Sumer : diforc'h etre ar stummoù
D r2.7.1) (Robot ouzhpennet: be-x-old:Шумэр |
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
||
| Linenn 1: | Linenn 1: | ||
{{LabourAChom}} |
{{LabourAChom}} |
||
[[Restr:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|300px|Penn Gudea, priñs Lagash. Dioritenn, Telloh (Kêr gozh Girsu), war-dro 2120 a-raok J.-K.]] |
|||
E [[Mezopotamia]] izel, da lavaret eo Su [[Irak]], e veze ur vro en Henamzer goshañ anvet [[Sumer]] hiziv. Ar Sumeridi e vez graet eus e annezidi. Ur bobl ha ne ouzer ket kalz a dra warnañ a zo deuet war-dro 5000 bloaz kent Jezuz-Krist. Ne hañval ket bezañ semitek e-keñver e yezh, ar sumereg, p'eo bet kavet kalz a destennoù miret mat p'o deus bet [[minaoued]]et war tablezennoù pri gant ar [[skritur gennheñvel]. |
|||
'''Sumer''' (eus an [[Akkadeg]] ''Šumeru''; [[Sumereg]] 𒆠𒂗𒂠 ''Ki-en-ĝir<sub>15</sub>'', da lâret eo "Bro an aotronez sevenaet" pe "bro c'henidik"<ref>''ĝir<sub>15</sub>'' a dalvez "genidik, lec'hel", en kenarroudoù zo e talvez ivez "nobl"[http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e2182.html]. Ger-ha-ger, "Bro an aotronez c'henidik (lec'hel, nobl)". Stiebing (1994) a dro an anv-se gant "Bro an aotronez Brightness" (William Stiebing, ''Ancient Near Eastern History and Culture''). Postgate (1994) a soñj e oa lakaet ''en'' e-lec'h ''eme'' "yezh", hag a dro neuze "Bro ar sumereg" ({{cite book|title=Early Mesopotamia: Society and Economy at the Dawn of History|author=John Nicholas Postgate|publisher=Routledge (UK)|year=1994}}. Postgate a soñj ez eo gwirheñvel e vije aet eme, 'yezh', da en, 'aotrou', dre heñveladur kensonennoù).</ref>)<ref name="SumerFAQ">[http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s37 Sumerian Questions and Answers]</ref> a oa ur sevenadur hag ur vro istorel eus kreisteiz [[Mezopotamia]], da lavaret eo Su [[Irak]] hiziv, da vare ar [[ Kalkoliteg|C'halkoliteg]] hag [[Henoadvezh an arem]]. Ar Sumeridi a reer eus hec'h annezidi. |
|||
Bleuniet he deus ar sevenadur-se eus kentañ trevadenn [[Eridu]] e-doug [[Prantad Obeid]] (fin ar VI{{e}} milved a-raok J.K.) betek prantad Uruk (IV{{e}} milved), prantad an tierniezhioù arkaek (III{{e}} milved) ha kresk galloud [[Babilonia]] e deroù an eil milved. Ar c'hentañ sevenadur kêr gwirion a zo anezhi. Ijinet e oa un doare skrivañ dibar gant ar Sumeridi, ar [[skritur gennheñvel], hag ar sevenadur-se a verk eta diwezh ar [[ragistor]] er [[Reter-Nesañ]] ha deroù an [[Henamzer]]. Kavet ez eus bet kalz a destennoù miret mat war dablezennoù pri a ro dimp an tu da anavout gwell ar vro-se |
|||
Ne hañval ket bezañ ur sevenadur semitek e-keñver e yezh, ar [[sumereg]]. . |
|||
<!-- |
|||
--> |
|||
== Kudenn orin ar Sumeridi == |
== Kudenn orin ar Sumeridi == |
||
Seblantout a ra |
Seblantout a ra e teuas sevenadur Sumer war-wel a-daol hag ur framm kêrioù bihan staliet mat ganti dija. E-kerzh e diorroadur e weler hini ar skritur hag ar [[savouriezh]]. Ken prim e weler an diorroadurioù e soñj an arkeologourien e c'hellfe sevenadur Sumer bezañ bet degaset eus ul lec'h all, gant alouberien da skouer. Kinniget eo bet ar [[Reter]] ([[Iran]] pe pelloc'h) ha ivez e enez [[Bahrein]] evel o lec'h orin.<br /> |
