Luc'hskeudennerezh : diforc'h etre ar stummoù
D Reizh. bihan |
D Kempenn |
||
| Linenn 1: | Linenn 1: | ||
[[Restr:Joseph Nicéphore Niépce.jpg|thumb|'''Joseph N. Niépce'''<br>([[1765]])-[[1833]])<br>Ijiner al luc'hskeudennerezh]] |
|||
{{LabourAChom}} |
|||
Ar '''luc'hskeudennerezh''' (pe ar ''fotografiezh'') zo ur rummad teknikoù da enrollañ skeudennoù hag un [[arz]], ur skourr eus [[Arzoù ar Gweled]] ; ur skiant hag a implij an teknikoù-se eo ivez. |
|||
[[Restr:Joseph Nicéphore Niépce.jpg|thumb|168px|<center>'''Joseph N. Niépce'''<br>([[1765]])-[[1833]])<br>Ijiner al luc'hskeudennerezh</center>]] |
|||
Ar '''luc'hskeudennerezh''' (pe ar ''fotografiezh'') a zo : |
|||
* ur rummad teknikoù da enrollañ skeudennoù ; |
|||
* un [[arz]], ur brank deus [[Arzoù ar Gweled]], met ivez ur skiant hag a implij an teknikoù-se. |
|||
== Teknikoù al luc'hskeudenniñ == |
== Teknikoù al luc'hskeudenniñ == |
||
== Istor al luc’hskeudennerezh == |
== Istor al luc’hskeudennerezh == |
||
Krouet ma oa bet gant danvez ha teknikoù eeun e c'hellas al luc'hskeudennerezh tennañ splet eus nevezadurioù a-leizh : [[teknologiezh|teknologiezhioù]] ha [[teknikoù]] war tachennoù an [[optik]], ar [[kimiezh|gimiezh]], ar [[mekanikerzh]], an [[tredan]], an [[elektronik]] hag ar [[stlennegezh]]. |
|||
Krouet gant materi ha teknikoù simpl, e c'hellas tennañ splet eus nevezadurioù a-leizh [[teknologiezh|teknologiezhioù]] ha [[teknikoù]] war tachennoù an [[optik]], ar [[kimiezh|gimiezh]], ar [[mekanikerzh]], an [[tredan]], an [[elektronik]] hag ar [[stlennegezh]]. |
|||
== Ijinañ == |
== Ijinañ == |
||
[[Restr:View from the Window at Le Gras, Joseph Nicéphore Niépce, uncompressed UMN source.png|thumb|left|''[[Point de vue du Gras]]'', disoc’h kentañ eus un taol-arnod gant [[Joseph Nicéphore Niépce]]. Diskouez a ra |
[[Restr:View from the Window at Le Gras, Joseph Nicéphore Niépce, uncompressed UMN source.png|thumb|left|''[[Point de vue du Gras]]'', disoc’h kentañ eus un taol-arnod gant [[Joseph Nicéphore Niépce]]. Diskouez a ra ul lodenn eus ti Niépce ([[1826]])]] |
||
Abaoe pell |
Abaoe pell e oa anavezet an div anadenn a oa ezhomm evit kaout luc’hskeudennoù. Da vare [[Aristoteles]] e ouied lakaat ar gwirvoud en ur voest ; trawalc’h e oa ober un toull bihan ([[stenop]]) en ur « gambr du » (''[[camera obscura]]'') evit gwelet ur skeudenn eilpennet war foñs gwenn ar voest. Gouzout a ouie an [[alkimiezh|alkimiourien]] ivez ez a ar [[kloridenn arc’hant|gloridenn argant]] ([[Argant|Ag]][[Klor|Cl]]) da zuañ abalamour d’ar gouloù. War-du [[1780]] e teuas [[Jacques Alexandre César Charles|Jacques Charles]], anavezetoc’h p’en doa ijinet an [[aerlestr]] c’hwezet gant [[hidrogen]], a-benn da sonnañ, met un doare dibad, un drolinenn a veze lakaet da zont war wel gant argerzh ar gambr du war un tamm paper spluiet a gloridenn argant. [[Thomas Wedgwood]] ([[1771]]-[[1805]]) a reas arnodennoù peuzheñvel gant an [[nitrat argant)]] (Ag[[Natriom|N]][[Oksigen|O]]<sub>3</sub> ; sevel a reas ur c’hounskrid diwar-benn an dra-se e [[1802]]. Evit [[John Herschel]], deskrivañ a reas perzhioù an [[hiposulfit natriom]] (Na<sub>2</sub>[[Sulfur|S]]<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, 5H<sub>2</sub>O), deuet da vezañ ar [[stabilaer]], e [[1819]]. |
