Notitia Dignitatum
diwar-benn Breizh-Veur
An Notitia Dignitatum zo un dastumad eus ar c'hargoù ofisiel en Impalaeriezh roman, en he div lodenn, en arme koulz hag er gevredigezh, savet gant un den dizanv er Vvet kantved. Hennezh eo ar skrid a zo diazez an anaoudegezh eus an arme roman war-dro dibenn an Impalaeriezh.
Unan eus an nebeudig dielloù a chom diwar-lerc'h ar gouarnamant roman eo. Deskrivañ a ra penaos e oa aozet melestradurezh an impalaeriezhioù roman, hini ar C'hornôg evel hini ar Reter, ha reiñ a ra ur roll eus miliadoù ag ofisoù, eus lez an impalaer betek live ar proviñsoù. Peurliesañ e soñjer e klot gant ar pezh a oa er bloavezhioù 420 evit Impalaeriezh roman ar C'hornôg, hag er bloavezhioù 400 evit Impalaeriezh roman ar Reter. Koulskoude ne c'haller reiñ deiziad asur ebet, rak meur a gudenn a sav ha mankoù zo.
Un nebeud eilennoù eus ar XVvet hag eus ar XVIvet kantvedoù zo, ouzhpenn un eilenn skeudennaouet a voe graet e 1542. Kement eilenn anavezet eus an diell-mañ, a voe savet e diwezh an Impalaeriezh roman en un doare eeun pe zieeun, a zeu eus Codex Spirensis levraoueg kuzul-chalonied Iliz-veur Speyer e 1542 ; kollet e voe ar skrid orin-se kent 1672 ha n'eo ket bet adkavet.
Ennañ e kaved un dastummad dielloù prizius, an Notitia o vezañ an hini diwezhañ ha brasañ anezhe gant 164 fajenn, a oa unan en o zouez eus an IXvet kantved.
An ardamezioù a skeudennaou dornskrid an Notitiae a vefe eilennoù eus re Codex Spirensis kollet. An eilenn bouezusañ anezhañ a voe savet evit Pietro Donato e 1436, ha skeudennaouet gant Peronet Lamy.
Evit pep hanterenn eus an impalaeriezh e tibun an Notitia an holl 'uhelgargoù' (da lâret eo ofisoù), alies gant al lec'h m'edont ha zoken o officium resis (an implijidi war-bouez ar re izelañ).
Listenniñ a ra :
- kargidi eus al lez, en o zouez an uhelgargidi uhelañ evel ar brefeded praetorian ;
- vikelioù ha gouarnerien ar proviñsoù, rannet dre brefetioù praetorian hag eskoptioù ;
- kommandanted an arme (magistri militum, comites rei militaris, duces), gant o zitloù klok hag al lec'h m'edo o rejimantoù.
Taolenn
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Bet savet etre 395 ha 455, gouez da Léon Fleuriot.
| Latin | Brezhoneg |
|---|---|
| XXIII Uicarius Britanniarum | XXIII Mererelezh Breizh |
| 3. Maxima Caesarensis | 3. --- |
| 4. Ualentia | 4. Valensia |
| 5. Britannia prima | 5. Breizh Gentañ |
| 6. Britannia secunda | 6. Eil Breizh |
| 7. Flauia Caesarensis | 7. Flavia --- |
| XXVIII Comes litoris Saxonici per Britanniam | XXVIII Kont an aochoù saoz evit Breizh (-Veur) |
| 12. Sub dispositione uiri spectabilis comitis litoris Saxonici par Britanniam : | 12. |
| 13. Praepositus numeri Fortensium, Othonae (Bradwell) | 13. |
| 14. Praepositus militum Tungrecanorum, Dubris (Dover) | 14. |
| 15. Praepositus numeri Turnacensium, Lemannis (Lympne) | 15. |
| 16. Praepositus equitum Dalmatorum Branodunensium, Branoduno (Brancaster) | 16. P--- askell marc'hegerezh Dalmated, Branodensium |
| 17. Praepositus equitum stablesorium Gariannonensium, Gariannonor (Burgh Castle) | 17. P. --- askell marc'hegerezh ---, Gatiannonum |
| 18. Tribunus cohortis primae Baetasiorum, Regulbio (Reculver) | 18. Tribun kentañ strollad B---, Regulbium (Reculver) |
