Prazeodimiom

Prazeodimiom
Keriom – Prazeodimiom – Neodimiom
Pr Pa Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	59
Rummad kimiek	Lantanidoù
Strollad	Lantanidoù
Trovezh	6
Bloc'h	f
Tolz atomek	140,908
Aozadur elektronek
[Xe] 4f3 6s2 Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 21, 8, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+4, + 3, +2 Oksidenn vazennek skañv
Tredanleiegezh	1,13 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 528,064 kJ/mol 2 : 1 017,919 kJ/mol 3 : 2 086,397 kJ/mol 4 : 3 760,995 kJ/mol 5 : 5 550,797 kJ/mol
Skin atomek	240 pm
Skin kenamsav	190 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	6,779 g/cm3
Teuzverk	931 °C
Bervverk	3 520 °C
Tredanharzusted	700 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn

Un elfenn gimiek eo ar prazeodimiom ; Pr eo e arouez kimiek, 59 e niver atomek ha 140,908 e dolz atomek.

Istor

E 1839 e tizoloas ar c'himiour svedat Carl Gustaf Mosander an didumiom, a zo ur meskaj eus tri douar rouez ; unan anezho eo ar c'heriom ₅₈Ce, bet dizoloet gant Axel Erdmann e 1839 ivez.
E 1885 e voe hiniennekaet an div elfenn all gant ur c'himiour aostrian, ar baron Carl Auer von Wesbach : ar prazeodimiom ₅₈Pr hag an neodimiom ₆₀Nd.

Eus ar gresianeg πράσιος prasios, "gwer (liv)", ha διδύμος didumos, "gevell" e teu prazeodimiom ; gwer eo ar prazeodimiom pa vez oksidet, ha kevret gant keriom ha neodimiom en e gaver er c'hailhoù.

Kenderc'hadur

Er c'hailhoù bastnäsit (Pr,La,Y)CO₃F ha monazit (Pr,La,Th,Nd,Y)PO₄ pergen e kaver prazeodimiom..

Perzhioù

Ur metal liv an argant gwenn, blot, govelius hag orjalennus eo ar prazeodimiom.
Gwelloc'h eget al lantanidoù all ez harz ar prazeodimiom ouzh an daskrign, hogen aes a-walc'h e vez oksidet en aer ; liv gwer a zeu war ar bloc'had Pr neuze, ha diskolpañ a ra an oksidenn, ar pezh a laka muioc'h a vetal en aer : setu perak e vez miret ar prazeodimiom en eoul pe er gwer.
Kewarellek eo ar prazeodimiom e gwreverkoù tommoc'h eget -272,15°C, da lavaret eo e vez desachet gant ur gwarellvaez diavaez ; ne chom gwarellegezh ebet er metal pa vez lazhet ar gwarellvaez.

Kimiek

Par da re ar c'heriom eo perzhioù kimiek ar prazeodimiom.

• E 150 °C e tev ar prazeodimiom da reiñ oksidenn prazeodimiom(III,IV) :

12 Pr + 11 O₂ → 2 Pr₆O₁₁

• Dazgwerediñ gorrek a ra Pr gant dour yen, ha buan gant dour zomm da reiñ hidroksidenn prazeodimiom :

2 Pr [k] + 6 H₂O [d] → 2 Pr(OH)₃ [dz] + 3 H₂ [g]

• Gant an holl halogenoù e tazgwered ar prazeodimiom ivez :

2 Pr (k) + 3 F₂ (g) → 2 PrF₃ (k) [liv gwer]

2 Pr (k) + 3 Cl₂ (g) → 2 PrCl₃ (k) [gwer]

2 Pr (k) + 3 Br₂ (g) → 2 PrBr₃ (k) [gwer]

2 Pr (k) + 3 ||iod|I]]₂ (g) → 2 PrI₃ (k) [gwer]

Izotopoù

Eus Pr-121 betek Pr-159 ez astenn skalfad izotopoù ar prazeodimiom.
Un izotop stabil a gaver en natur : ¹⁴¹Pr.
Skinizotopoù zo bet kevanaozet ivez, 38 anezho, an hini stabilañ o vezañ Pr-143 gant un hanter-vuhez a 13,57 devezh.

Izotopoù stabilañ ar prazeodimiom

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanad
141Pr	100	Stabil, 82 neutron
142Pr	kevanaozet	19,12 eurvezh	142Nd dre skinoù β
			142Ce dre zegerc'had
143Pr	kevanaozet	13,57 devezh	143Nd

Arver

• E-sell da sevel memorioù pementadel evit an urzhiataerioù da zont e ranker gorrekaat ar gouloù ; dre strinkennoù prazeodimiom ez eur deuet a-benn e 2005.
• Kevret gant magneziom ez arverer praezodimiom da fardañ metaloù kalet a implijer e kefluskerioù an aerlistri.
• Kevret gant nikel (PrNi₅) en deus ar praezodimiom ur galloud da yenaat dre warellegezh, a zo bet arveret da dostaat d'ar mann dizave (-273,15 °C) war-bouez 0,001 °C.
• Kevret gant keriom e talvez Pr da fardañ treluskeroù evit seveniñ oksidadurioù.
• Prazeodimiom a lakaer er gwer da reiñ ul liv melen dezhañ.
• En e stummoù halogenet e kaver Pr er c'hleuzeurioù dre wareg a vez implijet e greantelerezh ar sinema.
• War-dro 5% a brazeodimiom zo er mischmetal a implijer da fardañ "maen-tan" an dirennoù.

Notennoù

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012

Kimiezh | Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford