Ac'henaton : diforc'h etre ar stummoù

Ac'henaton/Amenhotep IV
	Ac'henaton, 9vet faraon an XVIIIvet tierniezh
	Restr:Akhenaten (realistic).jpg
	Kizeladenn eus fin prantad Amarna
Tierniezh	XVIIIvet tierniezh
Ren	bloavezh; ~-1355 da -1337
	Anvioù
Anv gresianeg	Amenophis (Αμένοφις) IV
	Buhez
Marvet	-1337
Douaret	Bez roueel Ac'henaton
Monumantoù pennañ	El-Amarna
	Familh
Rouanez	Nefertiti
Gwragez all	Kiya; Meritaten, Anc'khesenpaaten,; Anc'hesenpaaten-ta-sherit
Tad	Amenhotep III
Mamm	Tiye
Bugale pennañ	Meritaten, Meketaten, ; Anc'hesenpaaten, ; Neferneferouaten Tasherit, ; Neferneferoure, Setepenre,Toutanc'hamon?

Merdeiñ etreoberiat en istor

← Kemm kent Kemm nevesoc'h →

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet

GweletWikitestenn

Inline

Stumm eus an 21 Gen 2010 da 09:54

Navet faraon an XVIIIvet tierniezh eo Ac'henaton, bet anvet da gentañ Amenhotep IV. Manethon a rae Amenofis (Αμένοφις) deus outañ. Lakaat a reer e ren da gregiñ e -1355/-1353 ha da echuiñ e -1338/-1337.
Sellet e vez outañ gant lod evel unan eus kevrinelourien veur istor ar Bed. A dra sur, d'an nebeutañ, ez eo e ren un dispac'h en istor Henegipt, pa glaskas rediañ an Egiptiz da azeuliñ en un doare strizh Ra-Horakhty, "hag a zo en Aton". Lavaret a rae e oa-eñ e brofed hag e enkorfadur. E-doug Ren Ac'henaton e oa krouet ivez ur genedouriezh nevez, barok ha naturalour war un dro : an arz Amarnian.

Un dispac'h relijiel

Restr:Aten disk.jpg

Ac'henaton hag e familh o kanañ meuleudi da Aton

Ac'henaton a lakaas war sav ar c'hentañ relijion undoueour anavezet an istor, azeulerezh kant an heol, Aton.

Tro-dro da -1355/-1353 e savas Amenhotep IV war dron Henegipt, hag eñ c'hwezek vloaz hepken. Kurunennet e oa dindan an anv Neferc'heperoura ("Dispar eo diskuliadurioù Ra") Ouaenra ("Hini nemetañ Ra"). Evit abegoù anavezet fall c'hoazh, met moarvat dre ma n'em sante bevennet gant mirouriezh hag enebiezh kloer Teba, e tibabas dilezel azeulerezh an doue tiernezhel Amon, an "doue kuzh", e trede pe pevare bloavezh e ren.

Kemm a reas e ditladur evit kemer an anv Ac'henaton, "Aton en deus bet e c'hoant", hag e kuitaas kêr Amon, Thebai, evit krouiñ ur gêr nevez, gwerc'h eus an doue tebat. Dibab a reas ul lec'h didud e Kreiz Egipt, war tu reter an Nil, evit sevel, adalek bloavezh IV/V e ren, kêr Ac'hetaton ("dremmwel Aton"), anvet Tell el-Amarna hiziv an deiz, 300 km bennak e hanternoz Thebai.

Holl al lez hag ar melestradur roueel a ziannezas er palez nevez, diechu c'hoazh, ma oa dediet an temploù d'an doue nemetañ : Aton. Savet e oa an temploù-se hep toenn, d'e vannoù madoberus da c'hallout tizhout an diabarzh.

Alies e vez lakaet an dispac'h sevenadurel ha relijiel-mañ war gont Ac'henaton hepken, koulskoude, war a hañval, ne reas ken rentañ ofisiel ur pleg a oa diwanet e-pad ren e dad, Amenofis III. Nicolas Grimal a gomz eus un « heoladur » ^[1] eus an doueed pennañ dindan ren ar faraon-se ha kehelerezh strizh kant an heol a vefe e zisoc'h poellek^[2].