||
Pa |
Pa oa kavet tablezennoù pri raksumerek e [[1961]] e Tartaria ([[Roumania]]), deiziataet eus war-dro 6000 kent Jezuz-krist, e oa bet kinniget al lec'h-se ivez. |
||
== Keodedoù-Stad == |
|||
[[restr:Cities of Sumer (en).svg|thumb|240px|Kartenn eus Keodedoù-Stad Sumer]] |
|||
Er IV{{e}} milved kent J.K. e oa rannet Sumer etre un dousennad Keodedoù-Stad dizalc'h, bevennet gant [[kanol]]ioù ha mein-bonn. Kavout a raed e pep hini un templ bras gouestlet d'an doue pe d'an doueez a oa he fatrom(ez) ha renet e oant gant pep a veleg gouarner ([[ensi]]) pe a roue ([[lugal]]) liammet a dost gant lidoù relijius ar geoded. |
|||
{| style="background:transparent" cellpadding="0" cellspacing="0" |
|||
|- valign="top" |
|||
| |
|||
Ar pemp keoded "kentañ" e lecc'h m'o dije renet rouanez ar prantad raktierniezhioù ; |
|||
# [[Eridu]] (''Tell Abu Shahrain'') |
|||
# [[Bad-tibira]] (''Tell al-Madain'' moarvat) |
|||
# [[Larsa]] (''Tell as-Senkereh'') |
|||
# [[Sippar]] (''Tell Abu Habbah'') |
|||
# [[Shuruppak]] (''Tell Fara'') |
|||
Keodedom bras all : |
|||
<ol start="6"> |
|||
<li> [[Uruk]] (''Warka'') |
|||
<li> [[Kish (Sumer)|Kish]] (''Tell Uheimir & Ingharra'') |
|||
<li> [[Ur]] (''Tell al-Muqayyar'') |
|||
<li> [[Nippur]] (''Afak'') |
|||
<li> [[Lagash]] (''Tell al-Hiba'') |
|||
<li> [[Girsu]] (''Tello or Telloh'') |
|||
<li> [[Umma]] (''Tell Jokha'') |
|||
<li> [[Hamazi]] <sup>1</sup> |
|||
<li> [[Adab]] (''Tell Bismaya'') |
|||
<li> [[Mari, Syria|Mari]] (''Tell Hariri'') <sup>2</sup> |
|||
<li> [[Akshak]] <sup>1</sup> |
|||
<li> [[Akkad]] <sup>1</sup> |
|||
<li> [[Isin]] (''Ishan al-Bahriyat'') |
|||
</ol> |
|||
<small>(<sup>1</sup>Lec'h diasur)</small><br> |
|||
<small>(<sup>2</sup>Ur geoded a-gostez e norzh Mezopotamia)</small> |
|||
| |
|||
Keodedoù bihan (eus ar su d'an norzh): |
|||
# [[Kuara (Sumer)|Kuara]] (''Tell al-Lahm'') |
|||
# [[Zabala (Sumer)|Zabala]] (''Tell Ibzeikh'') |
|||
# [[Kisurra]] (''Tell Abu Hatab'') |
|||
# [[Marad]] (''Tell Wannat es-Sadum'') |
|||
# [[Dilbat]] (''Tell ed-Duleim'') |
|||
# [[Borsippa]] (''Birs Nimrud'') |
|||
# [[Kutha]] (''Tell Ibrahim'') |
|||
# [[Der (Sumer)|Der]] (''al-Badra'') |
|||
# [[Eshnuna]] (''Tell Asmar'') |
|||
# [[Nagar, Syria|Nagar]] (''Tell Brak'') <sup>2</sup> |
|||
<small>(<sup>2</sup>Ur geoded a-gostez e norzh Mezopotamia)</small> |
|||
|} |
|||
<!-- |
|||
Apart from Mari, which lies full {{convert|330|km|0|abbr=on}} northwest of Agade, but which is credited in the [[Sumerian king list|king list]] as having “exercised kingship” in the Early Dynastic II period, and Nagar, an outpost, these cities are all in the Euphrates-Tigris alluvial plain, south of [[Baghdad]] in what are now the [[Babil Governorate|Bābil]], [[Diyala Governorate|Diyala]], [[Wasit Governorate|Wāsit]], [[Dhi Qar Governorate|Dhi Qar]], [[Basra Governorate|Basra]], [[Al Muthanna Governorate|Al-Muthannā]] and [[Al-Qādisiyyah Governorate|Al-Qādisiyyah]] governorates of [[Iraq]]. |
|||
--> |
|||
== Notennoù == |
|||
<references/> |
|||
[[Rummad:Sumer]] |
[[Rummad:Sumer]] |
||
Stumm eus an 9 Eos 2011 da 05:00
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ.
