Bab al-Mandab

Bab al Mandab

Bab al-Mandab, pe Bab el Mandeb ( باب المندب en arabeg, da lavaret eo "dor al leñvoù", ባብ ኣል ማንዳብ e tigrigneg), zo ur strizh-mor etre Djibouti hag Eritrea, en Afrika, ha Yemen, en Azia. Drezañ eo liammet ar Mor Ruz ha Pleg-mor Aden.

Ul lec'h strategel a bouez eo, rak dre ar strizh-mor-se e tremen e-leizh a listri kenwerzh, da vont eus ar Mor Kreizdouar da Veurvor Indez dre Ganol Suez ; etre 12 ha 15% eus kenwerzh ar bed a dremene dre Bab al-Mandab e 2023. Evit beajiñ etre Europa hag Asia, an diskoulm all eo tremen dre gab ar Spi mat, da lavaret eo ur veaj 6500 km hiroc'h.

Un trepas strategel

Kenwerzh mor

Deuet eo Bab el-Mandeb da vezañ ur savlec'h strategel adalek 1869 a-drugarez da zigoradur kanol Suez a verr ar veaj etre Europa hag aodoù Meurvor Indez.

Mistri war ar c'henwerzh e voe ar Saozon hag ar C'hallaoued e-pad pell, gant ar Saozon diazezet e Yemen betek 1967, hag ar C'hallaoued staliet e Djibouti betek 1977. Bremañ c'hoazh ez eus soudarded estren e Djibouti : Gallaoued, Stadunaniz abaoe 2002, ha Sinaiz abaoe 2017.

Adalek miz Du 2023, evit respont da vrezel Israel a-enep an Hamas e strizhenn Gaza, o deus emsavidi Houthi ar Yemen taget al listri kenwerzh a dremen dre strizh Bab al-Mandab. Diskennet eo ar c'henwerzh eus 42 % e korf daou viz. E miz Kerzu o deus lusket broioù kevredet tro-dro d'ar Stadoù-Unanet ur gwezhiad milourel, anvet Prosperity Guardian, evit gwareziñ al listri hag ar bourzhiadoù ; e miz C'hwevrer 2024 he deus divizet Unvaniezh Europa luskañ he gwezhiad dezhi, Aspide.

Pellgehentiñ

Adalek 1986 eo deuet ar strizh da vezañ ur c'hroashent eus ar pellgehentiñ bedel gant an orjalenn dindan-vor SEA-ME-WE a liamme Europa da Asia.

E 2023 e oa 16 orjalenn dindan-vor o tremen dre ar strizh : Europe India Gateway, an SEA-ME-WE 3, 4 ha 5, EASSy, SEACOM, AAE-1….

Da heul an tagadennoù mor liammet da vrezel Israel a-enep an Hamas ez eus bet taget ivez orjalennoù pellgehentiñ zo gant an Houthied.

Morlaerien modern Bab el-Mandeb

Morlaerien vodern Bab el-Mandeb a zo un darvoud hag a ya war-gresk abaoe un nebeud bloavezhioù. Ar strizh-mor-se a zo ul lec’h strategel, lec’hiet etre ar mor Ruz ha pleg-mor Aden, ha pouezus peogwir eo kroashent hentoù kenwerzhel bedel e liamm gant Asia, Europa hag Afrika. Setu perak emañ ar mor mañ ul lec’h dedennus-tre evit ar morlaerien. Feuls-tre eo morlaerien Bab el-Mandeb, taget e vez ar batimantoù marc’hadour ganto, alies e c’hoarvez e-barzh un endro brezelioù diabarzh pe tenderioù politikel etre ar broioù tro-dro.

Kenarroud geopolitkel ha strategel Bab el-Mandeb

War-dro 20 km ledander eo strizh-mor Bab el-Mandeb, kelc’hiet gant Yemen er c’hornôg, Korn Afrika er reter hag an inizi Pelagia er su. Strategel-tre eo an treizh-mor-mañ dre an hentoù kenwerzhel, hag eoul-maen ha gaz ar Reter-Kreiz.

Al lec'hioù tro-dro a zo bet merket gant tenderioù geopolitikel e-pad pell amzer. Ar Yemen, dreist-holl, gant e enkadenn politikel bras adalek 2011, gant krouidigezh un emglev armet etre ur gouarnamant Yemenat ha rebelled houthi gant skoazell Iran. An endro distabil-mañ en deus maget liesadur stolladoù morlaerien, korvoet eo bet ganto ar c’henarroud evit kas da benn tagadennoù a-enep ar batimantoù marc’hadel.

Ar morlaerezh modern: diorren ha abegoù

Kresket eo bet ar morlaerezh e Bab el-Mandeb adalek penn-kentañ ar bloavezhioù 2000, memes ma oa dija tagadennoù a-raok ar prantad-mañ. Meur a faktor o deus sikouret da lieskementiñ ar morlaerezh el lec’h-mañ :

1. Bec’hioù ha distabilder er Yemen : abaoe 2015, ar brezel diabarzh er Yemen en deus aesaet diorren ar morlaeriezh. N’ez eus ket kalz a bourveioù ha youl evit difenn morioù tiriadel ar vro.
2. Bezañs strolladoù sponterien : ouzhpenn ar brezel diabarzh eo bet ar Yemen un dachenn strujus evit ar stolladoù sponterien evel Al-Qaïda el ledenez arabek pe ar Stad islamek. Gant ar stolladoù-se eo bet lieskemented ha aeset an oberiantizoù torfedour, evel ar morlaeriezh.
3. Paourentez ha diouer a hegoulz ekonomikel : ar baourentez he deus bountet paotred yaouank d’en em c'houestlañ e-barzh stolladoù morlaeriezh.
4. Hentoù mor tizhus : Bab el-Mandeb a zo ul lec’h tremen e-lec’h ma vez meur a gargamant, evel eoul-maen ha materi kai. Ar fed e vefe kalz a dremen a lak ar batimantoù-se da vezañ tizhus d’an tagadennoù. Bigi bihan ha prim ar vorlaerien a zo neuze efedus-tre evit tagañ dre souezadenn bigi brasoc’h.