| 19. Praefectus legionis secundae Augustae, Rutupis (Richborough) | 19. Prefed an eil lejion an impalaer Rutupis (Richborough) |
| 20. Praepositus numeri Abulcorum, Anderidos (Pevensey) | 20. P. --- |
| 21. Praepositus numeri exploratorum, Portum Adurni (Portschester) | 21. Prefed bagad ergerzhourien, Portus Adurni (Portchester) |
| XL. Dux Britanniarum | XL. Dux Breizh (veur) |
| 17. Sub dispositione uiri spectabilis ducis Britanniarum : | |
| 18. Praefectus legionis sextae (York) | 18. Prefed ar c'hwec'hvet lejion (York) |
| 19. Praefectus equitum Dalmatorum (Praesidio ?) | 19. Prefed marc'hegerezh Dalmated (Praesidio ?) |
| 20. Praefectus equitum Crispianorum, Dano (Doncaster ?; Jarrow ?) | 20. Prefed askell marc'hegerezh kazel Kt---, Danum (Doncaster ?; Jarrow ?) |
| 21. Praefectus equitum catafractoriorum, Morbio (?) | 21. Prefed askell marc'hegerezh K---, Morbium ? |
| 22. Praefectus numeri barcariorum Tigrisiensium, Arbeia (South Shields) | |
| 23. Praefectus numeri Neruiorium Dictensium, Dicti (Wearmouth ?) | 23. Prefed bagad Nervianed eus Dictium (Wearmouth ?) |
| 24. Praefectus numeri uigilum, Concangios (Chester-le-Street) | 24. Prefed bagad evezhierien, Concangium (Chester-le-Street) |
| 25. Praefectus numeri exploratorum, Lauatres (Bowes) | 25. Prefed bagad ergerzhourien, Lavatres (Bowes) |
| 26. Praefectus numeri directorum, Uerteris (Brough) | 26. Prefed bagad renerezh, Verteris (Brough) |
| 27. Praefectus numeri defensorum, Braboniaco (Kirkby Thore) | 27. Prefed bagad difennerien, Bravoniacum (Kirkby Thore) |
| 28. Praefectus numeri Solensium, Maglone (Old Carlisle ?) | |
| 29. Praefectus numeri Pacensium. Magis (Burrow Walls ?) | |
| 30. Praefectus numeri Longouicanorum, Longouicio (Lanchester) | |
| 31. Praefectus numeri superuenientium Petueriensium, Deruentione (Malton) | |
| 32. Item per lineam ualli : | 32. Item evit linenn ar Mur : |
| 33. Tribunus cohortis quartae Lingonorum, Segeduno (Wallsend) | 33. Tribun pedervet strolladenn Lingoned, Segedunum (Wallsend) |
| 34. Praefectus cohortis primae Cornouiorum, Ponte Aeli (Newcastel) | 34. Prefed strolladenn gentañ Kornovied, Pons Aelius (Kastell Nevez an Din) |
| 35. Praefectus alae primae Asturum, Cilurno (Chesters) | 35. Prefed askell marc'hegerezh gentañ Asturianed, Cilurnum (Chesters) |
| 36. Tribunus alae primae Frixagorum, Uindobale (Rudchester) | 36. Tribun askell marc'hegerezh gentañ Frisoned, Vindobala (Rudchester) |
| 37. Praefectus alae Sabinianae, Hunno (Onnum : Halton Chesters) | 37. Prefed askell marc'hegerezh Sabinianed, Onnum (Halton Chesters) |
| 38. Praefectus alae secundae Asturum, Cilurno (Chesters) | 38. Prefed eil askell marc'hegerezh Asturianed, Cilurnum (Chesters) |
| 39. Tribunus cohortis primae Batavorum, Procolitia (Carrawburgh) | 39. Tribun kentañ strolladenn Bataved, Brocolitia (Carrawburg) |
| 40. Tribunus cohortis primae Tungrorum, Borcouicio (Vercovicium : Housesteads) | 40. Tribun kentañ strolladenn Tungred, Vorcovicium (Housesteads) |
| 41. Tribunus cohortis quartae Gallorum, Uindolanda (Chesterholm) | 41. Tribun pedervet strolladenn Galianed, Vindolanda (Chesterholm) |
