Martin Luther King, Jr.
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ.
| Reizh pe jener | paotr  |
|---|---|
| Bro ar geodedouriezh | Stadoù-Unanet |
| Anv e yezh-vamm an den | Martin Luther King Jr. |
| Anv ganedigezh | Michael King Jr. |
| Anv-bihan | Martin, Luther |
| Anv-familh | King |
| Deiziad ganedigezh | 15 Gen 1929 |
| Lec'h ganedigezh | Atlanta |
| Deiziad ar marv | 4 Ebr 1968 |
| Lec'h ar marv | Memphis |
| Doare mervel | muntr |
| Abeg ar marv | gloaz dre arm-tan |
| Killed by | James Earl Ray |
| Lec'h douaridigezh | Martin Luther King Jr. National Historical Park |
| Tad | Martin Luther King Sr. |
| Mamm | Alberta Williams King |
| Breur pe c'hoar | Christine King Farris, A. D. King |
| Pried | Coretta Scott King |
| Bugel | Yolanda King, Martin Luther King III, Dexter Scott King, Bernice King |
| Kar | Alveda King |
| Yezhoù komzet pe skrivet | saozneg |
| Yezh implijet dre skrid | saozneg |
| Implijer | Dexter Avenue Baptist Church, Ebenezer Baptist Church, Vrije Universiteit Amsterdam |
| Diplom skol-veur | doktorelezh |
| Rener tezenn | Lotan Harold DeWolf |
| Honorific prefix | Reverend Doctor |
| Strollad etnek | Afroamerikaned |
| Relijion | Badezouriezh |
| Gouel | Martin Luther King Jr. Day |
| Diellaouet gant | Swarthmore College Peace Collection |
| Anvet diwar | Martin Luther King Sr. |
| Luskad | civil rights movement, nonviolence, labor movement in the United States, civil rights movement |
| Ezel eus | American Academy of Arts and Sciences, Southern Christian Leadership Conference, Alpha Phi Alpha, Progressive National Baptist Convention |
| Ideologiezh politikel | enep-gouennelouriezh, sokial-demokratelezh, sokialouriezh demokratel, nonviolence |
| Levezonet gant | Reinhold Niebuhr, Howard Thurman, Walter Rauschenbusch, Henry David Thoreau, Mahatma Gandhi |
| Darvoud-alc'hwez | I Have a Dream, March on Washington for Jobs and Freedom, assassination of Martin Luther King Jr., Priz Nobel ar Peoc'h |
| Bet kinniget evit | Priz Nobel ar Peoc'h |
| Generational suffix | L252247-F2 |
| Lec'hienn ofisiel | https://thekingcenter.org |
| Documentation files at | SAPA Foundation, Swiss Archive of the Performing Arts |
Martin Luther King, Jr., (15 a viz Genver 1929 – 4 a viz Ebrel 1968) a oa unan eus pennoù pennañ an emsav evit ar gwirioù keodedour amerikan, un emsaver, ur beleg badezour, hag unan eus ar brasañ prezegerien eus ar Stadoù-Unanet. E 1964, Marzhin Luther King a zeuas da vezañ an den yaouankañ bet gounezet gantañ Priz Nobel ar Peoc'h (evit e labour evit ar peoc'h, o stourm evit an difeulster ha kevatalder an doareoù-ober gant an holl "ouennoù"). D'ar 4 a viz Ebrel 1968 e oa drouklazhet King e Memphis, en Tennessee.
Aozet ha renet en deus kerzhadegoù evit ar gwir da vouezhiañ, a-enep an diforc'hidigezh, labour ar minorelezhioù, hag evit gwirioù keodedour diazez all evit morianed ar Stadoù-Unanet (afrikaned-hag-amerikaned). Lakaet eo bet ar pep brasañ eus ar gwirioù-se e lezenn ar Stadoù-Unanet er « Civil Rights Act » pe er « Voting Rights Act » war intrudu Lyndon B. Johnson.
E 1977 e voe roet dezhañ medalenn prezidantel ar frankiz gant ar prezidant Jimmy Carter. E 1986 e teuas Devezh Martin Luther King da vezañ un devezh vak er Stadoù-Unanet. E 2004 e resevas medalenn aour kendalc'h ar Stadoù-Unanet. Alies e c'houlenne King gant pep hini soñjal en e giriegezh hiniennel e savadur ar peoc'h er bed. E gomzoù anavezet ar muiañ marteze eo ar re a zistagas en ur brezegenn : "I have a dream" ("Un hunvre am eus graet"), war diri lec'h-koun Lincoln e Washington, D.C. e 1963.
