Yukon

Yukon
Tiriad
Banniel Ardamezioù
63° 0′ 0″ N, 135° 0′ 0″ W
██ Yukon e Kanada
Melestradur
Riez	Kanada
Anv kozh	Yukon Territory
Statud	Tiriad
Kêr-benn ha kêr vrasañ	Whitehorse
Yezhoù ofisiel	Saozneg, galleg
Kentañ ministr	Sandy Silver (03/12/2016)
Douaroniezh
Gorread	472 345,44 km²
Pennlein	Menez Logan, 5 959 m
Poblañs	40 232 (2021)
Stankter	0,085 den/km²
Gwerzhid-eur	UTC-07:00
PDK	• Renk er bed : 13vet • Hollek : C$ 2 678,9 milion • Dre benn : C$ 66 586 (3de)
FDD	0,924 (2019) Uhel-tre (5vet)
Arouezioù
Boked	(Epilobium angustifolium)
Gwezenn	Bezv-gwenn (Abies lasiocarpa)
Evn	Marc'hvran
Internet	(en) (fr) yukon.ca

Yukon (distaget /ˈjuːkɒn/) eo an hihi bihanañ eus tri ziriad Kanada, e penn gwalarn ar vro, stok ouzh Alaska.
Whitehorse eo ar gêr-benn hag ar gêr vrasañ, 28 201 den o chom enni e 2021, eleze 70% eus poblañs an tiriad, a sav da 40 232 (2021). Ar gêr bobletañ en tri ziriad eo ivez.

Er bloaz 1898 e voe disrannet an takad anvet Yukon Territory diouzh an North-West Territories ("Tiriadoù ar Gwalarn"). Un dekred gant gouarnamant Kanada a lakaas Yukon da vezañ anv ofisiel an tiriad, ar pezh a voe asantet gant Kurunenn ar Rouantelezh-Unanet d'ar 27 a viz Meurzh 2002 ; en daoust da gement-se e kendalc'h ar servijoù kanadian hag etrebroadel da ober gant ar berradur YT evit Yukon Territory e saozneg hag gant Yn evit Yukon e galleg. Er bloaz 2021 avat e erbedas gouarnamant Yukon ma vefe graet gant The Yukon e saozneg en teulioù ofisiel.

Ar saozneg hag ar galleg eo yezhoù ofisiel Yukon, met anavet eo yezhoù annezidi kentañ ar vro gant ar gouarnamant.

E Yukon emañ Menez Logan, menez uhelañ Kanada (5 959 m), hag eil menez uhelañ Norzhamerika.
Eno ivez e red ar stêr Yukon he deus roet hec'h anv d'an tiriad. Stêrioù all zo : ar Pelly, ar Stewart, ar Peel, ar White, al Liard, ar Mackenzie hag an Tatshenshini o vezañ ar re bennañ.

Gerdarzh

Ar stêr Yukon eo ar stêr hirañ en tiriad (3 190 km), alese anv ar vro. Ur berradur eus ur bomm gwich'inek eo : chųų gąįį han, "stêr he dourioù gwenn", abalamour da liv gwenn an tammoùigoù roc'h gwenn a vez en arlug e dour ar stêr, rak drailhet eo bet ar reier en argrec'h gant ar skornegi.

Douaroniezh

Tric'hornek eo stumm an tiriad. Er c'hornôg hag er gwalarn ez eo bevennet gant Alaska (SUA) a-hed 1 210 km ; er reter emañ Tiriadoù ar Gwalarn hag er su emañ British Columbia ; Mor Beaufort zo en norzh.

E diazad ar stêr Yukon emañ ar braz eus an tiriad. Kalz lennoù zo er su, an darn vrasañ anezho o vagañ ar stêr.

E Kluane National Park and Reserve (KNPR) emañ Menez Logan, er mervent. Ur Glad bedel eo KNPR. Ivvavik National Park ha Vuntut National Park zo en norzh.

Ar pruñs du (Picea mariana) hag ar pruñs gwenn (Picea glauca) eo ar gwez paotañ e Yukon ; kalz anezho zo krabotek en abeg d'ar berr m'eo marevezh ar c'hresk ha d'an hin kalet.

Hin

Daoust ma c'heller e lakaat da glouar e-keñver Arktika ez eo Yukon yenañ kornad Norzhamerika : betek -60°C e tiskennas ar gwrezverk e 1947, 1952 ha 1968. Ker yen ha -63°C a voe muzuliet e miz C'hwevrer 1947. E miz Mezheven, ken abred ha miz Mae a-wechoù, e vez an tommañ e Yukon, pa vez e miz Gouere, miz Eost ha miz Gwengolo zoken er peurrest eus Kanada. Teir gwech e voe ken tomm ha 36°C en tiriad (1969, 1983 ha 2004).

