Mont d’an endalc’had

Sula Sgeir : diforc'h etre ar stummoù

Eus Wikipedia
Merdeiñ etreoberiat en istor
← Kemm kentKemm nevesoc'h →
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
GweletWikitestenn
D Bot: Migrating 13 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q151631
+
Linenn 1: Linenn 1:
{| class="infobox" style="font-size:90%;"
[[Image:Sula Sgeir from the South West.jpg|thumb|300px|Sula Sgeir gwelet eus ar mervent .]]
|-
[[Image:Sula sgeir island.jpg|thumb|300px|Sula Sgeir hervez ma voe treset en XIXvet kantved.]]
{{Infobox/Titl|'''Sula Sgeir'''|0065be|talbenn map|fff}}
[[Skeudenn:SeaHebrides TheMinch map-fr.svg|thumb|right|260px| Tre en hanternoz emañ Sula Sgeir, nepell diouzh [[Rònaigh]]. Peurliesañ ne vez ket war ar c'hartennoù eus an [[Inizi Gall]]]]
|- align="center"
| colspan="2" | [[Restr:Sula Sgeir - geograph.org.uk - 1242208.jpg|250px]]<br>'''<small>Sula Sgeir''' gwelet eus ar c'hornôg</small><hr>
|- align="center"
| colspan="2" |
[https://www.google.com/maps/dir//Sula+Sgeir/@59.0932758,-6.1596319,8z/data=!4m8!4m7!1m0!1m5!1m1!1s0x48917c62a95473d3:0x26e66e29a493c6a0!2m2!1d-6.1588376!2d59.0942622?hl=en 59° 5′ 35.7929″ N, 6° 9′ 34.6748″ R]
<div style="position: relative">
[[Restr:Scotland relief location map.jpg|250px]]
<div style="position: absolute; left:22px; top:81px">
<small>Sula Sgeir</small>&nbsp;[[Restr:Dark Red 800000 pog.svg|5px|Sula Sgeir]]
</div>
<div style="position: absolute; left:8px; top:117px">
<small>Leòdhais</small>
</div>
</div>
|- bgcolor=#0065be
| colspan="2" align="center" style="color:#fff;" | '''Douaroniezh'''
|-
| '''Riez''' || {{Rouantelezh-Unanet}}
|-
| '''Gorread''' || 0,154 [[metr|km²]]
|-
| '''Pennlein''' || 70 m
|-
| '''Poblañs''' || 0
|- bgcolor=#0065be
| colspan="2" align="center" style="color:#fff;" | '''Melestradurezh'''
|-
| '''Bro''' || [[Bro-Skos]]
|-
| '''Rannvro''' || [[Na h-Eileanan Siar]]
|-
| '''Statud''' || ''Site of Special Scientific Interest''<br>''Special Protection Area''
|}
'''Sula Sgeir''', skrivet '''Sùlaisgeir''' ha '''Sùla-Sgeir''' ivez e [[gouezeleg Skos|gouezeleg Bro-Skos]], ''Súlasker'' e [[norseg]], zo un enezennig didud e [[Meurvor Atlantel]] an Norzh, 70 [[metr|km]] en norzh da [[Leòdhas|Eilean Leòdhais]] ha 18 km er mervent-kornôg da [[Rònaigh an Daimh|Eilean Rònaigh an Daimh]], en [[Inizi Gall]], e [[Bro-Skos]].


Ur skosell [[gneis]] eo, tuet mervent-biz, war-dro 7,3 km he hirder ha 2,5 km en he ledanañ ; ker bihan eo ma ne vez diskouezet war kartennoù an [[Inizi Gall]] nemet dibaot a wech.<br>
An tonnoù o deus kleuziet e tornaod su ar garreg ur steudad mougevioù a c'haller gweladenniñ war vagig pa vez mor plaen, ar pezh na c'hoarvez nemet e-pad un nebeud devezhioù e miz Mezheven en unan eus takadoù dañjerusañ ar meurvor.