||
[[Joseph Nicéphore Niépce]], ur ijinadennour eus [[Chalon-sur-Saône]], a veskas an tri doare-ober-se evit stabilaat skeudennoù (a galite etre) war blakennoù [[staen]] goloet a [[der-douar]] Judea, ur seurt koultron naturel a galeta ouzh ar gouloù ([[1826]] pe [[1827]]) ; Al luc’hskeudenn gentañ a ziskouez unan eus kazelioù e di e [[Saint-Loup-de-Varennes]] ([[Saône-et-Loire]]). Gwelet e vez al luc’hskeudenn-se e Skol-veur Austin |
[[Joseph Nicéphore Niépce]], ur ijinadennour eus [[Chalon-sur-Saône]], a veskas an tri doare-ober-se evit stabilaat skeudennoù (a galite etre) war blakennoù [[staen]] goloet a [[der-douar]] Judea, ur seurt koultron naturel a galeta ouzh ar gouloù ([[1826]] pe [[1827]]) ; Al luc’hskeudenn gentañ a ziskouez unan eus kazelioù e di e [[Saint-Loup-de-Varennes]] ([[Saône-et-Loire]]). Gwelet e vez al luc’hskeudenn-se e Skol-veur [[Austin (Texas)]] abaoe [[1963]], pa oa bet roet gant Helmut Gernsheim d’an ensavadur-se. <ref>{{en}} [http://palimpsest.stanford.edu/byorg/abbey/an/an26/an26-3/an26-307.html ''The First Photograph'']</ref>. Ma vez sellet mat ouzh ar skeudenn-mañ e weler eo dibar ar sklêrijennañ warni. Meur a eurvezh, evit gwir, e oa padet ar paouezadenniñ (etre 14 ha 18 eurvezh evit doare) ; gant an heol e oa bet sklêrijennet ar voger war an tu dehoù da gentañ, ar voger war an tu kleiz diwezhatoc’h en devezh. |
||
Pa oa aet |
Pa oa aet N. Niépce d’an Anaon e [[1833]] e kendalc’has [[Jacques Daguerre|Louis Jacques Mandé Daguerre]] da wellaat an doare-ober. Kavet e oa bet gantañ pennaenn diskuliañ ar skeudenn da zont. Kavout a reas Daguerre an tu da verraat ar frapad paouezadenniñ. War-dro dek munuennt a oa trawalc’h neuze. E [[1839]] en doa lakaet ar gouzieg ha kannad [[François Arago]] da anavezout e ijinadenn. Hemañ a zegasas e damm skoazell dezhañ. |
||
E |
E 1839 ivez e oa bet kinniget ijinadenn Daguerre, an [[dagerskeudenniñ]], da [[Akademiezh skiantoù Bro-C'hall]]. Er bloaz-se eo e vez lavaret neuze e oa bet krouet al luc’hskeudennerezh. Gwellaet e oa bet ijinadenn [[Niépce]], evit gwir, ha netra ken. Dont a reas ar Stad c’hall da vezañ perc’hennez war an ijinadenn dre baeañ ul leve-bevañ bloaziek a 6 000 lur da Zaguerre hag a 4 000 lur da Isidore Niépce, mab da Nicéphore, ha reiñ a reas an ijinadenn e donezon d’ar bed da c’houde. |
||
Gant an |
Gant an dagerskeudenniñ e teued a-benn da gaout skeudennoù goude un hantereurvezh paouezadenniñ « hepken » pa veze digoumoul an oabl. Abalamour da se eo un tammig arvarus tapout luc’hskeudennoù : ar straedoù e Pariz a seblant bezañ didud, ha pa vefe tud a-leizh enno pa oa bet tapet al luc’hskeudennoù. Krouet e oa bet al luc’hskeudennerezh avat. Al luc’hskeudenn gentañ o taolenniñ tud a voe graet diwezhatoc’hik : ur c’hoarer-straed o koarañ botoù un tremeniad. Difiñv ha diflach e oa chomet an daou zen e-pad un nebeud munutennoù. |
||
=== Emdreiñ === |
=== Emdreiñ === |
||
Buan-kenañ ec'h emdroas al luc’hskeudennerezh da c’houde. Disoc’h an enklaskoù, evit gwir, a voe akuitizet gant ar Stad c’hall ha pep hini en doa gallet buan-kentañ gwellaat al luc’hskeudennerezh. |
|||
Teir lodenn zo en araokadennoù : |
|||