Gwrezvezkoù keitat pemdeziek uhel hag izel e lec'hiennoù e Yukon Whitehorse Dawson City Old Crow Uhel keitat e Gouere 21°C 23°C 20°C Izel keitat e Gouere 8°C 8°C 9°C Uhel keitat e Genver -11°C -22°C -25°C Izel keitat e Genver -19°C -30°C -34°C

Whitehorse Dawson City Old Crow

Yezhoù

Ar yezh-vamm bennañ hervez an 33 145 respont bet e Niveradeg kanadian 2011 a oa ar saozneg evit 28 065 den (85%). An eil yezh a oa ar galleg gant 1455 den (4%). E-touez ar 510 den o doa roet meur a respont e oa 140 (27%) hag a roe saozneg ha galleg war un dro evel yezh-vamm, 335 (66%) hag a roe saozneg hag ur yezh na oa ket ofisiel hag 20 (4%) hag a roe galleg hag ur yezh na oa ket ofisiel

Anavezet eo plas yezhoù henvroidi an tiriad gant ar Yukon's Language Act er Yukon, hag aotren a ra ober gante e labour ar vodadenn lezennel zoken, daoust ma n'haller ober nemet gant saozneg ha galleg el lezioù-barn.

Strolladoù yezh ar broadoù kentañ dre meuriad/klan Strollad yezhoù Meuriad/klan Gwich'ineg Broad kentañ Vuntut Gwitchin, Old Crow Haneg Broad kentañ Tr'ondëk Hwëch'in, Dawson City Tananaeg uhelañ Broad kentañ White River, Beaver Creek Kumuniezhioù bihan e-kichen Tok (Alaska) Tutchoneg an norzh Broad kentañ Selkirk Broad kentañ Little Salmon/Carmacks Broad kentañ Na-Cho Nyäk Dun, Mayo Tutchoneg ar su Broadoù kentañ Champagne hag Aishihik, Haines Junction Broad kentañ Kluane, Burwash Landing Kuzul Ta'an Kwach'an, Lenn Laberge Broad kentañ Kwanlin Dün, Whitehorse Kaskaeg Ross River Dena Council, Ross River Liard River First Nation, Watson Lake Tlingited Kuzul Teslin Tlingit Tagisheg Broad kentañ Carcross/Tagish

Yezh-vamm, niveradeg 2011 Rank Yezh Poblañs Dregantad 1. Saozneg 28,065 82.9% 2. Galleg 1,455 4.3% 3. Alamaneg 805 2.4% 4. Tagalogeg 425 1.3% 5. Kaskaeg 265 0.8% 6. Tutchoneg an norzh 200 0.6% 7. Spagnoleg 180 0.5% 8. Tutchoneg ar su 140 0.4% 9. Hollandeg 130 0.4% 10. Sinaeg 130 0.4%

Istor

Amerindianed a oa o chom e kreiz ha su Yukon pell kent donedigezh Europiz, e rannvroioù ma ne c'hoarvezas skornadur ebet. A-douez annezidi kentañ Norzhamerika e oa ar pobladoù-se.

E-tro ar bloaz 800 e tarzhas ar menez-tan Menez Churchill e reter Alaska ; su Yukon a voe goloet gant ur gwiskad ludu a c'heller gwelet c'hoazh a-hed ar gourhent 2. Miret eo bet an darzhadenn-se en hengoun an Amerindianed e Yukon ha pelloc'h e su Kanada.

Kenwerzh a oa etre Amerindianed an arvor ha re an argoad. Feuretaerien e oa an Europiz kentañ a erruas er vro en XIX^vet kantved, ha buan ez erruas misionerien d'o heul.
E-tro ar bloavezhioù 1870 ha 80 e voe krog mengleuzerien aour d'en em staliañ e Yukon. Dre ma kreske poblañs Europiz e voe staliet poliserien, nebeut kent fardadeg war an aour e Klondike e 1897. A-c'houde kresk ar boblañs e voe disrannet Yukon diouzh Tiriadoù ar Gwalarn (North-West Territories) e 1898 : d'an 13 a viz Mezheven e voe Yukon an 9vet tiriad oc'h emezelañ e Kengevread Kanada.