Didud eo Sula Sgeir, met dismantroù un ti-repu anvet ''Taigh Beannaichte'' ("Ti Benniget") zo e beg Sgeir an Teampaill ("Karreg an Templ") er reter.<br>
'''Sula Sgeir''' zo un [[enezennig]] distro ha didud er Meurvor Atlantel, en hanternoz da [[Bro-Skos|Vro-Skos]], un 60 km bennak en hanternoz da Enez [[Leòdhas]]. N'eus nemet evned-mor o chom enni.
Sròn na Lice, er penn merventañ, eo pennlein Sula Sgeir, 69 m a-us live ar mor ; un [[tour-tan]] emgefreek 5 m e uhelder zo bet savet eno. Ker rust e vez ar mor ma vez alies gwagennoù o wastañ ar savadur.


Un tamm eus Mirva natur Rònaigh ha Sula Sgeir eo bet, pa ro goudor da dremen 5&nbsp;000 koublad [[morskoul boutin|morskouled]] ''(Morus bassanus)'' ha ma'z eo ul lec'h gouennañ evit ar [[Reunig gris|reuniged gris]] ''(Halichoerus grypus)''. [[Karamell an norzh|Karamelled an Norzh]] ''(Fulmarus glacialis)'' ha [[Poc'han boutin|poc'haned boutin]] ''(Fratercula arctica)'' zo ivez ; un [[albatroz abrantek]] ''(Thalassarche melanophris)'' zo bet o chom eno e-pad tri bloaz. <ref>{{en}} [http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/scotland/highlands_and_islands/6641021.stm ''BBC News'', 9 MAE 07]</ref><br>
Koulskoude ez eus rivinoù ur c'hraou anvet ''Taigh Beannaichte'' (Ti Benniget) el ledenez reter, Sgeir an Teampaill.
D'an {{Deiziad|18|Mae|2018}} e voe dizisklêriet <ref>{{en}} [https://www.tellmescotland.gov.uk/notices/scottish-natural-heritage/general/00000177376 ''Tell Me Scotland'']</ref> ha troet da ''Site of Special Scientific Interest'' ha ''Special Protection Area''. <ref>{{en}} [http://gateway.snh.gov.uk/sitelink/index.jsp ''Scottish National Heritage'']</ref>


== Lec'hanvadur ==
<!--
Kement ha "Karreg ar morskouled" e talvez ''Sula Sgeir'' e gouezeleg skos, eus en norseg ''súla'' "morskoul" ha ''sker'' "karreg".<br>
r Leodhas anns a' [[An Cuan Siar|Chuan Siar]] 'S e fear dhe na eileanan as iomallaiche ann an [[Alba]]. Tha e cliuiteach airson an uamhas de [[guga|ghuga]] a tha beo ann. Gu tradiseanta, tha muinntir [[Nis]] a' tadhal air Sula Sgeir gach bliadhna airson guga a ghlacadh airson biadh.
Petra bennak ma'z eo bihan Sula Sgeir ez eus bet roet anvioù da veur a lec'h ennañ, gouezelek an holl anezho ; eus an norzh d'ar su hag a gornôg da reter :
{|
|- valign="top"
|
{| style="border:1px solid #c8ccd1;"
|-
|
<div style="position: relative">
[[Restr:Sula sgeir island cropped.jpg|400px|Kartenn Sula Sgeir]]
<div style="position: absolute; left:225px; top:164px">
[[Restr:Dark Red 800000 pog.svg|5px|Taigh Beannaichte]]
</div>
<div style="position: absolute; left:175px; top:195px">
[[Restr:Dark Red 800000 pog.svg|5px|Tour-tan]]
</div>
</div>
|- align="center"
| [[Restr:Dark Red 800000 pog.svg|10px|Bukit war ar gartenn]]&nbsp;&nbsp;<small>An Ti Benniget er reter hag an tour-tan er su</small>
|}
| style="padding-left:20px;" |
* ''Bogha Còrr'' — "Bolz Dibar"
* ''Boghannan a's Iàr'' — "Bolzoù ar C'hornôg"
* ''Pal a' Chaitainich'' — (?) <ref name="BnG">Displegadenn ebet neblec'h, zoken e [http://www.gaidhlig.scot/ ''Bòrd na Gàidhlig''] en [[Inbhir Nis]].</ref>
* ''Lùnndastoth'' — "Geoteg Aezhennek"
* ''Bogha Leathainn'' — "Bolz Ledan"
* ''Ràmha Cleit'' — "Karreg ar Roeñv" <ref>''Làmha'' war ar gartenn gozh, ''Ràmha'' war ar gartenn-vor ; stumm ur roeñv zo gant ar garreg.</ref>
* ''Thamna Sgeir'' — (?) <ref>Ur gêr e [[Palestina]] eo Thamna. ''Tàmh'' ("tav", "repu") e c'hellje bout, pa dalv ''Tàmh Sgeir'' kement ha "Karreg ar Repu" ; a-vaez da Sgeir emañ ar garreg.</ref>
* ''Dà Bogha Ràmha Cleit'' — "Div Volz Karreg ar Roeñv"
* ''Geodha Phaill Bhàin'' — "Islonk -?- Velegan" <ref name="BnG" />
* ''Geodha Blatha Mòr'' — "Islonk Bras ar Bleunioù"
* ''Geodha Bhun Mhoir'' — "Islonk e Strad Bras"
* ''Tigh Mhaoldànuich'' — "Ti Beg e Zaou Vougev"
* ''Cnap Geodha Blàtha Béag'' — "Torgennig Islonk Bihan ar Bleunioù"
* ''Sgeir an Teampuill'' — "Karreg an Templ"
* ''Bealach an t-Suidhe'' — "Ode ar Gador"
* ''Pairc a's Iàr'' — "Park ar C'hornog"
* ''Meagh Cich'' — "Bronn an Dourlaezh"
* ''Creag Trithaiga'' — "Karreg an Tri Zi"
* ''Sròn na Lice'' — "Beg ar Garreg"
|}