Buhezskrid
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Yaouankiz
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Martin Luther King, Jr. a zo mab ar pastor Baptiste Martin Luther King Sr. hag Alberta Williams King. Ur c'hoar henañ en deus, Christine King Ferris hag ur breur yaouankañ, Albert Daniel Williams King. E skiant-prenet war an disparti etre ar re zu hag ar re wenn a grog da 6 vloaz, pa lavar 2 eus e vignoned gwenn n'int ket aotreet da c'hoari gantañ ken. E vamm a zispleg dezhañ eo peogwir int e skolioù evit ar re wenn bremañ, met lavaret a ra dezhañ eo ken talvoudus eget forzh peseurt den, memes un de gwenn. Da 15 vloaz ez eas d'ar Morehouse College, ur skol-veur miret evit ar re zu, goude bezañ lammet div vloavezh el lise hep bezañ paket e sertifikad en un doare ofisiel.
Er skolaj e tapas daou vloaz lañs. C'hoant dezhañ bezañ den a justis, e tibabas bezañ pastor a-benn ar fin. Ober a reas e studioù e Crozer, Pennsylvania. Dont a ra maez eus ar skol-veur gant ur Bachelor of Arts and Sociology d'an 20 a viz even 1948 ha mont a ra d'ober ar Crozer Theological Seminary evit tremen ur Bachelor of Divinity e Chester (Pennsylvania) - ar pezh a zo un aotregezh e doueoniezh - a resev d'an 12 a viz Mae 1951. Resevout a ra un Doctor of Philosophy e skol-veur Boston d'an 18 a viz even 1955. Bez' e voe unan eus ar Re Zu kentañ d'en ober. Lenn a rae levrioù Gandhi ha heuliañ kentelioù prezegenniñ.
Dimeziñ a ra d'an 18 a viz even 1953 gant Coretta Scott hag a gemero e anv evit dont da vezañ Coretta Scott King. 4 bugel o deus : Yolanda, ganet e 1955, Martin Luther King III, ganet e 1957, Daxter Scott, ganet e 1961, ha Bernice e 1963.Coretta a voe a-du bepred gant e emsav evit ar Gwirioù Keodedel.
E miz Mae 1954 e voe anvet da bastor en iliz Dexter e Montgomery, en Alabama, just pa grogas ur seurt reveulzi e-keñver droedoù an Afro-Amerikaned : d' ar 17/05/54 e embann lezvarn veur ar Stadoù-Unanet eo a-enep ar vonreizh an apartheid, pe an dispartiañ, er skolioù publik.
Ar stourm
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ma oa lakaet un arsav d' ar sklavelezh gant Lincoln, n' o doa ket an Dud Du ar memes gwirioù hag Re Wenn e lodenn vrasañ stadoù ar c'hreisteiz abalamour da lezennoù tort : kevatalded met pep hini en e gorn, ar gwir votiñ met goude bezañ chomet e-pad pell er memes lec'h, gant arc'hant a-walc'h hag en ur c'houzout lenn pe c'hoazh gant ma vote an "tad-kozh a-raok 1860 ! Neuze e oa ar Re Wenn dirak hag ar Re Zu a-drek er busoù. Skolioù, salioù-gortoz ha privezioù a oa evit ar Re Wenn ha skolioù, salioù-gortoz ha privezioù evit ar Re Zu ha c'hoazh ne oa ket dioute e pep lec'h. Ne oa nemet un nebeud diskennidi sklaved o doa ar gwir da votiñ (1% nemetken e Selma en Alabama, da skouer). Hag evel-just ne oant ket gopret evel WASPed (White Anglo-Saxon Protestant).