| 42. Tribunus cohortis primae Asturum, Aesica (Great Chesters) | 42. Tribun kentañ strolladenn Asturianed, Aesica (Great Chesters) |
| 43. Tribunus cohortis secunda Dalmatarum, Magnis (Carvoran) | 43. Tribun eil strolladenn Dalmated, Magnis (Carvoran) |
| 44. Tribunus cohortis primae Aeliae Dacorum, Amboglanna (Camboglanna : Castlesteads) | 44. Tribun kentañ strolladenn Daked, Camboglanna (Castlesteads) |
| 45. Praefectus alae Petrianae, Petrianis (Stanwix) | 45. Prefed askell marc'hegerezh --- |
| 46. ... ? | 46. ... ? |
| 47. Praefectus numeri Maurorum Aurelianorum, Aballava (Burgh-by-Sands) | 47. Prefed bagad Maored Aorelianed, Aballava (Burgh-by-Sands) |
| 48. Tribunus cohortis secundae Lingonum, Congauta (Drumburgh) | 48. Tribun eil strolladenn Lingoned, Congavata (Drumburgh) |
| 49. Tribunus cohortis primae Hispanorum, Axeloduno (***) | 49. Tribun kentañ strolladenn Spagoled, Uxeldodunum (***) |
| 50. Tribunus cohortis secundae Thracum, Gabrosenti (Moresby) | 50. Tribun eil strolladenn Traked, Gabrosentum (Moresby) |
| 51. Tribunus cohortis primae Aeliae classicae, Tunnocelo (?) | 51. Tribun kentañ strolladenn Aeliae classica, Tunnocelum (?) |
| 52. Tribunus cohortis primae Morinorum, Glanniventa (Ravenglass) | 52. Tribun kentañ strolladenn Morined, Glanniventa (Ravenglass) |
| 53. Tribunus cohortis tertiae Neruiorum, Alione (Maryport) | 53. Tribun trivet strolladenn Nervianed, Alona (Maryport) |
| 54. Cunueus Sarmatorum, Bremetenraco (Ribchester) | 54. korneliad-emgann Sarmared, Bremetennacum (Ribchester) |
| 55. Praefectus alae primae Herculea, Olenaco (Eslack) | 55. Prefed kazel gentañ Herkuled, Olenacum (Eslak) |
| 56. Tribunus cohortis sextae Neruiorum, Uirosido (Brough by Bainbrige ?) | 56. Tribun c'hwec'hvet strolladenn Nervianed, Virosidum (Brough by Bainbridge ?) |
Levrlennadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Westermann Großer Atlas zur Weltgeschichte gant kalz kartennoù resis
- Pauly-Wissowa (levr hollouiziegezh alamanek diwar-benn an Henamzer klasel) a bourchas pennadoù ha levrlennadur diwar-ben hogos holl c'herioù pe anvioù a vefe dedennet unan bennak gantañ
- Notitia dignitatum: accedunt Notitia urbis Constantinopolitanae et Laterculi provinciarum, edidit Otto Seeck, Berolini: Weidmann, 1876.
- A.H.M. Jones, The Later Roman Empire, 284-602. A Social, Economic and Administrative Survey, The Johns Hopkins University Press, 1986, ISBN 0-8018-3285-3
- A.L.F. Rivet & C. Smithː The Place-Names of Roman Britain. B.T. Batsford Ltd. London. 1979-1982.
- Léon Fleuriot : Les origines de la Bretagne. Payot. 1982
Gwelet ivez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Liammoù diavaez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- Bayerische Staatsbibliothek: Notitia Dignitatum Clm 10291 − Eilenn glok luc'heilet ha lakaet enlinenn eus dornskrid 1542 gant e skeudennoù nevesaet.
- Testennoù latin liammet, troidigezhioù ha displegadennoù (en o mesk kartennoù ha kenglotennoù) a gaver el Cnd lec'hienn-mañ
- Medieval Sourcebook, troidigezh saoznek gant William Fairley
- Notitia Dignitatum, gant skeudennoù, eus ar bibliotheca Augustana
- Notitia Dignitatum, Otto Seeck, ed. 1876
- Dr Ingo Maier diwar-benn Notitia Dignitatum
- Notitia Dignitatum en IntraText