Chapel Santo André de Teixido

Kañsell Santo André de Teixido
Santo André de Teixido
Ditouroù hollek
Rummad	Chapel
Paeroniezh	Sant Andrev Abostol
Lec'hiadur	Cedeira, proviñs A Coruña Galiza
43°42'31" N – 07°59'03" K
Azeuladur
Relijion	Iliz katolik roman
Eskopti	Mondoñedo-Ferrol
Savouriezh
Savidigezh	XIIvet kantved
Doare	Gotek

Santo André de Teixido zo ur chapel e parrez Teixido, e kumun Cedeira, e proviñs A Coruña, e Galiza. Brudet eo evel lec'h pirc'hirinañ, ha hervez ar c'hrennlavar galizek : Vai de morto quen non foi de vivo – "Neb n'eo ket bet pa oa bev a yelo pa vo marv".
D'an 8 a viz Gwengolo e vez lidet ar pardon, petra bennak ma 'z eus pirc'hirinerezhioù disteroc'h e-kerzh pep bloavezh, evel hini an 30 a viz Du hag a zo liderezheloc'h, muioc'h a dalvoudegezh denoniezhel ennañ. Diouzh an tu arzel ez eo heverk Kañsell Santo André de Teixido dre he stern-aoter barok.

Soñjet e vez ez eus pirc'hirinerezhioù el lec'h-se abaoe Oadvezh an Arem. An testeni kentañ a zeu eus ar bloaz 1391, meneget gant ar manac'h galizat Martín Sarmiento (1695-1772) en e levr Viaje a Galicia (1754-1755), a-c'houde e weladenn.
A-hed ar c'hantvedoù ez eus bet stummet meur a hengoun en-dro d'al lec'h, hag un tamm eus e vojenn int dija.

Mojenn ar gañsell

Bez' ez eus ur vojenn, a orin poblek hep mar ebet, hag a zispleg orin ar gañsell. Atav e krog ar mojennoù dre zonedigezh an abostol Andrev – pe eus e relegoù – el lec'hig-se e Galiza.
Daou zoare zo d'ar vojenn goude-se : en eil, Andrev a sav klemm ouzh Jezuz Nazaret en abeg ma 'z eo meneziek ha digenvez al lec'h, ar pezh a zigalonekaio ar birc'hirined da vont ker pell, ha Jezus ha respont dezhañ «  Chom eno, Andrev, rak bev pe varv e teuio an holl da 'z kwelout » ; en egile e keñverier sant Andrev ouzh e geneil en abostolerezh, Jakez an Henañ, hag en deus iliz-veur Santiago de Compostela, Hent Sant Jakez ha miliadoù a birc'hirined pa ne c'hall chapel Teixido enderc'hel a-boan un degad anezho – ha Jezuz o klask e zigoll dre lavarout « Ar re na vint ket bet eno pa oant bev a ranko mont di pa vint marv ».

Pirc'hirinded

Boaz e veze ar birc'hirined da stlepel ur maen er c'harnoù hag a zo war an daou du eus an hent – betek ugent karn zo etre parrezioù Veriñ de Abaixo ha Teixido. Hervez ar vojenn e komzo mein ar c'harnoù da zeiz ar Varn Diwezhañ, da lavarout pe ene en eus dalc'het d'e c'her da vont da Santo André.

Abaoe mare keltiek ar sevenadur kastro e vez pirc'hirinerezhioù e Teixido Ar brouenn gentañ a gaver e testamant un itron e 1391, ma c'houlenn ma yajed eviti da bardon Santo André de Teixido, p'he devoa prometet en ober, ha ma vije lakaet war an aoter ur c'houlaouenn-goar en testeni eus he stad a vaouez a renk uhel.

E korn-bro Cotobade (proviñs Pontevedra) e reer Vía Láctea (Hent Sant Jakez) eus an hent da Santo André a gas d'ar gañsell.