== Ar morskouleta ==
'''Sula Sgeir''' ([[Scottish Gaelic]] based on the [[Old Norse]]: ''súla'', "gannet" and ''sker'', "skerry") One of the most remote of the [[British Isles]],
[[Restr:Heather Isle M collecting Guga hunters - geograph.org.uk - 1035311.jpg|thumb|upright=1.5|Ar chaluter ''Heather Isles'' o tapout an dastumerien ''gugachan'', [[2008]]]]
Kentañ gwech ma voe skrivet a-zivout Sula Sgeir e voe gant ar [[beleg]] skosat [[Donald Monro (beleg)|Donald Monro]] (''[[Floruit|fl.]]'' [[1526]]-[[1574]]) pa weladennas an Inizi Gall e [[1549]]. En e zeskrivadur e ra meneg eus moraerien eus [[Nis (Leòdhas)|Nis]] en Enez [[Leòdhas]] o tont da ''Suilskerray'' (Sula Sgeir) da zastum morskouled sec'h ha [[pluñv]] evit kas d'ar gêr. <ref>{{en}} <span style="font-variant:small-caps;">MONRO, Donald</span> (1549) : [https://www.undiscoveredscotland.co.uk/usebooks/monro-westernislands/index.html ''A Description of the Western Isles of Scotland Called Hybrides'']</ref>.


Un hengoun eus ar re henañ en [[Europa]] eo an dastum ''gugachan'' (morskouled yaouank) e Sula Sgeir evit o c'hig hag o [[pluñv|fluñv]]. Ur meuz c'hwek eo kig ''guga'' sall e Leòdhas abaoe kantvedoù, ha lakaet e veze war taolioù roueed Bro-Skos er {{XVIvet kantved}}.<br>
The hard gneiss rock of which the island is made splits into long pieces, which are excellent for building bothies and cairns, but the hard rough boulders and sharp rocks make for tough walking.
E [[1797]] ez eus meneg adarre eus ar morskouleta er ''Statistical Accounts of Scotland'', ma lenner e veze bep bloaz 6 den o roeñviñ eus Nis betek Sula Sgeir, «&nbsp;hep [[nadoz-vor]] zoken&nbsp;». <ref>{{en}} <span style="font-variant:small-caps;">SINCLAIR Sir John</span>, [http://stataccscot.edina.ac.uk/static/statacc/dist/home ''The Statistical Account of Scotland, 1791-1799'']</ref>


