Politikerezh rannvro Unaniezh Europa
Politikerezh rannvro Unaniezh Europa, pe c'hoazh politikerezh kenstagusted ekonomikel, sokial ha tiriadel Europa a zo e bal diorren rannvroioù Europa en un doare kendoniet ha kenstag.
Diwar intrudu Kengor Europa, a oa renet gant Jacques Delors, e voe lakaet kenstagusted ekonomikel ha sokial Europa er Skrid Unel e 1986. Divizet e voe gant ar stadoù izili kement-mañ : a-benn broudañ un diorren kendoniet evit ar Gumuniezh en he fezh e tiorren ha kendalc'h homañ hec'h obererezh evit kreñvaat he c'henstagusted ekonomikel ha sokial. Mennout a ra ar Gumuniezh dreist-holl bihanaat ar forc'hadenn etre ar rannvroioù ha dale ar rannvroioù paourañ.
Anv zo eus lakaat e pleustr Disklêriadur Schuman d'an 9 a viz Mae 1950 : Europa ne vo ket graet en un taol, nag en ur savadenn hollek kennebeut : graet e vo gant oberiantizoù fetis a grouo da gentañ ur genskoazell da dra. Ouzhpenn-se e venn kevreadelerien zo diorren ur seurt Europa ar rannvroioù. Erfin emañ 12 stad nevez o paouez mont e-barzh Unaniezh Europa (10 e miz Mae 2004 ha 2 e miz Genver 2007), hag anv a zo eus ur politikerezh kenskoazell evito, evito da c'hounit war o dale e-keñver diorren.
Palioù ar politikerezh rannvro
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]E 2008 ez eus en Unaniezh Europa 271 rannvro, digempouez o live diorren. Meur a zilañs a zo gant rannvroioù zo : PDK izel, enezennadur, ekonomiezh gwallet gant adframmadurioù ekonomikel...
Mennout a ra ar politikerezh rannvro bihanaat an diforc'hioù ekonomikel ha sokial-se etre rannvroioù an Unaniezh, a noaz ouzh savidigezh un hollad kenstag ha buhezek. Diazezet eo ivez war deorienn an emsavioù keñveriet a ziskouez an tuioù mat eus kreskiñ an eskemmoù etre ar broioù, war-bouez ma vez ul live diorren damheñvel gant ar broioù-se. Kadarnaet eo bet ar pal-se gant Jacques Delors en e vuhezskrid : "Nec'het e oan gant kempouez etre roll ar marc'had hag ar reoliata, gant ar politikerezhioù kunduiñ ha kerreizhañ". Harpañ a ra erfin war un argerzh geografel, oc'h istimañ o deus ar geodediz european lec'hiet en un tiriad dibourvez nebeutoc'h a spletoù evit taliñ ouzh an dazont.
A-benn plaenaat ar stad-mañ eo bet difennet abred-tre pennaenn ar genskoazell gumuniezhel gant an Unaniezh. Tremen a ra ar genskoazell-se gant ur souten lec'hel, hervez an ezhommoù lakaet splann, met ivez gant palioù hollek evit diorren an Unaniezh.
Hiziv e venn ar politikerezh rannvro bihanaat an diforc'hioù etre ar rannvroioù dre harp tri fal boutin d'an holl rannvroioù : harpañ al labour, luskañ ingalded ar chañsoù (etre ar wazed hag ar maouezed peurgetket) ha gwarediñ an endro. En ur zoujañ ouzh an teir fennaenn-se an hini e rank pep obererezh rannvro an Unaniezh bezañ lakaet e pleustr.
Ar politikerezh rannvro a-raok 2000
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Abaoe 1957 e voe meneget gant feur-emglev Roma, er rakskrid, ar redi da greñvaat unander an ekonomiezhioù ha da warediñ o diorren kempouez en ur vihanaat an diforc'hioù etre ar rannvroioù, ha dale an tiriadoù dibourvez. Diwar-se e voe krouet daou font dre sekteur : Font sokial Europa (FSE) ha Font Europa evit heñchañ ha gwarantiñ al labour-douar (FEHGL/FEOGA). E 1975 e voe krouet Font Europa evit diorren ar rannvroioù (FEDR/FEDER). E bal eo dasparzhañ ul lodenn eus budjed ar gumuniezh d'ar rannvroioù tapet dale e-keñver diorren ganto.
E 1986 an hini e voe raktreset ur politikerezh kenskoazell frammet gant Skrid Unel Europa. Hervez mennozh ar sinerien e rank degas ur c'hontrel-fed da redioù ar marc'had boutin evit broioù ar Su hag ar rannvroioù displet all.
Ar politikerezh rannvro etre 2000 ha 2006
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ul lodenn vras eus budjed an Unaniezh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Er c'houlzad 2000-2006 eo budjed ar politikerezh rannvro 257 miliard euro. An eil dispign brasañ eo e budjed an Unaniezh (37%), goude politikerezh boutin al labour-douar (PAC:43%).
Da Vro-C'hall e voe roet ouzhpenn 17 miliard euro.
Roet e vez ar yalc'had-se gant Kengor Europa war-bouez un nebeud stuzioù (implij mat an arc'hant, treuzwelusted...) d'ur bennadurezh (anvet "pennadurezh merañ") dileuriet gant pep stad ezel. Harpañ a ra ar bennadurezh-mañ da ziorren raktresoù e rannvroioù an Unaniezh en ur genarc'hantiñ anezho (da skouer e tibab, e kenlabour gant ar pennadurezhioù lec'hel hag european, da genarc'hantiñ gant 20% un imbourc'hva klaskerezh en ur skol-veur pe gant 50% sikour an dud lakaet diaes da gaout o aotre-bleinañ).
Koulskoude e vez roet an fontoù hervez palioù resis ha pennaennoù a zo sañset gwarediñ o an efedusted, ha war-bouez ma vez meret strizh ar font gant ar bennadurezh dileuriet.