Rakgerioù ar sistem unanennoù etrebroadel

Ober a ra ar sistem unanennoù etrebroadel gant rakgerioù a c'hell bezañ lakaet dirak an holl unanennoù evit o lieskementiñ.

Taolenn ar rakgerioù

10 N	Rakger	Simbol	Niver
1024	yota	Y
1021	zeta	Z
1018	egza	E
1015	peta	P
1012	tera	T
109	giga	G	Miliard
106	mega	M	Milion
103	kilo	k	Mil
102	hekto	h	Kant
101	deka	da	Dek
100	unanenn	–	Unan
10−1	desi	d	Dekvedenn
10−2	santi	c	Kantvedenn
10−3	mili	m	Milvedenn
10−6	mikro	μ	Milionvedenn
10−9	nano	n	Miliardvedenn
10−12	piko	p
10−15	femto	f
10−18	ato	a
10−21	zepto	z
10−24	yokto	y

Da skouer:

5 cm	=	5 × 10−2m	=	5 × 0,01 m	=	0,05 m
3 MW	=	3 × 106W	=	3 × 1 000 000 W	=	3 000 000 W

Notenn : Ne vez ket graet gant ar sistem degel (diaz 10) en urzhiataerezh, met gant ar sistem binarel (diaz 2). Setu e tremener eus an eil unanenn d'eben dre lieskementiñ dre 2¹⁰, pe c'hoazh 1024. Ne vez ket graet gant ar rakgerioù deka hag hekto en dachenn-se.

Emdroadur ar rakgerioù

E-barzh deved an 18 germinal An III (7 ebrel 1795) e oa lodenn ar rakgerioù miria ha mirio eus rakgerioù ar sistem degel nevez (e-kichen al lieskementoù kilo-, hekto- ha deka-, hag ar ranngementoù desi-, santi- ha mili-). Talvezout a raent a-getep dek mil ha un dekmilvedenn. Implijet e voent betek 1960.

Gant an 11^vet Conférence générale des poids et mesures (CGPM) e voe savet evit ar wezh kentañ e 1960 ur roll ofisiel eus rakgerioù ar sistem etrevroadel ne oa ket mui miria- ha mirio- ennañ. E 1960 e oa an daouzek rakger ofisiel: « tera-, giga-, mega-, kilo-, hekto- ha deka-, hag ivez desi-, santi-, mili-, mikro-, nano- ha piko- ».

• Gant an 12^vet CGPM (1964) e voe lakaet « femto- hag ato- » ouzhpenn.
• Gant an 15^vet CGPM (1975) e voe lakaet « peta- hag egza- » ouzhpenn.
• Gant an 19^vet CGPM (1991) e voe lakaet « zeta-, zepto- ha yota-, yokto- » ouzhpenn.

Gerdarzh ar rakgerioù

Ur ster espleg a zo d'ar rakgerioù kentañ:

• orin gresianek evit al lieskementoù : deka (deka-) a sinifi « dek », hekaton (hekto-) a sinifi « kant », khilihoi (kilo-) a sinifi « mil », murias (miria-) a sinifi « dek mil ».
• orin latin evit ar ranngementoù : decem (desi-) a sinifi « dek », centum (santi-) a sinifi « kant », mille (mili-) a sinifi « mil ».

Savet eo bet ar rakgerioù da heul diwar gerioù a vez anvet traoù bras pe bihan ganto :

• bras : e gresianeg, megas (mega-) a sinifi « bras », gigas (giga-) a sinifi « ramz », teras (tera-) a sinifi « euzhvil » ;
• bihan : mikros (mikro-) a sinifi « bihan » e gresianeg, nanus (nano-) a sinifi « korr » e latin, piccolo (piko-) a sinifi « bihan » en italianeg.

Savet eo bet ar lieskementoù da heul diwar an heñvelder a zo etre tera ha tetra (pevar e gresianeg), hag ivez dre m'eo 10¹² = 1 000⁴ ; setu ez int sifroù gresianek o deus kollet pe gounezet ul lizherenn:

• penta → peta-
• hegza → egza-
• okta → yota- ha yokto-

Rakgerioù all a oa bet savet er memes mod (hepta → hepa, okta → ota, nav e gresianeg → nea, deka → dea) met n'o deus ket bet biskoazh statud ofisiel ebet.

• Femtem (femto-) a sinifi 15 e daneg (evit 10¹⁵).
• Zeta- ha zepto-, en diwezh, a zeu eus ar ger gallek sept peogwir e talvezont 1000^±7.

Gwelet ivez

• Renk braster
• Rakger binarel

Liammoù diavaez

• Roll ofisiel ar BIPM