozhioù de Gaulle a zifenn mennozhioù frankizour. Nicolas Sarkozy eo e brezidant. Hemañ zo deuet da vezañ prezidant ar Republik abaoe ar 16 a viz Mae 2007 goude bezañ bet gounezet an dro gentañ eus an dilennadegoù (31,18% eus ar mouezhioù) hag an eil (53,06% eus ar mouezhioù) e 2007 a-enep danvez-prezidantez ar Strollad Sokialour Gall Segolen Royal.
• Strollad Radikal valoisien : ar c’hoshañ strollad politikel gall, krouet e 1901, renet a-gevret gant André Rossinot ha Jean-Louis Borloo. Ur strollad gant mennozhioù republikan, lik ha sokial, kevredet gant UMP eo ha fellout a ra dezhañ bezañ e du sokial.

Tu-dehou diseurt

• CPNT zo ur strollad a zifenn an aferioù a denn d’ar vuhez war ar maez, ar chase, al labour-douar, ar pesketaerezh. Krouet e 1989 ez eo renet gant Jean Saint-Josse (Danvez-prezidant e 2002 en doa bet 4,25% eus ar mouezhioù). E zanvez-prezidant e 2007, Frédéric Nihous, en deus gounezet 1,15% eus ar mouezhioù

Tu-dehou pellañ

• Talbenn broadel : strollad eus an tu-dehou pellañ renet gant Jean-Marie Le Pen, en deus bet 10,44% eus ar mouezhioù e kentañ tro an dilennadegoù e 2007.
• MNR : strollad eus an tu-dehou pellañ, rannadur diwar an hini kent, renet gant Bruno Mégret.
• Luskad Evit Frañs : strollad riegezhour, renet gant Philippe de Villiers, en deus bet 2,23% eus ar mouezhioù e kentañ tro dilennadegoù 2007

Levrlennadur

• Le droit constitutionnel de la V République / Michel Lascombe - Paris : L'Harmattan, 2006 [1]

• L'idée de République et la jurisprudence du Conseil constitutionnel / Frédéric Monera - Paris : L.G.D.J., 2004 [2]-[3];

• Documents pour servir à l'histoire de l'élaboration de la constitution du 4 octobre 1958 / 4 Tomes / Comité national chargé de la publication des travaux préparatoires des institutions de la V République, Dir. Didier Maus - La Documentation Française, Paris. Sur le site de la Documentation Française

Liammoù diavaez

• Disklêriadennn gwirioù Mab-Den hag ar c'heodedour hag ar rakprezeg da Vonreizh ar Pevare Republik o deus un dalvoudegezh bonreizhel er Pempvet Republik.
• https://web.archive.org/web/20090116090709/http://www.legifrance.gouv.fr/html/constitution/constitution.htm
• https://web.archive.org/web/20080611090924/http://www.conseil-constitutionnel.fr/textes/c1958web.htm
• Lec'hienn Michel Lascombe
• Holl dilennadegoù ar V^vet Republik Ina Archives Télé
• Poltred ha diverradenn buhez ar brezidanted war lec'hienn ofisiel ar brezidantelezh
• Agit-Log Un heuliad rendaeloù diwar bonreizh ar Pempvet Republik.