A-raok Ac'henaton, Aton a oa un doue dister, testeniekaet abaoe ar Grennimpalaeriezh. Da vare an nevezimpalaeriezh, Thoutmose III a oa en em lakaet en e warez hag Amenhotep III, a oa unan eus e ditloù « Sked Aton », en doa broudet azeulerezh an doue.

Pelloc'h ez eas Ac'henaton avat : gourc'hemenn a reas distrujañ skeudennoù kehelerezh an doueed kozh hag e reas eus kant an heol an doue hollek, an Hini Nemetañ « n'en deus ket e bar», krouer ar bed a gas e grouidigezh da benn en-dro da vare pep sav-heol.

Skeudenn Aton war an douar eo ar faraon, e « vugel disi » ; gant ar wreg roueel vras, Nefertiti, e oa an hanterour nemetañ etre an doue hag an dud. Evel an triad Amon – Mout – C'honsou ez a ar c'houplad real d'ober gant Aton un triad doueed azeulet e annezioù an uhelidi.

War a seblant e oa bet ren ar faraon en e varr er bloavezh XII. Lidet e oa ur gouel meur er gêrbenn ma tegasas kannaded roueedigoù Palestinia, Nubia, ha Kouch, o donezonoù d'ar faraon ha d'e wreg.

Un dispac'h arzel

Diwan a reas ur c'hiz nevez a-grenn en arz dindan ren Ac'henaton. Komzet e vez eus arz amarnaek.

Ur prantad du eus istor Egipt?

Politikerezh diavaez

E Siria hag e Palestinia, an Hittited hag an Amorrited a grignas tamm-ha-tamm an douaroù gounezet gant Thoutmose III. Roue Qadesh, kevredet gant an Hittited, a aloubas norzh Siria, tra ma tage Souppilouliouma (-1382 / -1342) hag Assourouballit Iañ ar Mitanni a oa kevredet gant Egiptiz. Diouzh e du, roue Amourrou a gemeras meur a greñvlec'h war aodoù Fenikia. Daoust da c'houlennoù e wizien, Ac'henaton ne zeuas ket d'o sikour, hag e kollas abalamour d'e emzalc'h kêrioù Sidon, Tir ha Biblos e Fenikia. E-keit-se, strolladoù kantreerien preizherien, an Hapiroued, a gemeras Megiddo ha Jeruzalem. E diwezh ar ren, ne chome hogos netra eus impalaeriezh an Dhoutmoseed kentañ en Azia.

Fin ren Ac'henaton

A bep seurt kevrinoù a zo tro-dro da varv Ac'henaton. Ne ouier ket pegoulz e varvas, na penaos: e warlec'hidi o deus graet ar pezh a c'hellent evit diverkañ roudoù ar roue disivouder. D'ar muiañ tout e ouier e vez deiziet evit ar mare eus bloavezh XVII pe XVIII e ren an arroudoù diwezhañ a veneg anezhañ.

Skeudennoù

En e raok
[[Amenhotep III]]

Ac'henaton
XVIIIvet tierniezh
~-1355 da -1337

War e lerc'h
[[{{{warlerc'hiad}}}]]

Porched Egiptopedia

Adkavit pennadoù Wikipedia a denn da Henamzer Egipt :

↑ « solarisation »
↑ N. Grimal, pajenn 272

[1] « solarisation »

[2] N. Grimal, pajenn 272

[1]

[2]