# berraat ar frapad paouezadenniñ dre greskiñ elfenn ar roll niverennet, kizidigezh al lurelloù kizidik ha goulaouusted al lagadoù ; |
|||
# gwelaat stabilted an tennadennoù ; |
|||
# eeunaat an implij eus al luc’hskeudennerezioù, dre grouiñ luc’hskeudennoù skañvoc’h-skañvañ ha marc’hamatoc’h-marc’hadmatañ, dileizhadoù stabil, ar pezh a vire ouzh an dud da zornata produioù kimiek, ha kregiñ da implijout an [[urzhiataerezh]], gant niverelaat ar skeudennoù, da lavaret eo al « luc’hskeudennoù niverel ». |
|||
=== Ar film ginel === |
|||
1 Berraat an frapad paouezadenniñ dre greskiñ |
|||
[[Restr:In de donker kamer.jpg|thumb|Ul luc’hskeudenn dres goude ma oa tennet eus ur soubadur kimiek.]] |
|||
# elfenn eus ar roll niverennet |
|||
[[William Henry Fox Talbot]] ([[1800]]-[[1877]]) a reas enklaskoù ivez adalek 1833, pa oa N. Niépce]] ha J. Daguerre oc’h ober kemend-all. E [[1840]] en doa krouet ar « [[kalotip|c’halotip]], un argerzh ginel-ha-mat a roe an tu da liesskignañ skeudennoù. |
|||
# kizidigezh al lurelloù kizidik |
|||
# elfenn eus ar roll niverennet |
|||
# elfenn eus ar roll niverennet |
|||
# elfenn eus ar roll niverennet |
|||
# elfenn eus ar roll niverennet |
|||
# e Elfenn eus ar roll niverennet |
|||
# goulaouusted al lagadoù ; |
|||
2 Gwelaat stabilted an tennadennoù |
|||
3 Eunaat an implij eus al luc’hskeudennerezioù, dre grouiñ : |
|||
# luc’hskeudennoù skañvoc’h-skañvañ ha marc’hamatoc’h-marc’hadmatañ, |
|||
# dileizhadoù stabil, ar pezh a vire ouzh an dud da zornata produioù kimiek, |
|||
# kregiñ da implijout an urzhiataerezh, gant niverelaat ar skeudennoù, da lavaret eo al « luc’hskeudennoù niverel ». |
|||
Enklaskoù all a oa bet graet da c’houde hag e-se e oa bet gwellaet perzhioù ar skeudennoù tamm-ha-tamm, kizidigezh al lurelloù tener, hag eeunaat ar skeudtapañ : [[1847]] « [[argerzh an albumin]] » ([[Claude Félix Abel Niépce de Saint-Victor]], ur c’henderv da Nicéphore), [[1850]] « argerzh gant [[kolodion gleb]] » ha [[1851]] « [[ambrotype|ambrotip]] » ([[Frederick Scott Archer]]), [[1852]] « [[ferrotype|ferotip]] » ([[Adolphe-Alexandre Martin]]). |
|||
=== Ijinañ ar film negativel === |
|||
[[Restr:In de donker kamer.jpg|thumb|right|200px|Ul luc’hskeudenn dres goude ma oa tennet eus ur soubadur kimiek.]] |
|||
[[William Henry Fox Talbot]] ([[1800]]-[[1877]]) a reas enklaskoù ivez adalek [[1833]], pa oa [[Joseph Nicéphore Niépce|Niépce]] ha [[Jacques Daguerre|Daguerre]] oc’h ober kemend-all. E [[1840]] en doa krouet ar « [[kalotip|c’halotip]], un argerzh negativel-pozitivel a roe an tu da liesskignañ skeudennoù. |
|||
[[Félix Tournachon]], anavezet gwelloc’h dre e lesanv « Nadar », a reas un implij kenwerzhel anezhañ. Poltredoù eus pennoù-bras ar mare-se a reas, hag e [[1858]] al luc’hkeudenn gentañ dre nij e [[Bièvres (Essonne)|Bièvres]] : ul luc’hskeudenn eus Pariz a dapas diwar bourzh un aerlestr. |
|||
Enklaskoù all a oa bet graet da c’houde hag e-se e oa bet gwellaet perzhioù ar skeudennoù tamm-ha-tamm, kizidigezh al lurelloù tener, hag eeunaat ar skeudtapañ ; [[1847]] « [[argerzh an albumin]] » ([[Claude Félix Abel Niépce de Saint-Victor]], ur c’henderv da Nicéphore), [[1850]] « argerzh gant [[kolodion gleb]] » ha [[1851]] « [[ambrotype|ambrotip]] » ([[Frederick Scott Archer]]), [[1852]] « [[ferrotype|ferotip]] » ([[Adolphe-Alexandre Martin]]). |