Feal d'an hengoun e chom annezidi Leòdhas en {{XXIvet kantved}} : bep bloaz e miz Eost e vez dek den a-youl-vat — oadourien arroutet ha nevezidi, pa'z eo ar morskouleta ul lid enlaeziñ — o vont da lazhañ 2&nbsp;000 ''guga'' ; un aotre nemedel a vez roet evit bloaz gant an aozadur Scottish Natural Heritage (SNH) evit kenderc'hel gant an hengoun.<br>
The sea has burrowed right through the southern part of the island in a series of interconnected and spectacular caves which can be explored in calm weather by inflatable. The small lighthouse on the south end at Sròn na Lice is regularly damaged by the huge seas which break right over the rock during Atlantic storms.
Ur [[chaluter]] a gas an dud, o boued hag o rikoù betek ar garreg ma chomont e-pad pemzektez, pe belloc'h mard eo re fall an amzer evit an distro. Goude staliet ur meni hunva e dismantroù un ''tigh dubh'' ("ti du") hag a vez adtoet bep bloaz e krogont da glask ''gugachan trì tuim'', da lavaret eo morskouled warno tri bouchad marbluñv war o fenn, o c'hein hag o favioù a ziskouez ez int en oad mat da vout dastumet. Pa vez tapet ur ''guga'' e vez lazhet gant un taol bazh.<br>
Bemnoz goude an dastumadeg e vez dibluñvet ha divouzellet al laboused kent o suilhañ a-us un tantad maget gant eoul o bouzelloù ; diaskornet e vezont ha lakaet en [[holen]].<br>
Ur wech distroet ar skipailh e Nis e vez rannet an 2&nbsp;000 evn etre an izili hag annezidi an enezenn.


Enebiezh a sav a vare da vare : lod dastumerien a voe gourdrouzet a varv dre bellgomz e [[2017]] <ref>{{en}} [https://www.thetimes.co.uk/article/police-investigate-death-threats-to-traditional-hebridean-guga-hunters-62vxt6snr ''The Times'', 01 GWE 17]</ref>, hag aozadurioù zo savet enep an hengoun en abeg da grizder e-keñver al loened <ref>{{en}} [http://www.bbc.co.uk/programmes/articles/1l7SyChsPXf8DJKh2dcxT4W/the-centuries-old-journey-to-harvest-a-controversial-and-divisive-hebridean-seabird-delicacy ''BBC Scotland'', 17JAN 18]</ref>. Koulskoude, daougementet eo bet niver ar morskouled war Sula Sgeir etre [[1902]] ha [[2003]]. <ref>{{en}} [https://www.theguardian.com/uk-news/scotland-blog/2014/jan/27/scotland-conservation-gugahunt ''The Guardian'', 27 JAN 2014]</ref>
Despite this there is a surprising amount of vegetation, and the [[armeria maritima|thrift]] is especially colourful in June, which is probably the best month to visit.<ref>[http://www.innsegall.co.uk/guide/outliers/out_rona.htm Innsegall online guide: Rona and Sula Sgeir] Retrieved 29 June 2007.</ref>


E [[2015]] e c'houlennas annezidi Leòdhas ma vije kresket ar c'hementad a vorskouled aotreet gant SNH <ref>{{en}} [http://www.deadlinenews.co.uk/2015/04/03/islanders-call-for-increased-quota-for-the-guga-hunters/ ''Deadline'', 03 EBR 15]</ref>, a zisklêrias e oa bevus hengoun ar morskouleta e Sula Sgeir. <ref>{{en}} [https://www.bbc.com/news/uk-scotland-highlands-islands-37038174 ''BBC'', 10 EOS 16]</ref>
==Fauna==
There are some 5,000 breeding pairs of gannets on Sula Sgeir, which they share with other bird species such as [[Black-legged Kittiwake]]s, [[guillemot]]s, [[puffin]]s, [[fulmars]] and at present what is believed to be the only resident [[albatross]] in the North Atlantic.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/highlands_and_islands/6641021.stm BBC News (9 May 2007) ''No romance for lovesick albatross''] Retrieved 29 June 2007.</ref>


