Franz Schubert

Franz Schubert, ganet d'an 31 a viz Genver 1797 e Vienna ha marvet eno ivez d'an 19 a viz Du 1828, a oa ur sonaozour aostrian,

Buhezskrid

Ganet eo bet Franz-Peter Schubert e Vienna — e Lichtental pa lavarin mat — e 1797. Gant e dad Franz-Theodor, skolaer, en deus e gentelioù biolin kentañ, e-keit ha ma c'helenn dezhañ ar piano e vreur Ignaz. Etre 1808 ha 1813, ez eus anezhañ ur c'haner e kor chapel impalaerel Vienna hag ur studier er C'h-Konvikt (skol stummañ kanerien chapel al lez). E giz-se en em gav skoliad Antonio Salieri, rener ar sonerezh el Lez.

E-doug ar maread stummañ-se, e krog da genaozañ, daoust da zamlavaroù e dad hag a zifenn zoken outañ distreiñ er gêr e-keit ha m'emañ e vamm e par ar marv (1811-1813). Evit ar piano e skriv da gentañ Schubert (ken abred ha 1810), da c'houde kement hag eizh pevarad-kerdin, un nebeud digorennoù ha lieder. E 1812, setu eñ skoliad Salieri a zalc'ho istim evitañ e vuhez-pad. E 1813, diwar levezon kreñv Haydn, ha muioc'h c'hoazh Mozart, e kenaoz e simfonienn gentañ ; daou vloaz diwezhatoc'h e teu e opera kentañ, e oferenn gentañ hag e bennoberenn gentañ war dachenn al lied : Marc'harid er rod-nezañ (Gretchen am Spinnrade) (19 a viz Here 1814), tra ma vev un darempred karantez malevurus gant soprano solo e oferenn gentañ, Therese Grob.

Un nebeud bloavezhioù diwezhatoc'h, e 1818, e ya da tigelenner bugale ar c'hont Esterhazy, e Zséliz en Hungaria . Distreiñ a ray eno e 1824 ha en em dommañ ouzh ar verc'h eil-henañ, Caroline.

Panevet un nebeud beajoù en Aostria, pergen e Graz, Linz, Steyer, Gmünden, Salzburg, e tremeno Schubert ar bras eus e vuhez e Vienna. Dilezet gantañ ar vicher a skolaer ha skoazell e dad, bevañ a ray darn vrasañ an amzer e ti mignoned ha gouestlañ e vuhez a-bezh d'ar sonerezh, da genaozañ, ha d'ur seurt emvodoù sonerezhel a raed « schubertiade » anezho, emgavioù mignoned e-lec'h ma krog e lieder d'ober berzh. Krediñ a ra da lod (Maynard Solomon) e oa un heñvelrevour anezhañ, met aes a-walc'h eo bet diskaret an dezenn-mañ gant an imbourc'h parfet (Rita Steblin). Seul nebeutoc'h ne vern m'en deus gouzañvet Schubert evit gwir reizhiad Metternich hag en doa bannet e 1815 ul lezenn war an asant a rae an dimez tra dibosubl dezhañ, evel da viliadoù a dud all. E 1822-23 e voe skoet klañv Schubert gant an naplez, ha diwar neuze ne ehanas ket e yec'hed da vont war fallaat. Tennañ a reas diwar e reuz ur sonerezh donoc'h-donañ ha fromusoc'h-fromusañ, an tostañ ma c'heller eus ar boan hag eus ar marv zo ouzh e c'hedal (Ar plac'h yaouank hag ar marv, Beaj goañv). Mervel a reas Franz Schubert, d'an 19 a viz Du 1828, bloaz hanter goude Beethoven en deus bet e vuhez-pad, doujañs ha bam diharz evitañ. Diouzh e c'houlenn eo bet sebeliet Franz Schubert tost kenañ outañ.

GS. Arabat disoñjal ez eo alies heñvelkasour an "imbourc'h parfet" ha ne fazi morse dezhañ an arguzennoù evit nac'h an heñvelrevelezh keit ha ma kreder ober anv anezhi.

