Caligula

Evit implijoù all, gwelet Caligula (disheñvelout).

Caius Caesar Germanicus, lesanvet Caligula, e oa an trede impalaer roman , gourniz hag advab d'an impalaer Tiberius. Ren a reas war-lerc'h e dad eus 37 da 41. Ganet e oa bet er bloavezh 12 en Antium (Anzio en Italia hiziv) ha marvet e 41 e Roma. Treiñ foll a reas e kreiz e garg. Pa grede e oa doue e urzhias ma vije kondaonet meur a zen d'ar marv a-raok bezañ muntret gant gwarded ar pretordi.

Bugaleaj

Mab e oa Caligula da Germanicus ha da Agrippina an Henañ, hag int kendirvi-vihan. Adalek e zaou vloaz e tremenas e vugaleaj e kampoù al lejionoù e Germania gant e vamm pa oa e dad o wareziñ harzoù an impalaeriezh. Setu penaos e tapas al lesanv Caligula (eus al latin Caliga = botoù ar soudarded, Caligula = botoù bihan, ar re douget gantañ).
Mont a reas gant e dad Germanicus da Siria, er bloavezh ma varvas eno, marteze war urzh Tiberius. Pa zistroas ac'hano e vevas gant e vamm da gentañ met harluet e voe-hi, ha goude gant Livia, e vamm-gozh-you, a varvas e 29. Neuze ez eas da chom gant e vamm-gozh, Antonia hag e palez Tiberius en Enez-Capri pa oa 19 vloaz.
Taer e oa e dro-spered pa gemere plijadur oc'h arvestiñ ouzh boureviadenn ar re gondaonet. Mont a rae da verc'heta koulz ha da baotreta ha plijout a rae dezhañ kenañ sevel war al leurennoù da c'hoari ha da zañsal.
Er bloaz 33 e timezas gant Junia Claudilla Silana. Da augur ha da veleg-meur Roma (pontifex maximus) ez eas da c'houde. Dre hanterouriezh gwreg Makro, prefed ar pretordi, e reas un emglev gantañ ha marteze en deus harpet Caligula soudarded Makro evit muntrañ Tiberius.

An impalaer frankizour

Pa varvas Tiber e 37 e oa degemeret mat e warlerc'hiad, mab da Germanicus a oa bet haroz ar bobl. Douget gant al levenez e tivizas ar Sened ez afe Kaligula da impalaer dre ziverkañ mellad testamant Tiber a roe d'e c'hourniz all Tiberius, ar genhêrezh. Tomm e chomas ar bobl ouzh e impalaer yaouank pa reas enorioù d'e vamm ha d'e dad, d'e genderv, d'e eontr, Glaoda ha d'e c'hoarezed. Nullañ a reas kondaonidigezhioù, klask a reas gwellaat ar justis ha lemel a reas tailhoù. Pediñ a reas ar senedourien hag ar varc'hegerien da bredoù bras ha aozañ a reas c'hoarioù er sirk gant gladiatored ha c'hoarerien.

Follentez ha krizded

Hervez an holl testenioù deuet betek ennomp, e oa foll Caligula. N'eus nemet Plinius Kozh ha ne lar ger a se. N'ouzer ket avat pe ret eo kompren se evel ur skeudenn pe gwir eo e oa foll hervez ster ar medisinerezh. Ha diaes eo digejañ ar fedoù gwirion eus ar vojenn.
Sur eo e kemmas e demz-spered a-daol-trumm, marteze diwar ur c'hleñved, hag e reas traoù a c'hall lakaat da grediñ en e follentez. Evit kadarnaat an impalaeriezh en doa krouet Aogust kehelerezh awen an impalaer (Genius Augusti). Desavet gant servijerien egiptat (gourmab bihan e oa da Mark Anton, pried ar rouanez egiptat Kleopatra) e krede Kaligula e doue an Heol hag e lavare bezañ e enkorfadur. Ar re na blegent ket diouzhtu dirak e doueelezh a veze kaset d'ar marv. Kas a reas d'ar marv e genderv, Tiberius, e dad-kaer, e genderv all, Ptolemaus ha miliadoù a dud. Goulenn a rae ma vije lazhet an dud ar goustadikañ ar gwellañ. Lavaret a rae alies : Oderint, dum metuant (Ra vagint kasoni gant m'o do aon dirazon).

Adminios, aet da glask tabut gant e dad Cunobelinos, roue ar Gatuvellaoned ha an Drinobanted, e oa aet da glask sikour gant Kaligula, o brometiñ sujidigezh an Drinobanted. An impalaer e savas un arme e Gesoriacum, a-hervez he lakas da dennañ gant taolerezed-mein etrezek ar mor, e tastumas kregin war an aod, hag e embannas e oa deut a-benn diouzh ar Mor.

Medisinerezh

Klasket ez eus bet displegañ e oberoù drema oa foll ha kavout abeg e follentez: droug-empenn, drougsant, pe meningitis. Hervez Philo Alexandria, Josephus ha Seneca e oa aet foll Caligula abalamour d'ar vuhez a rene^[1]^,^[2] Hervez Seneca e krogas da vout lorc'hus, tagnous, hek, rok, pa voe lakaetda impalaer, ha g implij a ra e oberoù da genteliañ e lennerien .^[3]. Josephus a skiv eo ar galloud a reas dezhañ krediñ eoa doue.

Muntr an impalaer diroll

E-touez prefeded ar pretordi hag ar frankizidi uhelañ e oa savet un irienn evit lazhañ un den ken dañjerus evit ar re a laboure gantañ. Goulenn a reas Cassius Cherea, pennmilour ur bagad eus ar pretordi, enor an obererezh hag e tic'houzougas e vestr en e balez e Roma (Meurzh 41).

Pennadoù kar

Notennoù ha daveennoù

↑ Philo Alexandria, On the Embassy to Gaius XIII
↑ Seneca the Younger, On the Firmness of the Wise Person XVIII.1; Seneca the Younger, On Anger I.xx.8
↑ Seneca the Younger, On the Firmness of the Wise Person XVII-XVIII; Seneca the Younger, On Anger I.xx.8

An Impalaerien roman
Tierniezh Jul-ha-Klaod
En e raok : Tiberius (14 - 37)	Caligula (37 - 41)	War e lerc'h : Glaoda Iañ 41-54
Heuliad Henroma

[1] Philo Alexandria, On the Embassy to Gaius XIII

[2] Seneca the Younger, On the Firmness of the Wise Person XVIII.1; Seneca the Younger, On Anger I.xx.8

[3] Seneca the Younger, On the Firmness of the Wise Person XVII-XVIII; Seneca the Younger, On Anger I.xx.8

[1]

[2]

[3]