No santuario do San Andrés non rezaron bispos nin reises. Carlo Magno non chegou a mollar a súa barba frorida nistas augas batidas por ventos infindos do mar e esprito lonxano. Ninguén pensou en afirmar os camiños, nin en botar arcos de ponte pros pelengrinos de San Andrés. É culto galego e mariño. Galego no senso de pobo, de capa social apegada ó granito e a pizarra.
« E kañsell sant Andrev ne beded ket an eskibien pe ar rouaned. Karl Veur n'en deus ket gellet glebiañ e varv bleuñvek en dourioù-se skoet gant avelioù dibaouez ar mor hag ar spered hen. Den n'en deus soñjet e startaat an hentoù, nag e bannañ gwaregoù pontoù evit pirc'hirined Sant Andrev. Un azeul galizat ha morel eo. Galizat e ster ar bobl, ar renkad peg ouzh ar greuvaen hag ar sklent. »

– Ramón Otero Pedrayo : Pelerinaxes I (1929)

Ar gañsell

Istor

Ar stern-aoter barok

Emañ ar chapel e Serra da Capelada, un tornaod e Norzh proviñs A Coruña, ur 600 m a-us live ar mor.
Setu amañ ar pezh a soñjas Martín Sarmiento p'he gweladennas d'ar Sadorn 14 a viz Even 1755 :

[...] A beira non ten areal algún, todo é penedos. Xunto á ermida vai un regato, e preto hai unha fonte de mala auga.
A igrexa é pequena, vella, indigna, e excepto o retabliño novo, sen adorno ningún. [...] É infinito o concurso de Romeiros que ven aquí por agosto. E é vergonza o pouco que se utilizan as esmolas en favor da Igrexa.
« N'eus ket a wir vevenn, maen eo pep tra. Hebiou d'ar peniti e red ur richer, hag e-kichen ez eus ur stivell he dour fall.
Bihan, kozh, dizereat eo an iliz, ha war-bouez ar stern-aoter nevez n'eus kinkladur ebet. [...] Diziwezh eo ar bobl a Birc'hirined hag a zeu amañ e miz Eost. Hag ur vezh eo an darnig eus an aluzenoù hag a vez arveret evit mad an Iliz. »

– Martín Sarmiento

Deskrivadur

A-fed frammadur ez eo ar gañsell un azeuldi gotek morel e rizhouriezh. Ar volz-enor vegant eo an elfenn goshañ.

Eus marevezeh ar re Andrade e teu al lodennoù koshañ : ar penn-chantele hag a oa bolzek en deroù ; an nor a-gostez gant he gwareg vriataek e doare Elesbed Iañ, rizhek eus ar stil gotek diwezhat, hag a zlee talvezout da zor bennañ etre ar XV^vet hag an XVIII^vet kantved.

Klokaet e voe ar stumm-se gant savadur un tal nevez hag ur c'hloc'hdi, peurechuet e 1781 a-drugarez da gresk ar gounidoù degaset gant ar pirc'hirinerezh.

E 1970 e voe dizoloet livadurioù-moger hag a ziskouez merzherinti sant Andrev.

Mojennoù ha hengounioù

Feunteun he zeir c'horzenn

Kaliedenn e Karanteg

Eneoù ar re varv degaset gant kerent-nes

Neb n'en em ouestlas ket da sant Andrev pa oa bev a ranko mont pa vo marv, hag un doare da seveniñ ar birc'hirinded eo gant skoazell kerent-nes vev (daou anezho peurvuiañ) hag a ambroug an ene marv. Kent kregiñ gant ar birc'hirinded ez a an dud d'ar vered m' en em vodont tro-dro da vez an hini tremenet evit pediñ e ene da veajiñ ganto.

