Kazh

Kazh

Kazh ti

Rummatadur filogenetek

Riezad :

Skourrad :

Isskourad :

Kevrennad :

Urzhad :

Kerentiad :

Genad :

Felis

Anv skiantel

Felis silvestris catus
Linnaeus, 1758

D'ar vevoniezh

e tenn ar pennad-mañ.

Ar c'hazh (liester kizhier), pe kazh doñv, a zo ul loen-ti doñvaet gant an dud a bell zo. Flour eo e vlevenn. Miaoual a ra ha rouzmouzat, pe lavarout a ra e bater. Brudet eo ar c'hizhier da logota. Kelinañ a ra ar gazhez.

Skiant

Ur bronneg bihan eo, ha kigdebrer, hag an hini anavezetañ eus ar c'hazheged. Renket e vez er c'herentiad Felidae hag en isspesad Felis silvestris catus p'eo bet e c'hourdad ar c'hazh gouez (Felis silvestris).

Bevañ a ra ar c'hazh nes-tre d'an den abaoe 3.500 vloaz d'an nebeutañ pa implije Henegiptiz kizhier a-leizh evit diwall o grignoloù diouzh al logod ha diouzh ar c'hrignerien all. Bremañ eo deuet ar c'hazh da vezañ al loen ti stankañ.

Enrollet e vez lignezoù kizhier 'zo evit ma vefent disklêriet evel kizhier a-ouenn hag ar marilh a vez anvet ar pedigree (ger saozneg). Kenstrivadegoù etre perc'henned ha saverien-kizhier a vez aozet evit keñveriañ al loened ha dibab pere a zo an nesañ d'ar patrom termenet evit pep gouenn pe pep isgouenn. Koulskoude, nebeutoc'h eget 1% eus niver an holl gizhier a zo loened a-ouenn.

Renket e vez ar c'hizhier all etre kizhier ti hir o blev ha kizhier ti berr o blev.

Dezverkoù

Perzhioù ar c'hazh

Pouez ur c'hazh a vez etre 2,5 ha 7 kilogramm (ral a wech en tu-hont da 10 ha betek 23 pa vezont dreistvaget). Bezañ dreistvaget n'eo ket mat evit yec'hed ar c'hazh hag en deus ezhomm bras da bleustriñ e gorf ha da gaout ur reol-voued aozet mat, dreist-holl pa vez miret ar c'hizhier er gêr. Ar c'hizhier bihanañ eo re ar ouenn treid-du (war-dro 2 gilogramm).

Pa vezont dalc'het e-barzh an tiez e c'hell ar c'hizhier bevañ e-pad 15-20 vloaz, hag anavezout a reer ur c'hazh hag en deus bet bevet betek 36 vloaz. Bevañ a ra pellikoc'h peurliesañ ar c'hizhier ti pa ne vezont ket aotreet da vont er-maez (izelaet eo an arvar diwar emgannoù ha gwallzarvoudoù) hag ivez pa vezont difrouezhet (kizhier-mamm) pe spazhet (targizhier). An oberatadennoù-se a zigresk ar riskloù krign-bev eus ar c'helloù pe ar vierezoù. Ar c'hizhier-mamm a c'hell chom hep tapout krign-bev en o bronnoù pa vezont difrouezhet a-raok kasha pe kaout ar c'hentañ klodad. Bevañ a ra ar c'hizhier dizoñv (deuet da vezañ gouez en-dro) war-dro daou vloaz (keidenn) pe nebeutoc'h peurliesañ (nemet paa vez graet war o zro gant tud a-youl-vat, evel e Roma).

An darnvuiañ eus ar c'hizhier o deus divskouarn sonn ha rouez eo an divskouarn pleget evel m'o deus ar chas. Pa vez fuloret pe spontet e kas ar c'hazh e zivskouarn en a-dreñv en ur grozal pe en ur bufal. E pep skouarn ez eus 32 gigenn hag e c'hell bezañ fiñvet ar skouarn hec'h-unan.

Evit mirout o energiezh e kousk ar c'hizhier muioc'h eget meur a loen ha mui-oc'h-mui en o buhez. Keitat an eurioù kousket bemdez a zo 13 pe 14, met 12 pe 16 ivez. A-wechoù ez a betek 20 eur diwar 24.

Gwrezverk normal e gorf a zo 39 pe 40 derez Celsius (37 evit an dud).