* An hevelep hengoun zo bet e [[Hiort]] betek [[1910]].
==History==
[[St Ronan]]'s sister, Brenhilda, is supposed to have stayed here for some time, leaving him on Rona, only to be found dead in a [[bothy]] with a shag’s nest in her ribcage.
[[Image:Sula sgeir island.jpg|left|thumb|290px|<Center>Sula sgier Island.<ref>Harvie-Brown, J. A. & Buckley, T. E. (1889), A Vertebrate Fauna of the Outer Hebrides. David Douglas. Edinburgh. Facing P. XLVI.</ref>]]
Sula Sgeir has a special place in the seafaring history of the men of the [[Ness, Outer Hebrides|Ness]] district on [[Lewis]]. One of the earliest accounts written about the [[Western Isles]] was by Dean Munro, who visited the islands in 1549. His description of Sula Sgeir mentions that the men of Ness sailed in their small craft to "fetche hame thair boatful of dry wild fowls with wild fowl fedderi".<ref>Munro, D. (1818) ''Description of the Western Isles of Scotland called Hybrides, by Mr. Donald Munro, High Dean of the Isles, who travelled through most of them in the year 1594.'' Miscellanea Scotica, 2.</ref> How long before 1549 the Nessmen sailed to Sula Sgeir each year to collect the young gannets for food and feathers is not known, but it may be assumed that it was a tradition for centuries. That tradition is still carried on today. A report written in 1797 says:


== Struzh ==
:"There is in Ness a most venturous set of people who for a few years back, at the hazard of their lives, went their in an open six-oared boat without even the aid of a compass."
[[Restr:Armérie maritime à Carantec2.JPG|right|150px|Kalied]]
Petra bennak ma vez lorgnet gant ar mor a-hed an amzer, hag a-drugarez d'ar [[gwano]] marteze, ez eo goloet Sula Sgeir a [[Kalied|galied]] ''(Armeria maritima)'' a vez e bleuñv e kreiz an hañv.
{{clr}}
== Tour-tan ==
Tan Sula Sgeir zo un tour [[metal]]ek karrezek 5 m e uhelder, livet e gwenn, savet war un darenn [[beton]]. Oberiant eo, petra bennak ma ne ouzer mui pegoulz e voe savet ; emañ war listenn gouleier ar bed abaoe ar {{Deiziad|1|Mezheven|2006}}. <ref>{{en}} [http://wlol.arlhs.com/lighthouse/SCO230.html ''World List of Lights'']</ref><br>
Bannañ a ra gouloù gwenn bep 15 [[eilenn]] 74 m a-us live ar mor, ha gwelet e vez eus 11 milmor (20,372 km) tro-dro d'ar garreg. <ref>{{en}} [https://www.nlb.org.uk/Search.aspx?searchtext=Sula%20Sgeir&folderid=0&searchfor=all&orderby=id&orderdirection=ascending ''Northern Lighthouse Board'' / GLA AtoN Review 2015 p. 86]</ref>{{Commons}}
<gallery mode="packed" heights="220px">
Lighthouse and Cairn on Sulasgeir - geograph.org.uk - 1036122.jpg|Tour-tan Sula Sgeir gronnet gant morskouled
North Rona from the Island of Sulasgeir - geograph.org.uk - 1034211.jpg|Eus Rònaigh an Daimh er pelloù<br>e weler gouloù Sula Sgeir
</gallery>


== Liammoù diavaez ==
Excellent seamanship was certainly essential for the success of these expeditions - rowing across miles of turbulent Atlantic was no pleasure cruise.
* {{en}} [http://fishing-app.gpsnauticalcharts.com/i-boating-fishing-web-app/fishing-marine-charts-navigation.html?title=A++Sula+Sgeir+boating+app#16/59.0998/-6.1584 Kartenn-vor Sula Sgeir]
* {{en}} [https://www.hebrideanconnections.com/locations/57370 ''Hebridean Connections'']
* {{en}} [https://www.hebrideanconnections.com/historical-events/57373 ''The Guga Hunt of 1912'']