Abaoe un nebeud bloavezhioù e oa kroget an N.A.A.C.P. (National Association for the Advancement of the Colored People = Kevredigezh Vroadel evit Mad an Dud a Liv) da stourm a-enep d'an apartheid, da lâret eo klask bezañ toullbac'het a-benn bezañ barnet ha betek bezañ el Lezvarn Veur. Evel-se e oa bet diskleriet enep lezenn an dispartiañ er busoù a stad da stad e 1946. Chom a rae ar busoù lec'hel. Kregiñ a reas an afer da vat e 1954 gant Rosa Parks, emsaverez an N.A.A.C.P., kemenerez 40 vloaz, a nac'has leuskel he flas d'ur paotr gwenn. Toullbac'het e voe hag en em sevel a reas ar boblañs du diouzhtu gant « boycottiñ » ar busoù. Krouet e voe an M.I.A. (Montgomery Improvement Association = Kevredigezh evit Gwellaat Montgomery) ouzhpenn a-benn kevreiñ an oberoù ha lakaet Martin Luther King en he fenn. "M' emañ ar gaou ganeomp, emañ gant Doue Holl C'halloudek neuze ! "M' emañ ar gaou ganeomp, n'eo ar justis nemet ur gaou eta", emezañ. 381 devezh e padas ar boycott ! Kenweturiañ, implijout beloioù, karrigelloù hag ezen ha dastum boteier gant skoazell ilizoù du ar vro a-bezh a voe graet. Freuz-stal pe dost a reas an embregerezh busoù. Martin Luther King a voe toullbac'het e-pad pemzektez. Deuet e oa da vezañ brudet avat. Ar c'hK.K.K. (Ku Klux Klan) hag ar White Citizens' Council a grogas da sodiñ da vat ivez : taget e voe ti M.L.K. (Martin Luther King) ha re all gant bizhier dinamit, ilizoù zoken... George Wallace, gouarnour Alabama a embannas neuze : "An dispartiañ hirie, an dispartiañ warc'hoazh, an dispartiañ da viken !"
Aozañ ar stourm
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Dont a rae da vezañ splann e oa ret kaout mennozhioù all c'hoazh a-benn gounit ar gwir da votiñ : un toullad sit-ins (azezadegoù) doare Gandhi a voe aozet un tamm e pep lec'h. E Greensboro e Carolina an Norzh eo e voe roet al lañs d’al luskad-se : 4 faotr yaouank du a gemer pep a blas en ur bar evit Tud Wenn, hini Woolworth ha 2 devezh war-lerc'h e oa 85 den du er c'hafeteria. Eus hanternoz ar vro e teue ar freedom-rides (pourmenadennoù “ar frankiz” e gwetur) da lâret eo tud yaouank gwenn ha du mesk ha mesk, entanet hag an avel en o blev, "on the road" ha "rock 'n roll", o vont da lâret o fegement da dud taer ar C'hreisteiz. An hini kentañ a voe hini Washington] / Orleañs-Nevez (14/05/61). Kalz a freuz hag a reuz a voe da heul ar veaj-se. Martin Luther King a voe anvet da bastor en Ebenezer e Georgia e 1960, e-lec'h ma oa bet e dad ivez gwechall, a ginnigas dezhe chom hep tremen dre an Alabama. En aner. Un toullad tud a voe gloazet gant tagadennoù sodien wenn ar c'hK.K.K. pe ar W.C.C. (White Citizens' Council) en ur dreuziñ... Alabama.
Eskemmoù gant Prezidanted S.U.A.
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Kejet en doa M.L.K. gant Eisenhower e miz Even 1958 goude bezañ bet addigoret skolioù publik 'zo, bugale mesket enne, gant skoazell al lu memes tra. Met Eisenhower ne oa ket paotr ar cheñchamant. Dont a reas gant John Fitzgerald Kennedy e 1960 hag gant e vreur Robert, maodiern ar justis, youl gante ar wech-mañ da reiñ gwirioù keodedel d' ar Re Zu evel ma vez dleet ha, dreist-holl ar galloud d' en ober. An "attorney general", da lâret eo, avokad meur ar gouarnamant a zisplege : "Me a soñj din eo mat mont a-enep an dispartiañ er skolioù publik. Al lezenn eo. Re all a soñj dezhe eo un dibab fall. N' eo ket strikt. Al lezenn eo." E-kerzh an hañv 1961 e c'houlennas paouez gant an apartheid en holl diez-gar-boutin ar vro ha lakaat ar polis broadel da wareziñ busoù ar "riders". Ha, burzhud ar bloavezhioù 60, e krog holl dud ar Stadoù-Unanet gant skoazell ar skinwel da gompren pegen taer e c'hall bezañ Tud Wenn ar Su e-keñver ar Re Zu.