@@ Linenn 5: / Linenn 5: @@
 enskrivadur=Kizeladenn eus fin prantad [[Amarna]]|
 tierniezh=[[XVIIIvet tierniezh Henegipt|XVIIIvet tierniezh]]|
-ren= bloavezh<br>~[[-1355]] da [[-1337]]|
+ren= bloavezh<br />~[[-1355]] da [[-1337]]|
-nomen=<hiero> -i-mn:n:R4-R8-S38-O28- </hiero> <br>imn htp ntr hq3 iunu (Amenhotep Netjer Heka Iounou) <br> '''[[Amon]] en deus bet e c'hoant, Penn-doue [[Heliopolis]]''' <br>''deuet da vezañ goude 4 bloaz:''<br><hiero> -i-t:n:N5-G25-Aa1:n- </hiero> <br>ˁḫ n itn (Ac'henaton) <br> '''[[Aton]] en deus bet e c'hoant'''|
+nomen=<hiero> -i-mn:n:R4-R8-S38-O28- </hiero> <br />imn htp ntr hq3 iunu (Amenhotep Netjer Heka Iounou) <br /> '''[[Amon]] en deus bet e c'hoant, Penn-doue [[Heliopolis]]''' <br />''deuet da vezañ goude 4 bloaz:''<br /><hiero> -i-t:n:N5-G25-Aa1:n- </hiero> <br />ˁḫ n itn (Ac'henaton) <br /> '''[[Aton]] en deus bet e c'hoant'''|
-praenomen= <hiero> -N5-nfr-L1-Z3-N5:T21:n- </hiero><br> nfr ḫpru rˁ uˁ n rˁ (Neferc'heperoura Ouaenra) <br> '''Oberennoù [[Ra]] a zo dibar'''|
+praenomen= <hiero> -N5-nfr-L1-Z3-N5:T21:n- </hiero><br /> nfr ḫpru rˁ uˁ n rˁ (Neferc'heperoura Ouaenra) <br /> '''Oberennoù [[Ra]] a zo dibar'''|
-horus aour= <hiero> -U39-M40-N28:Z2ss-m-O28-W24:O49-M27- </hiero><br> uts ḫˁu m iunu smˁ <br> '''El de completa majestad en Iunu ([[Heliopolis]])'''<br>''deuet da vezañ goude 4 bloaz:''<br> <hiero> -U39-r:n-V10-i-t:n:N5- </hiero><br>uts rn n itn <br> '''An hini a ganmeul anv Aton'''|
+horus aour= <hiero> -U39-M40-N28:Z2ss-m-O28-W24:O49-M27- </hiero><br /> uts ḫˁu m iunu smˁ <br /> '''El de completa majestad en Iunu ([[Heliopolis]])'''<br />''deuet da vezañ goude 4 bloaz:''<br /> <hiero> -U39-r:n-V10-i-t:n:N5- </hiero><br />uts rn n itn <br /> '''An hini a ganmeul anv Aton'''|
-anv nebti=<hiero> -G36:r-M23-t:n-i-i-m-i-p:t-Q1-t:Z2ss- </hiero> <br>Usr nsyt.m iptsut  <br> '''Gran majestad de [[Louksor|Tebas]]'''<br>''deuet da vezañ goude 4 bloaz:'' <br><hiero> -G36:r-M23-i-i-t:Z2ss-Aa15:N27-i-t:n:N5- </hiero><br>usr nsyt m nḫt 3ḫt itn <br> '''De gran majestad en [[Ac'hetaton]]''' |
+anv nebti=<hiero> -G36:r-M23-t:n-i-i-m-i-p:t-Q1-t:Z2ss- </hiero> <br />Usr nsyt.m iptsut  <br /> '''Gran majestad de [[Louksor|Tebas]]'''<br />''deuet da vezañ goude 4 bloaz:'' <br /><hiero> -G36:r-M23-i-i-t:Z2ss-Aa15:N27-i-t:n:N5- </hiero><br />usr nsyt m nḫt 3ḫt itn <br /> '''De gran majestad en [[Ac'hetaton]]''' |
-anv horus=<hiero> -E1:D40-X7-A28-S9- </hiero><br>k3 nḫt q3 sut (Kanec'het kasout) <br>'''Tarv galloudus, lakaet uhel gant Amon'''<br> ''deuet da vezañ goude 4 bloaz:''<br><hiero> -i-t:n:N5-mr- </hiero><br>mr itn (mer Aton) <br> '''Karet eus Aton''' |
+anv horus=<hiero> -E1:D40-X7-A28-S9- </hiero><br />k3 nḫt q3 sut (Kanec'het kasout) <br />'''Tarv galloudus, lakaet uhel gant Amon'''<br /> ''deuet da vezañ goude 4 bloaz:''<br /><hiero> -i-t:n:N5-mr- </hiero><br />mr itn (mer Aton) <br /> '''Karet eus Aton''' |