== Levrlennadur ==
The flesh of the young gannet or ''guga'' is regarded as a delicacy in Ness today though, for others, it is an acquired taste. It was a popular meat in earlier times in Scotland. In the sixteenth century it was served at the tables of Scots kings and was a favourite with the wealthy as a ’whet’ or appetizer before main meals. In the autumn of each year, a hardy team of 10 Nessmen set sail for Sula Sgeir to kill around 2,000 young birds. They set up residence for about two weeks in stone bothys which can be seen by any daring visitor. They bring home their catch to meet an eager crowd of customers, who snap up as many of the birds as they can. The demand is often so great that the birds have to be rationed out to ensure that each person does not go without a taste of guga.
* {{en}} GURNEY, J. H : ''The Gannet – A Bird With A History'', London, Witherby & Co., 1913 [https://archive.org/details/gannetbirdwithhi00gurn Lenn en-linenn]
* {{en}} <span style="font-variant:small-caps;">BEATTY, John</span> : ''Sula – Seabird Hunters of Lewis'', London, Michael Joseph Ltd., 1992 {{ISBN|978-0-7181-3634-5}}
* {{en}} <span style="font-variant:small-caps;">MAY, Peter</span> : ''The Black House'', London, Quercus, 2011 {{ISBN|978-1-84916-386-6}} — {{fr}} ''L'île des chasseurs d'oiseaux'', Actes Sud, Arles, 2009 {{ISBN|978-2-330-00133-9}}


==Notennoù ==
The annual cull of birds has been the focus of attention of bird protectionists, who recently have tried to ban the cull completely. But tradition dies hard and the Sula Sgeir trip still goes on, with a special dispensation written into the 1954 Wild Birds Protection Act by a Statutory Order, which allows the Nessmen to continue their taste both for adventure and for the guga.
{{Daveoù|bannoù=2}}

Together with [[North Rona]], Sula Sgeir was declared a [[National Nature Reserve]] in 1956 due to its importance for birdlife and [[grey seal]] breeding. The reserve is now managed by [[Scottish Natural Heritage]] and is the most remote and least-visited National Nature Reserve in Britain.<ref>[http://www.snh.org.uk/publications/on-line/designatedareas/nnrs/RonaSulaSgeir/rona.asp SNH Rona and Sula Sgeir Reserve]Retrieved 29 June 2007.</ref>

==References==
{{Reflist}}
<references/>

-->
==Lennadurezh==
Atkinson, Robert (1995). Island going. Birlinn. ISBN 1-874744-31-9.
Beatty, John; Brian Jackman (1992). Sula: Seabird Hunters of Lewis. Michael Joseph. ISBN 0-7181-3634-9.

==Liammoù diavaez==
* [http://www.charles-tait.co.uk/library/westernisles/outliers/sulasgeir/index.htm Skeudennoù eus Sula Sgeir]
* [http://web.archive.org/web/20020127155903/www.c-e-n.org/sula.htm News article on 1912 journey] (via Archive.org)

[[Rummad:Inizi Bro-Skos]]

Stumm eus an 28 Gwe 2018 da 09:36

Sula Sgeir

Sula Sgeir gwelet eus ar c'hornôg

59° 5′ 35.7929″ N, 6° 9′ 34.6748″ R

Sula Sgeir Sula Sgeir

Leòdhais

Douaroniezh
Riez Banniel ar Rouantelezh Unanet Rouantelezh-Unanet
Gorread 0,154 km²
Pennlein 70 m
Poblañs 0
Melestradurezh
Bro Bro-Skos
Rannvro Na h-Eileanan Siar
Statud Site of Special Scientific Interest
Special Protection Area

Sula Sgeir, skrivet Sùlaisgeir ha Sùla-Sgeir ivez e gouezeleg Bro-Skos, Súlasker e norseg, zo un enezennig didud e Meurvor Atlantel an Norzh, 70 km en norzh da Eilean Leòdhais ha 18 km er mervent-kornôg da Eilean Rònaigh an Daimh, en Inizi Gall, e Bro-Skos.

Ur skosell gneis eo, tuet mervent-biz, war-dro 7,3 km he hirder ha 2,5 km en he ledanañ ; ker bihan eo ma ne vez diskouezet war kartennoù an Inizi Gall nemet dibaot a wech.
An tonnoù o deus kleuziet e tornaod su ar garreg ur steudad mougevioù a c'haller gweladenniñ war vagig pa vez mor plaen, ar pezh na c'hoarvez nemet e-pad un nebeud devezhioù e miz Mezheven en unan eus takadoù dañjerusañ ar meurvor.

Didud eo Sula Sgeir, met dismantroù un ti-repu anvet Taigh Beannaichte ("Ti Benniget") zo e beg Sgeir an Teampaill ("Karreg an Templ") er reter.
Sròn na Lice, er penn merventañ, eo pennlein Sula Sgeir, 69 m a-us live ar mor ; un tour-tan emgefreek 5 m e uhelder zo bet savet eno. Ker rust e vez ar mor ma vez alies gwagennoù o wastañ ar savadur.