Kompren a ra M.L.K. buan a-walc'h eo ret dibab ur pal resis a-benn bezañ efedus. Galvet e oa bet gant Birminghamiz, en Alabama c'hoazh, e-kerzh an nevez-amzer 1963 gant Fred Shuttleworth, pastor eno, emsaver ar Gwirioù Keodedel ha chomet bev war lec'h n' ouzon ket pet tagadenn gant tud ar c'hK.K.K. Asambles e voe peurlipet ar raktres C, evel Confrontation, ar pezh a dalv lakaat war wel pegen taer ha brein eo ar polis lec'hel ha dreist-holl an hini a zo en e benn, "Bull" O Connor. Ha gwelet eo bet, hag er bed a-bezh war ar skramm bihan, tud o vanifestiñ dantet gant chas, skoet ha gloazet gant lañsoù-dour. 3000 den a voe toullbac'het neuze, M.L.K. en o zouez. Brudet eo al lizher en deus skrivet eno : " E-pad bloavezhioù 'm eus klevet ar ger "gortozit", ur ger a dalv biken siwazh. [...] Abaoe 340 bloaz omp o c'hortoz... Ur c'houlz a zeu ma vez echu gant ar basianted hag an dud n' hallont ket bevañ en islonk an dispi ken." D' ar 15/09/63 e voe lazhet 4 c'hrennardez gant ar c'hK.K.K. ha 2 yaouank all gant ar polis e-kerzh ar vanifestadeg a deuas da heul.
I have a dream
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]D 'an 28/08/63 eo 250 000 den a deuas da Washington da gejañ gant kerzhadeg ar Gwirioù Keodedel, dirak al Lincoln Monument. Ar wech-mañ eo "I have a dream", prezegenn vrudetañ M.L.K. a voe klevet. Sed aze un tamm : "Un hunvre am eus graet e vo un deiz du-hont en Alabama e ouennelourien vis-fall hag e c'houarnour leun e vuzelloù a c'herioù evel hanteriñ ha nullañ, un deiz du-hont en Alabama e c'hallo ar baotred du bihan hag ar merc'hed du bihan liammañ o daouarn gant re ar baotred wenn bihan hag ar merc'hed gwenn bihan, evel breudeur ha c'hoarezed." Goulenn a ra an deiz-se ouzhpenn paouez gant an dispartiañ hervez liv ar c’hroc'hen ha doujañ ouzh ar justis, paouez ivez gant ar ghettoioù dispi ha stourm a-enep ar baourentez. Na vir ket ouzh ar ghettoioù da darzhañ war lerc'h, nag ar ouennelourien da zistruj ilizoù ha da zeviñ kroazioù, re ar Re Zu. Prezegenn Washington
Prizioù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Embannet eo Den ar Bloaz 1963 gant ar gelaouenn "Time" koulskoude ha roet Priz Nobel ar Peoc'h dezhañ e 1964. D' an deiz-se e lâr : "Ar broadoù pinvidik-mor a rank ober eus o seizh gwellañ a-benn stankañ an toull-don a zo etre un nebeud tud re binvidik hag ar muiañ niver ar re baour".
An Trec'h hag an drouklazh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Lezenn ar Gwirioù Keodedel a voe votet e 1964. N' eo ket achu avat : ret e oa manifestiñ a-benn gallout bezañ enskrivet evit votiñ. E lec'hioù 'zo ne vez digor d' ar Re Zu nemet e-pad ur eurvezh ar sizhun ha pa vez an holl o labourat ha divinit 'ta, en Alabama da skouer. 3 c'herzhadeg a zo aozet e Selma. A-benn ar fin eo sinet lezenn ar gwirioù votiñ gant Johnson e miz Gouere 1965. Etre 1967 ha 1968 e teu prezegennoù M.L.K. da vezañ muioc'h-mui a-gleiz : lakaat a ra war wel mestaolioù ha reuz ha freuz ar gapitalouriezh, kinnig a ra mont war zu ur sokialouriezh demokratel, mont a ra da vat a-enep ar brezel er Viet-Nam zoken. "Ar gendruez wir a zo muioc'h evit reiñ an aluzen d' ur c'hlasker-bara. Reiñ a ra da soñjal he deus ezhomm ur gevredigezh a brodu klaskerien-vara ur wir adframmadur". Klask a ra aozañ ur "Poor People Campaign", Kerzhadeg ar Re Baour, just a-raok bezañ drouglazhet d' ar 4 a viz Ebrel 1968. N' omp ket sur hirie an deiz c'hoazh eus kiriegezh an hini a zo bet harzhet ha toullbac'het e-pad bloavezhioù, rik evel en afer Kennedy, drouglazhet e 1964 hag en hini Malcolm X, drouglazhet e 1965.
Notennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Daveoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Abernathy, Ralph. And the Walls Came Tumbling Down: An Autobiography. New York: Harper & Row, 1989. ISBN 0-06-016192-2
- Beito, David and Beito, Linda Royster. T.R.M. Howard: Pragmatism over Strict Integrationist Ideology in the Mississippi Delta, 1942–1954 in Glenn Feldman, ed., Before Brown: Civil Rights and White Backlash in the Modern South. Tuscaloosa: University of Alabama Press, 2004, 68–95. ISBN 0-8173-5134-5.