Sumer (eus an Akkadeg Šumeru; Sumereg 𒆠𒂗𒂠 Ki-en-ĝir15, da lâret eo "Bro an aotronez sevenaet" pe "bro c'henidik"[1])[2] a oa ur sevenadur hag ur vro istorel eus kreisteiz Mezopotamia, da lavaret eo Su Irak hiziv, da vare ar C'halkoliteg hag Henoadvezh an arem. Ar Sumeridi a reer eus hec'h annezidi.
Bleuniet he deus ar sevenadur-se eus kentañ trevadenn Eridu e-doug Prantad Obeid (fin ar VI milved a-raok J.K.) betek prantad Uruk (IV milved), prantad an tierniezhioù arkaek (III milved) ha kresk galloud Babilonia e deroù an eil milved. Ar c'hentañ sevenadur kêr gwirion a zo anezhi. Ijinet e oa un doare skrivañ dibar gant ar Sumeridi, ar [[skritur gennheñvel], hag ar sevenadur-se a verk eta diwezh ar ragistor er Reter-Nesañ ha deroù an Henamzer. Kavet ez eus bet kalz a destennoù miret mat war dablezennoù pri a ro dimp an tu da anavout gwell ar vro-se Ne hañval ket bezañ ur sevenadur semitek e-keñver e yezh, ar sumereg. .
Kudenn orin ar Sumeridi
Seblantout a ra e teuas sevenadur Sumer war-wel a-daol hag ur framm kêrioù bihan staliet mat ganti dija. E-kerzh e diorroadur e weler hini ar skritur hag ar savouriezh. Ken prim e weler an diorroadurioù e soñj an arkeologourien e c'hellfe sevenadur Sumer bezañ bet degaset eus ul lec'h all, gant alouberien da skouer. Kinniget eo bet ar Reter (Iran pe pelloc'h) ha ivez e enez Bahrein evel o lec'h orin.
Pa oa kavet tablezennoù pri raksumerek e 1961 e Tartaria (Roumania), deiziataet eus war-dro 6000 kent Jezuz-krist, e oa bet kinniget al lec'h-se ivez.
Keodedoù-Stad
.svg)
Er IV milved kent J.K. e oa rannet Sumer etre un dousennad Keodedoù-Stad dizalc'h, bevennet gant kanolioù ha mein-bonn. Kavout a raed e pep hini un templ bras gouestlet d'an doue pe d'an doueez a oa he fatrom(ez) ha renet e oant gant pep a veleg gouarner (ensi) pe a roue (lugal) liammet a dost gant lidoù relijius ar geoded.
|
Ar pemp keoded "kentañ" e lecc'h m'o dije renet rouanez ar prantad raktierniezhioù ;
Keodedom bras all :
(1Lec'h diasur) |
Keodedoù bihan (eus ar su d'an norzh):
(2Ur geoded a-gostez e norzh Mezopotamia) |
Notennoù
- ↑ ĝir15 a dalvez "genidik, lec'hel", en kenarroudoù zo e talvez ivez "nobl"[1]. Ger-ha-ger, "Bro an aotronez c'henidik (lec'hel, nobl)". Stiebing (1994) a dro an anv-se gant "Bro an aotronez Brightness" (William Stiebing, Ancient Near Eastern History and Culture). Postgate (1994) a soñj e oa lakaet en e-lec'h eme "yezh", hag a dro neuze "Bro ar sumereg" (John Nicholas Postgate (1994). Early Mesopotamia: Society and Economy at the Dawn of History. Routledge (UK). . Postgate a soñj ez eo gwirheñvel e vije aet eme, 'yezh', da en, 'aotrou', dre heñveladur kensonennoù).
- ↑ Sumerian Questions and Answers