Un tamm eus Mirva natur Rònaigh ha Sula Sgeir eo bet, pa ro goudor da dremen 5 000 koublad morskouled (Morus bassanus) ha ma'z eo ul lec'h gouennañ evit ar reuniged gris (Halichoerus grypus). Karamelled an Norzh (Fulmarus glacialis) ha poc'haned boutin (Fratercula arctica) zo ivez ; un albatroz abrantek (Thalassarche melanophris) zo bet o chom eno e-pad tri bloaz. [1]
D'an 18 a viz Mae 2018 e voe dizisklêriet [2] ha troet da Site of Special Scientific Interest ha Special Protection Area. [3]

Lec'hanvadur

Kement ha "Karreg ar morskouled" e talvez Sula Sgeir e gouezeleg skos, eus en norseg súla "morskoul" ha sker "karreg".
Petra bennak ma'z eo bihan Sula Sgeir ez eus bet roet anvioù da veur a lec'h ennañ, gouezelek an holl anezho ; eus an norzh d'ar su hag a gornôg da reter :

Kartenn Sula Sgeir

Taigh Beannaichte

Tour-tan

Bukit war ar gartenn  An Ti Benniget er reter hag an tour-tan er su
  • Bogha Còrr — "Bolz Dibar"
  • Boghannan a's Iàr — "Bolzoù ar C'hornôg"
  • Pal a' Chaitainich — (?) [4]
  • Lùnndastoth — "Geoteg Aezhennek"
  • Bogha Leathainn — "Bolz Ledan"
  • Ràmha Cleit — "Karreg ar Roeñv" [5]
  • Thamna Sgeir — (?) [6]
  • Dà Bogha Ràmha Cleit — "Div Volz Karreg ar Roeñv"
  • Geodha Phaill Bhàin — "Islonk -?- Velegan" [4]
  • Geodha Blatha Mòr — "Islonk Bras ar Bleunioù"
  • Geodha Bhun Mhoir — "Islonk e Strad Bras"
  • Tigh Mhaoldànuich — "Ti Beg e Zaou Vougev"
  • Cnap Geodha Blàtha Béag — "Torgennig Islonk Bihan ar Bleunioù"
  • Sgeir an Teampuill — "Karreg an Templ"
  • Bealach an t-Suidhe — "Ode ar Gador"
  • Pairc a's Iàr — "Park ar C'hornog"
  • Meagh Cich — "Bronn an Dourlaezh"
  • Creag Trithaiga — "Karreg an Tri Zi"
  • Sròn na Lice — "Beg ar Garreg"

Ar morskouleta

Ar chaluter Heather Isles o tapout an dastumerien gugachan, 2008

Kentañ gwech ma voe skrivet a-zivout Sula Sgeir e voe gant ar beleg skosat Donald Monro (fl. 1526-1574) pa weladennas an Inizi Gall e 1549. En e zeskrivadur e ra meneg eus moraerien eus Nis en Enez Leòdhas o tont da Suilskerray (Sula Sgeir) da zastum morskouled sec'h ha pluñv evit kas d'ar gêr. [7].

Un hengoun eus ar re henañ en Europa eo an dastum gugachan (morskouled yaouank) e Sula Sgeir evit o c'hig hag o fluñv. Ur meuz c'hwek eo kig guga sall e Leòdhas abaoe kantvedoù, ha lakaet e veze war taolioù roueed Bro-Skos er XVIvet kantved.
E 1797 ez eus meneg adarre eus ar morskouleta er Statistical Accounts of Scotland, ma lenner e veze bep bloaz 6 den o roeñviñ eus Nis betek Sula Sgeir, « hep nadoz-vor zoken ». [8]