- Branch, Taylor. At Canaan's Edge: America In the King Years, 1965–1968. New York: Simon & Schuster, 2006. ISBN 0-684-85712-X
- Carl Edwin Lindgren (Spring, 1992). Tour Resurrects Shantytown Art. Southern Exposure, Vol. XX, No. 1, 7. Titouroù diwar Resurrection City ha Martin Luther King.
- Parting the Waters : America in the King Years, 1954–1963. New York: Simon & Schuster, 1988. ISBN 0-671-46097-8
- Pillar of Fire : America in the King Years, 1963–1965.: Simon & Schuster, 1998. ISBN 0-684-80819-6
- Chernus, Ira. American Nonviolence: The History of an Idea, chapter 11. ISBN 1-57075-547-7
- Garrow, David J. The FBI and Martin Luther King, Jr. New York: Penguin Books, 1981. ISBN 0-14-006486-9
- Jackson, Thomas F., From Civil Rights to Human Rights: Martin Luther King, Jr., and the Struggle for Economic Justice. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2006. ISBN 978-0-8122-3969-0.
- Kirk, John A., Martin Luther King, Jr. London: Pearson Longman, 2005. ISBN 0-582-41431-8
- Ayton, Mel, A Racial Crime: James Earl Ray And The Murder Of Martin Luther King Jr. Archebooks Publishing, 2005. ISBN 1-59507-075-3
- Verhagen, Katherine. "Maritime King: African-American Rhetoric's Influence upon Africville." Wadabagei 11 (2005): 34-45.
Liammoù diavaez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Al liamm-mañ diwar istor ar Re Zu a ro ur buhezskrid eus M. Luther Kig ha liammoù all etrezek pennadoù a denn dezhañ.
- Polredoù eus buhez hag eus devezhioù diwezhañ Martin Luther King Jr. war Time.com (ur rann eus Time Magazine)
- The Martin Luther King, Jr. Papers Project
- The King Center
- Mirdi broadel ar gwirioù sivil (National Civil Rights Museum), er Stadoù-Unanet
- MLK Online Martin Luther King Jr. prezegennoù, poltredoù, frazennoù, buhezskrid, Videoioù, ha kement zo!
- Martin Luther King Jr.'s, A New Sense of Direction (1968) pennad embannet er gelaouenn WorldView.
- Fichennaoueg an FBI diwar-benn Martin Luther King Jr.'s (PDF)
- Rann ar Justis, enklaskoù a-zivout muntr M. L. King
- Martin Luther King e New York
- Martin Luther King Jr. Poltredoù gant Benedict J. Fernandez
- The Seattle Times "Martin Luther King Jr."
- Gounezer priz Nobel ar peoc'h e 1964
- About.com's "Lesser Known Wise and Prophetic Words of Rev. Martin Luther King, Jr."
- Prezegennoù Martin Luther King
- Pamphlet diwar-benn King hag ar sokialouriezh savet gantstrollad sokialour ar Stadoù-Unanet (PDF)
- "The MLK you don't see on TV" digant FAIR
- Ar gerizenn Martin Luther King en alamaneg
- "I have a dream", gant Martin Luther King, Jr. war ar Raktres Gutenberg
- 1956 Comic Book: "Martin Luther King hag istor Montgomery"
- Kirk, John A. buhezskrid berr en New Georgia Encyclopedia
- Declassified document, Lizher an FBI urging anezhañ d'en em zistrujañ.
- Dyson, Michael Eric. "No Small Dreams: The Radical Evolution of MLK's Last Years". LiP Magazine, Genver 2003
- Wise, Tim. "Misreading the Dream: The Truth About Martin Luther King Jr. and Affirmative Action". LiP Magazine, January 2003
- Summary of plagiarism controversy
- Shelby County Register of Deeds documents on the Assassination Investigation
Videoioù hag enrolladennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Martin Luther King Videos full streaming video speeches on www.MLKOnline.net of "I Have a Dream" and "I've been to the mountaintop"
- Martin Luther King Audio audio recordings of Martin Luther King speeches on www.MLKOnline.net including full "I Have a Dream" speech
- "I Have a Dream" by Common popular new hiphop song sampling King
- Internet Archive: The New Negro, King interviewed by J. Waites Waring.
- RealAudio recording of the "I Have a Dream" speech at the History Channel's site
- "I Have a Dream" speech on youtube