Kredet e vez eo gouest ar c'hazh da bradañ bewech war e bavioù met n'eo ket gwir e pep degouezh. Gwir eo koulskoude e c'hell ar c'hazh, p'emañ o kouezhañ, lakaat e gorf da weañ dre dastaol. Dont a ra eus e varregezh evit lakaat e gorf gwevn war e gempouez. Kavet e vez unan eus an abegoù e-barzh e livenn-gein 60 mell enni (34 hepken evit an Den). Gant-se e c'hell al loen ober ur c'hamm don gant e c'hein.

Ar c'hazh, an dremedal hag ar jirafenn eo ar pevarzroadeged nemeto a c'hell keflusk pavioù ur gostezenn asambles (hag an hini all goude). Pa vez kaoz eus ar c'hezeg a lakaer d'ober evel-se dre ar pleustriñ e vez graet ar paz-inkane eus al lusk-se. E-touez al loened doñv n'eus nemet ar c'hizhier hag a vale war o bizied (evit-se e vezont anvet digitigradioù).

Gweled

Mat-tre eo gweled ar c'hizhier e-pad an deiz, met dibar eo ar gweled e-pad an noz ivez. Pa vez skedus ar gouloù e teu an iris da vezañ ur faout moan-tre evit diwall ouzh ar retina a resev re a c'houloù, ken e vez strishaet tachenn ar gweled. Bez' e c'hell ar c'hizhier gwelout pa vez nebeut-tre a c'houloù p'o deus e-barzh al lagad un organ ispisial anvet an tapetum lucidum. Evel an darn-vuiañ eus ar breizherien, e wel o daoulagad war-eeun asambles ha diouzh-se n'eo ket mat ar gweled war ar c'hostezioù. N'o deus ket ar c'hizhier ur gweled aes gant an tri liv : pa sellont pell e teuz al livioù en o daoulagad.

Selaou

C'hwesha

Barregezh war ar c'hwesha a zo 14 gwech brasoc'h eget hini an Den, rak div wech muioc'h a gelliged santus zo e fri ar c'hizhier ken e c'hellont santout traoù na vezont ket santet gant an dud.

Mourroù

Kundu sokial

Yec'hedoniezh

Mafia

Kizhier a vez implijet gant mafia Sikilia da lakaat tan er c'hoadoù ^[1].

Lennegezh

La gatomaquia, gant Lope de Vega,
Kazh e heuzoù, gant Charles Perrault
Alice, gant Lewis Carroll
Oda al Gato, gant Pablo Neruda.

Lavaroù ha krennlavaroù

Al logodenn n'he deus nemet un toull Zo boued d'ar c'hazh abred
Ar c'hazh a vourr o logota Hag ar c'hi o koulineta
Ar c'hi hag ar c'hazh Mignoned warc'hoazh
Ar ouenn a denn : Diwar gi ne vez ket kazh Diwar logod ne vez ket razh
Da bep hini e vlaz Logod d'ar c'hazh Eskern d'ar chas
Diwar gi, ki ; diwar gazh, kazh ; Diwar logodenn ne vez ket a razh
Biskoazh kemend-all ! Lonket ar c'hazh gant ar c'hig-sall !
Kazh maneget n’eo ket mat da logota
Kazhig a vale a lip e bav An hini a chom e-kichen an tan A chom da viaoual gant an naon
Kazh skaotet En devez aon rak dour bervet
Ki besk ha kazh diskouarnet N'int mat nemet da zebriñ boued
N'eo ket ret kaout skeul d'ar c'hazh Evit pakañ logod pe razh
Ne vez anavezet ur c'hazh ken na vez kerzhet war e lost
Pa vez ar c’hazh tost d’al laezh e oar lipat an dienn
Pa vez moan ar gazhez E vez sur eus he bloavezh
Pa zeu ar c’hizhier d’an haleg Echu d’ar goañv kalet
P’en devez un den ur c’hazh da foetañ, koulz eo e foetañ diouzhtu
Teod ar c'hi zo medisin Teod ar c'hazh zo ampoezon
Teod ar c'hi zo medisinour Teod ar c'hazh zo treitour
Un dra ha na vez bet gwelet biskoazh Eo un neizh logod e skouarn ur c'hazh
Ur c'hazh buan n'eo ket mat da logota
Ur c'hi meret, hanter savet Ur c'hazh meret, hanter lazhet
Ur c’hozh kazh a gar logod yaouank