Bara sant Andrev

Gant minvig e farder sanandresiños, da lavarout eo arouezioù eus ar birc'hirinded. Teir skeudenn a veze graet en deroù : ur gwaz, ur vaouez hag ur goulm ; pemp zo hiziv :

• un dorn evit gwareziñ ar garantez, ar gavandenn vat hag ar vignoniezh ;
• pesked evit gwareziñ al labour hag ar bevañs ;
• ur vag evit gwareziñ ar beajoù, an ti hag ar c'henwerzh ;
• ar sant evit gwareziñ yec'hed ar c'horf hag ar spered, hag ar genvezañs peoc'hiek ;
• ar vleunienn anvet "boked an Dreinded" (Viola tricolor) evit gwareziñ ar studioù, an arnodennoù hag ar santadoù ; efedus eo enep ar boan-dent hag ar boan-lagad.

Feunteun he zeir c'horzenn

E Feunteun he zeir c'horzenn e klasker gouzout ha grataet e vo ar pezh a zo bet goulennet digant ar sant Andrev dre bedennoù. Evit-se e vanner ur tamm bara en dour : mar chom war-neuñv e vo skoazell digant ar sant, mard a d'ar strad n'eus spi ebet ken. Hervez un doare all e rank an den distreiñ d'ar gañsell mar nauñv ar bara.

Kalied

Kalied (Armeria maritima) a gresk tro-dro da Deixido, ha brudet int evit diskoulmañ kudennoù ar garantez.

Ar skourr

Unan eus hengounioù eo distreiñ eus ar birc'hirinded gant "skourr sant Andrev", a zo ur skourrig kelvez gant hugennoù ivin stag outo.

Skeudennaoueg

• 
  Tornaodoù Santo André
• 
  Arvestva
• 
  Ur sell a-dostoc'h
• 
  Teixido

• 
  Kalvar a-drek ar gañsell
• 
  Kroaz ar c'halvar
• 
  Enkerzh ar gañsell
• 
  Diabarzh ar chapel

Levrlennadur

• (gl) Antropoloxía mariñeira: Actas do Simposio Internacional in Memoriam Xosé Filgueira Valverde, Pontevedra, 10-12 de xulio, 1997, Consello da Cultura Galega, 1998 (ISBN 978-8-4871-7237-3) — Pennadoù :
  • FRAGUAS FRAGUAS, Antonio (1995), Lenda e poesía popular nas nosas rías, no noso mar, pp. 335–348 ;
  • FUENTES ALENDE, Xosé (1998), Os exvotos de tema mariñeiro en Galicia, pp. 315–334 ;
  • GONZÁLEZ PÉREZ, Clodio (1998), Devocións mariñeiras: Do Corpo Santo á Virxe do Carme, pp. 283–313.
• (gl) FRAGUAS, Antón (1988) : Romerías e Santuarios, Galaxia (ISBN 978-8-4715-4602-9)
• (gl) GONZÁLEZ REBODERO, Xosé Manuel (1997) : Guía de festas populares de Galicia, Galaxia (ISBN 978-8-4828-8130-0)
• (es) MACIÑEIRA PARDO-DE-LAMA, Federico (1921) : San Andrés de Teixido – Historia, leyendas y tradiciones, Litografía e Imprenta Roel, 2011 (ISBN 978-8-4900-1158-4)
• (gl) PENA GRAÑA, Andrés (2006) : Santo Andrés de Teixido – O Camiño Máxico dos Celtas, Equona (ISBN 978-8-4611-2570-3) – Lenn en-linenn
• (es) RISCO, Vincente (1962) : Etnografía: cultura espiritual, en Historia de Galiza I, Buebos Aires – Ademb. Akal, Madrid, 1979
• (gl) SORALUCE BLOND, José Ramón : Guía da arquitectura galega, Galaxia, 1999 (ISBN 978-8-4828-8186-7)
• (es) USERO GONZÁLEZ, Rafael (1972) : El Santuario de San Andrés de Teixido, Fundación Villabrille, 1992 (ISBN 978-8-4604-3965-3)

Liammoù diavaez

• (gl) Camiño a Santo André de Teixido
• (gl) Cancioneiro de San Andrés – Kantik da sant Andrev