 anv gresianeg=Amenophis (Αμένοφις) IV|
 ganet=|
@@ Linenn 19: / Linenn 19: @@
 monumantoù=[[El-Amarna]]|
 rouanez=[[Nefertiti]]|
-gwragez all=[[Kiya]]<br>[[Meritaten]], [[Anc'khesenpaaten]],<br>[[Anc'hesenpaaten-ta-sherit]]|
+gwragez all=[[Kiya]]<br />[[Meritaten]], [[Anc'khesenpaaten]],<br />[[Anc'hesenpaaten-ta-sherit]]|
 kenseurt=|
 tad=[[Amenhotep III]]|
 mamm=[[Tiye]]|
-bugale pennañ= [[Meritaten]], [[Meketaten]], <br>[[Anc'hesenpaaten]], <br>[[Neferneferouaten Tasherit]], <br>[[Neferneferoure]], [[Setepenre]],[[Toutanc'hamon]]?|
+bugale pennañ= [[Meritaten]], [[Meketaten]], <br />[[Anc'hesenpaaten]], <br />[[Neferneferouaten Tasherit]], <br />[[Neferneferoure]], [[Setepenre]],[[Toutanc'hamon]]?|
 }}
 [[Skeudenn:Pharaoh Akhenaten.jpg|left|120px|thumb|Kizeladenn, [[Mirdi Kaero]]]]
-Navet [[faraon]] an [[XVIIIvet tierniezh Henegipt|XVIIIvet tierniezh]] eo '''Ac'henaton''', bet anvet da gentañ Amenhotep IV. [[Manethon]] a rae Amenofis (Αμένοφις) deus outañ. Lakaat a reer e ren da gregiñ e [[-1355]]/[[-1353]] ha da echuiñ e [[-1338]]/[[-1337]].<br>
+Navet [[faraon]] an [[XVIIIvet tierniezh Henegipt|XVIIIvet tierniezh]] eo '''Ac'henaton''', bet anvet da gentañ Amenhotep IV. [[Manethon]] a rae Amenofis (Αμένοφις) deus outañ. Lakaat a reer e ren da gregiñ e [[-1355]]/[[-1353]] ha da echuiñ e [[-1338]]/[[-1337]].<br />
 Sellet e vez outañ gant lod evel unan eus [[kevrinelouriezh|kevrinelourien]] veur istor ar Bed. A dra sur, d'an nebeutañ, ez eo e ren un dispac'h en istor [[Henegipt]], pa glaskas rediañ an Egiptiz da azeuliñ en un doare strizh [[Ra|Ra-Horakhty]], "hag a zo en [[Aton]]". Lavaret a rae e oa-eñ e brofed hag e enkorfadur. E-doug Ren Ac'henaton e oa krouet ivez ur genedouriezh nevez, barok ha naturalour war un dro : an arz Amarnian.
-==Un dispac'h relijiel==
+== Un dispac'h relijiel ==
 [[Skeudenn:Aten disk.jpg|left|300px|thumb|Ac'henaton hag e familh o kanañ meuleudi da Aton]]
 Ac'henaton a lakaas war sav ar c'hentañ relijion undoueour anavezet an istor, azeulerezh kant an heol, Aton.
@@ Linenn 53: / Linenn 53: @@
 War a seblant e oa bet ren ar faraon en e varr er bloavezh XII. Lidet e oa ur gouel meur er gêrbenn ma tegasas kannaded roueedigoù Palestinia, Nubia, ha Kouch, o donezonoù d'ar faraon ha d'e wreg.
-==Un dispac'h arzel==
+== Un dispac'h arzel ==
 Diwan a reas ur c'hiz nevez a-grenn en arz dindan ren Ac'henaton. Komzet e vez eus arz amarnaek.
@@ Linenn 65: / Linenn 65: @@
 On prête aussi à ce mystique des talents de poète, s'il est vrai qu'il a lui-même composé le Grand Hymne à Aton gravé dans la tombe d'Aÿ.-->
-==Ur prantad du eus istor Egipt?==
+== Ur prantad du eus istor Egipt? ==