Doareoù-ober ar vorlaerien

Implijet e vez teknikoù klasel ar morlaerezh modern gant morlaerien Bab el-Mandeb, profitet e vez ganto eus endro ispisal ar strizh-mor. Setu un nebeud doareoù-ober boutinañ :  

1. Tagadennoù armet : gant sikour bigi bihan ha fonnus e vez taget batimantoù, implijout a reont armoù evel fuzuilhoù-arsailh pe armoù skañv.
2. Morlaeriezh d’ur skeul bras : lod eus ar strolladoù morlaerien a zo aozet mat a-walc’h evit pakañ ha trapañ batimantoù kenwerzhel bras. Da heul an tapadennoù-se e vez goulennet dasprenoù kaer evit o dieubidigezh. An tagadennoù-mañ a zo alies mediatizet er bed a-bezh.  
3. Implij ar gwan gweluster war ar mor : profitet e vez gant ar vorlaerien eus ar c’hondisionnoù amzer fall gant un gweluster izel, dreist-holl ma vez diouzh noz, evit tagañ. Strizh-mor Bab el-Mandeb a vez latarek alies, ar pezh a sikour kalz ar vorlaerien.

Reaktadennoù etrevroadel ha diarbennoù surentez

Dre ma’z eo kresket ar morlaerezh e Bab el-Mandeb eo bet ret lakaat e plas intruduoù evit kreñvaat ar surentez eno. Setu an intruduoù pennañ :

1. Oberatadennoù bageal etrevroadel : meur a vro o deus dispaket batimantoù an arme evit suraat an hentoù-mor. Unaniezh Europa, ar Stadoù-Unanet ha ur c'hoalision kaset gant Arabia Saoudat a souten gouarnamant Yemen gant oberatadennoù evit stourm ouzh ar morlaerezh. A-drugarez da-se ez eo bet bevennet ar morlaerezh met n’eo ket aet da get penn-da-benn evit poent.
2. Kreñvadur ar gouestoni lec’hel : strivoù a zo bet graet evit gwellaat ar gouestoni lec’hel dre vor, e-giz ma ra Yemen ha Somalia. Profet ez eus bet stumadurioù d’ar morlu evit sikour anezhe de stourm a-enep ar vorlaerien, memes ma vez skoilhoù padus liammet d’ar vrezel diabarzh hag a lak an traoù diaes.
3. Koñvañsionoù etrevroadel ha surentez : evit kalonekaat ar c’henoberezh etre ar broioù da-geñver stourm ar morlaerezh ez eus bet lakaet e-plas koñvañsionoù etrevroadel e-giz Kenemglev ar Broadoù Unanet war Gwir ar Mor. Ouzhpenn da-se, ar gouarnamantoù o deus kreñvaet ar strivoù surentez a-drugarez d’an teknologiezhioù nevez evit merkañ ar vorlaerien war ar mor.
4. Nebeutoc’h a bec’hioù diabarzh : fin ar brezel diabarzh a zo priorelezh Yemen evit stabilder ar vro hag ar broioù tro-dro. Ma kav Yemen ar peoc’h padus e vefe kalz nebeutoc’h a morlaerezh, peogwir e vo tro d’ar pennoù-bras kreñvaat surentez ar morioù tiriadel.

Efed ar morlaerezh war ar c’henwerzh dre vor

E Bab el-Mandeb e vez dilec’hioù pouezus savet gant ar morlaerezh war ar c’henwerzh dre vor. Ar strizh-mor-se a zo unan eus al lec’hioù e-lec’h ma vez ar muiañ a dremen, ennañ eskemmoù pemdeziek gant muioc’h eget 10 million barilh eoul-maen ha kalz marc’hadourezhioù all. Dre ma vez morlaeriezh ez eo bet rediet an armatourien hag an transportourien da lakaat arc’hant evit muzulioù surentez nevez.

An tagadennoù morlaer o deus ivez trubuilhet ar chadennoù pourvezoù bedel, dreist-holl evit ar broioù dizalc’h eus ar gorvoadur eoul-maen. Ouzhpenn da-se, rediet eo ar batimantoù da gorntroioañ al lec’hioù risklus pe da vrasaat an evezhiañ, ar pezh a c’hell hiraat ar prantad beajiñ hag uhelaat ar c’houstoù.

Bremañ

Ar morlaerezh modern e Bab el-Mandeb a zo ur gudenn luziet, kemmesket enni ar geopolitik, an ekonomiezh hag ar goulennoù sokial. Memes ma ’z eus bet lakaet muzulioù surentez e plas e chom ar strizh-mor-mañ ur gourdrouz sirius evit ar surentez war vor hag an eskemmoù kenwerzhel bedel. Ar stabilted politik er Yemen a zo un diaz evit bevenniñ diorren ar morlaerezh, strivoù padus a zo ur redi evit resteurel an urzh ha surentez an hentoù-mor pouezus-tre evit Bab el-Mandeb.

Dreist da-se, digresket eo bet un tammig ar morlaerezh e Bab el-Mandeb. E 2023 eo chomet izel a-walc’h an niver a dagadennoù.