Feal d'an hengoun e chom annezidi Leòdhas en XXIvet kantved : bep bloaz e miz Eost e vez dek den a-youl-vat — oadourien arroutet ha nevezidi, pa'z eo ar morskouleta ul lid enlaeziñ — o vont da lazhañ 2 000 guga ; un aotre nemedel a vez roet evit bloaz gant an aozadur Scottish Natural Heritage (SNH) evit kenderc'hel gant an hengoun.
Ur chaluter a gas an dud, o boued hag o rikoù betek ar garreg ma chomont e-pad pemzektez, pe belloc'h mard eo re fall an amzer evit an distro. Goude staliet ur meni hunva e dismantroù un tigh dubh ("ti du") hag a vez adtoet bep bloaz e krogont da glask gugachan trì tuim, da lavaret eo morskouled warno tri bouchad marbluñv war o fenn, o c'hein hag o favioù a ziskouez ez int en oad mat da vout dastumet. Pa vez tapet ur guga e vez lazhet gant un taol bazh.
Bemnoz goude an dastumadeg e vez dibluñvet ha divouzellet al laboused kent o suilhañ a-us un tantad maget gant eoul o bouzelloù ; diaskornet e vezont ha lakaet en holen.
Ur wech distroet ar skipailh e Nis e vez rannet an 2 000 evn etre an izili hag annezidi an enezenn.

Enebiezh a sav a vare da vare : lod dastumerien a voe gourdrouzet a varv dre bellgomz e 2017 [9], hag aozadurioù zo savet enep an hengoun en abeg da grizder e-keñver al loened [10]. Koulskoude, daougementet eo bet niver ar morskouled war Sula Sgeir etre 1902 ha 2003. [11]

E 2015 e c'houlennas annezidi Leòdhas ma vije kresket ar c'hementad a vorskouled aotreet gant SNH [12], a zisklêrias e oa bevus hengoun ar morskouleta e Sula Sgeir. [13]

  • An hevelep hengoun zo bet e Hiort betek 1910.

Struzh

Kalied
Kalied

Petra bennak ma vez lorgnet gant ar mor a-hed an amzer, hag a-drugarez d'ar gwano marteze, ez eo goloet Sula Sgeir a galied (Armeria maritima) a vez e bleuñv e kreiz an hañv.

Tour-tan

Tan Sula Sgeir zo un tour metalek karrezek 5 m e uhelder, livet e gwenn, savet war un darenn beton. Oberiant eo, petra bennak ma ne ouzer mui pegoulz e voe savet ; emañ war listenn gouleier ar bed abaoe ar 1añ a viz Mezheven 2006. [14]

Bannañ a ra gouloù gwenn bep 15 eilenn 74 m a-us live ar mor, ha gwelet e vez eus 11 milmor (20,372 km) tro-dro d'ar garreg. [15]


Commons
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

  • Tour-tan Sula Sgeir gronnet gant morskouled
    Tour-tan Sula Sgeir gronnet gant morskouled
  • Eus Rònaigh an Daimh er pelloù e weler gouloù Sula Sgeir
    Eus Rònaigh an Daimh er pelloù
    e weler gouloù Sula Sgeir

Liammoù diavaez

Levrlennadur

Notennoù

  1. ↑ (en) BBC News, 9 MAE 07
  2. ↑ (en) Tell Me Scotland
  3. ↑ (en) Scottish National Heritage
  4. ↑ 4,0 ha4,1 Displegadenn ebet neblec'h, zoken e Bòrd na Gàidhlig en Inbhir Nis.
  5. ↑ Làmha war ar gartenn gozh, Ràmha war ar gartenn-vor ; stumm ur roeñv zo gant ar garreg.
  6. ↑ Ur gêr e Palestina eo Thamna. Tàmh ("tav", "repu") e c'hellje bout, pa dalv Tàmh Sgeir kement ha "Karreg ar Repu" ; a-vaez da Sgeir emañ ar garreg.
  7. ↑ (en) MONRO, Donald (1549) : A Description of the Western Isles of Scotland Called Hybrides
  8. ↑ (en) SINCLAIR Sir John, The Statistical Account of Scotland, 1791-1799
  9. ↑ (en) The Times, 01 GWE 17
  10. ↑ (en) BBC Scotland, 17JAN 18
  11. ↑ (en) The Guardian, 27 JAN 2014
  12. ↑ (en) Deadline, 03 EBR 15
  13. ↑ (en) BBC, 10 EOS 16
  14. ↑ (en) World List of Lights
  15. ↑ (en) Northern Lighthouse Board / GLA AtoN Review 2015 p. 86
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/w/index.php?title=Sula_Sgeir&oldid=1807002 »