 <!--Loin de l'image idyllique d'un pharaon poète et rêveur mystique, image peut-être exagérée par l'imaginaire collectif, le règne d'Akhénaton est aussi considéré par les égyptologues comme une période sombre dans l'histoire de l'Égypte antique. La révolution religieuse d'Akhénaton entraîna la persécution des dieux du panthéon traditionnel : suppression de leur culte, fermeture de temples, confiscation des biens du clergé, dégradation des effigies divines, ce qui vaudra au roi d'être surnommé le pharaon hérétique.
@@ Linenn 71: / Linenn 71: @@
-==Politikerezh diavaez==
+== Politikerezh diavaez ==
 E [[Siria]] hag e [[Palestinia]], an Hittited hag an Amorrited a grignas tamm-ha-tamm an douaroù gounezet gant [[Thoutmose III]]. Roue Qadesh, kevredet gant an Hittited, a aloubas norzh Siria, tra ma tage Souppilouliouma (-1382 / -1342) hag Assourouballit I{{añ}} ar Mitanni a oa kevredet gant Egiptiz. Diouzh e du, roue Amourrou a gemeras meur a greñvlec'h war aodoù [[Fenikia]]. Daoust da c'houlennoù e wizien, Ac'henaton ne zeuas ket d'o sikour, hag e kollas abalamour d'e emzalc'h kêrioù [[Sidon]], Tir ha [[Biblos]] e Fenikia. E-keit-se, strolladoù kantreerien preizherien, an Hapiroued, a gemeras Megiddo ha [[Jeruzalem]]. E diwezh ar ren, ne chome hogos netra eus impalaeriezh an Dhoutmoseed kentañ en Azia.
-==Fin ren Ac'henaton==
+== Fin ren Ac'henaton ==
 A bep seurt kevrinoù a zo tro-dro da varv Ac'henaton. Ne ouier ket pegoulz e varvas, na penaos: e warlec'hidi o deus graet ar pezh a c'hellent evit diverkañ roudoù ar roue disivouder. D'ar muiañ tout e ouier e vez deiziet evit ar mare eus bloavezh XVII pe XVIII e ren an arroudoù diwezhañ a veneg anezhañ.
 <!--Smenkhkarê[7], gendre et successeur d’Akhénaton après une probable corégence[8], meurt après un règne éphémère. Le pouvoir revient alors à un enfant de neuf ans, Toutânkhaton, qui avait épousé la seconde fille d’Akhétaton. Nous ne savons rien de précis sur l’ascendance du jeune souverain. Il existe cependant une hypothèse qui affirme que Kiya, la « Grande Épouse, aimée du Roi », serait sa mère, après la disgrâce ou la mort de Néfertiti, étant donné qu'une autre femme que Néfertiti est représentée sur une peinture murale dans un palais d'Akhetaton, dans la chambre de pharaon plus précisément. Ce qui est sûr en revanche, c'est que le culte d'Aton s'éteint pratiquement avec la mort du roi hérétique. Au bout de trois ans, Toutânkhaton quitte Tell el-Amarna ; il adopte le nom de Toutânkhamon, restaure le culte des dieux traditionnels et rétablit le clergé dans les biens dont l’avait dépouillé le « misérable d'Akhetaton ».-->
-==Skeudennoù==
+== Skeudennoù ==
 [[Skeudenn:Akhenaten.jpg|160px|]]
@@ Linenn 86: / Linenn 86: @@
 {{henegipt}}
+[[Rummad:Faraoned]]
-[[Rummad:faraoned]]
 [[Rummad:XVIIIvet tierniezh Henegipt]]
@@ Linenn 104: / Linenn 103: @@
 [[es:Akenatón]]
 [[et:Ehnaton]]
-[[eu:Akenaton]]
+[[eu:Akhenaton]]
 [[fa:آخناتون]]
 [[fi:Akhenaten]]