E oberenn

Gantañ doareoù baleant n'en deus bet Franz Schubert nemeur a arc'hant e-doug e vuhez berr, met ne voe ket gwall chalet gant se, dreist-holl p'edo e vignoned prest d'e sikour atav, evel m'edo eñ evito memes mod. Ha pa varvas gant an derzhienn difoidel d'an oad a 31 bloaz hepken, amzer en doa bet da genaozañ kreñv da 1000 oberenn kontet enno ur 600 lied bennak, pezhioù e-touez ar re bouezusañ eus e oberenn, kenaozet war testennoù eus brasañ barzhed a yezh alamanek (Klopstock, Goethe, Schiller, Rückert, Heine), eus e vignoned (Mayrhofer, Körner, Spaun, Schober, Senn, Collin, Schwind) pe eus barzhed a zo manet anavezet a-drugarez d'e lieder (Müller). An usvoud Johann Michael Vogl, brudet-kenañ d'ar mare-se, deuet da vezañ mignon ha bamad Schubert, a zo bet bras e lod evit reiñ da anavezout al lieder, evel ar baron Carl von Schönstein hag ar ganourez Anna Milder. Lod eus al lieder a raio berzh spontus zoken. Evit an holl stummoù sonerezhel en deus skrivet Schubert, nemet ar c'hengerzad. Levezonet gant Haydn ha Mozart ez eo disheñvel mat e arz avat. E genaozadurioù evel primaozet, kerzennek-kenañ ha barzhoniel a zo bras an ijin enno, naturel o c'hened, hogen ken buan all e c'hellont bezañ loariek, huñvreus, alies tarzhkalonus, pergen goude d'ar sonaozour bezañ bet taget gant e gleñved dibare. Ur sonerezh fromus, implijet ken reizh gant ar sinema, goude ma n'eo ket bet anavezet ar pouezus ma oa hag eñ bev (oberennoù niverus n'int bet sonet evit ar wezh kentañ ken nemet goude e varv).

Kenaozaduroù pennañ

Evit klaviaz

Ur gudenn a zo bet gwezhall gant niveradur simfoniennoù Schubert, goude ar c'hwec'h kentañ anezho. Adkavet eo bet a-dammoù kevrollenoù raktresoù simfoniennoù niverus, bet dilezet pa oant bet kaset pell pe belloc'h gant ar sonaozour. Evel-se e voe deroet an niverenn 7 d'ar Simfonienn Veur D.944 pa voe kavet e 1838 gant Robert Schumann. Gant kavadenn an hini Diechu er bloavezhioù 1860 e voe deroet da homañ ziwezhañ an hevelep niverenn 7, tra ma teue an hini Meur da vezañ niverenn 8. En diwezh ar simfonienn D.729, gant pevar luskad klok met nann klaviazet, a zo bet sellet outi evel ur simfonienn wirion ha e toug a-wezhioù an niverenn 7, pezh a ro d'an hini Diechu an niverenn 8 ha d'an hini Meur an niverenn 9. An niveradur diwezhañ-mañ a zo hiziv an hini muiañ degemeret ha sellet outañ evel tra prenet, zoken m'eo ret alies ober dave da niverennoù katalog D digant Otto Erich Deutsch kuit a gemmeskiñ.

4vet simfonienn en ut leiañ, lezanvet « Tragique » D.417
5vet simfonienn e si bouc'h muiañ, D.485
7vet simfonienn e mi muiañ D.729 (1821)
8vet simfonienn e si leiañ, lezanvet « An hini diechu » D.759 (1822)
9vet simfonienn en ut muiañ, lezanvet « An hini meur » D.944
10vet simfonienn e re muiañ D.936a

Evit piano

Drei Klavierstücke, D.946
Eizh primaozad, D.899 & D.935
C'hwec'h maread sonerezhel, D.780
Faltazienn « Wanderer », D.760, op.15
21 Sonadenn evit piano, en o zouez :
- 1añ sonadenn e mi muiañ D.157
- 4vet sonadenn e la leiañ D.537
- 5vet sonadenn e mi bouc'h muiañ D.557
- 6vet sonadenn e mi muiañ D.566
- 8vet sonadenn e mi bouc'h muiañ D.568
- 9vet sonadenn e si bémol muiañ D.575
- 11vet sonadenn e fa leiañ D.625
- 13 sonadenn e la muiañ D.664
- 14vet sonadenn e la leiañ D.784
- 15 sonadenn en ut muiañ D.840 « Reliquie » (diechu)
- 16vet sonadenn e la leiañ D.845
- 17vet sonadenn e re muiañ D.850
- 18vet sonadenn e sol muiañ (Fantaisie) D.894
- 19 sonadenn en ut leiañ D.958
- 20 sonadenn e la muiañ D.959
- 21vet sonadenn e si bouc'h muiañ D.960
Allegro, e la leiañ, D.947 : Lebensstürme
Faltazienn evit pevar dorn e fa leiañ D.940
Dihuedenn giz hungaria evit pevar dorn D.818'
Argemmoù evit pevar dorn e la bouc'h muiañ D.813