|||
=== Ar film gwevn === |
|||
[[Félix Tournachon]], anavezet gwelloc’h dre e lesanv « Nadar », a reas un implij kenwerzhel anezhañ. Poltredoù eus pennoù-bras ar mare-se a reas, hag e [[1858]] al luc’hkeudenn gentañ dre nij e [[Bièvres (Essonne)|Bièvres]] : ul luc’hskeudenn eus Pariz a dapas e bourzh un aerlestr. |
|||
Al luc’hskeudennoù gentañ (gwenn ha du pe emliv) a veze graet war plakennoù gwer bras, pounner ha bresk-mat. E [[1884]] ez ijinas [[George Eastman]] lurelloù kizidik ha gwevn : ar film e [[keluloid]]. Gallout a raed mirout meur a skeudenn warnañ e-barzh ar benveg-luc’hskeudenniñ. Distroadet e voe ar plakennoù gwer neuze. Gant ar binvioù-luc’hskeudenniñ a oa deuet da vezañ bihanoc’h e oa aesoc’h tapout skeudennoù (hogos) e pep lec’h hag e kement degouezh zo.<br> |
|||
Ar [[Kodak|C’hodak]] a voe ar benveg-luc’hskeudenniñ kentañ a oa bet aozet gant ar gompagnunezh Eastman. Gallout a raed enrollañ ur c’hant skeudenn bennak war ur skor gwevn. Ur wech louc’het ar filmoù, ar binvioù a veze adkaset da Rochester (NY) ma vezent diskuliet. Ur wech tennet al luc’hskeudennoù e vezent adkaset d’o ferc’henn, asambles gant ar benveg adkarget. |
|||
=== |
=== Ar film 35 mm hag ar binvioù bihan o furmad === |
||
E [[1909]] e oa bet ar Gall [[Étienne Mollier]] gant ar soñj da implijout ar film 35 mm en e venveg-luc’hskeudenniñ lesanvet ar ''Cent-Vues'', un benveg « godell » a dape kant luc’hskeudenn 18/24 mm diouzh renk. Ar ''Cent-Vues'' a voe produet e [[1910]] ha garedonet e oa bet gant ar Vedalenn aour er [[Kenstrivadeg Lépine|Genstrivadeg Lépine]]. Kenwerzhekaet e oa bet met ne reas ket berzh-kaer <ref>Etienne Mollier ''Mémoires d'un inventeur : de la photographie 35 mm au rétroprojecteur – 1876-1962'', L'Harmmattan, 2009, pp. 77-80 {{ISBN|978-2-296-08369-1}}</ref>. E [[1913]] e savas [[Oskar Barnack]] kentpatrom kentañ al [[Leica]], a voe kenwerzhekaet adalek [[1925]] hag a oa voe an hini kentañ eus ar binvioù a rae er furmad 35 mm|24 x 36 mm]], a voe implijet peurliesañ betek dibenn an {{XXvetkantved}}. |
|||
=== Ar tu-mat eeun === |
|||
Al luc’hskeudennoù kentañ ([[Luc’hskeudenn gwenn ha du|gwenn ha du]] pe aotokrom) a veze graet war plakennoù gwer bras, pounner ha bresk-mat. E [[1884]] ez ijinas [[George Eastman]] lurelloù kizidik ha gwevn : ar film e [[keluloid]]. Gallout a raed stokañ meur a skeudenn warnañ e-barzh ar benveg-luc’hskeudenniñ. Distroadet e voe ar plakennoù gwer neuze. Gant ar binvioù luc’hskeudenniñ a oa deuet da vezañ bihanoc’h e oa aesoc’h tapout skeudennoù (hogos) e pep lec’h hag e kement degouezh zo. |
|||
War-dro [[1948]] e savas an doktor [[Edwin H. Land]] ar benveg kentañ da ziskuliañ war ar prim, ar [[Polaroid]], hag e [[1962]] e azasaas ar argerzh ouzh al liv.<br> |
|||
Ar [[Kodak|C’hodak]] a vo ar benveg-luc’hskeudenniñ kentañ a oa bet aozet gant ar gompagnunezh Eastman. Gallout a raed enrollañ ur c’hant skeudenn bennak war ur skor gwevn. Ur wech louc’het ar filmoù, ar binvioù a veze adkaset da Rochester (NY) ma vezent diskuliet. Ur wech tennet al luc’hskeudennoù e vezent adkaset d’ho perc’henn, asambles gant ar benveg adkarget. |
|||
Ar stummoù kentañ eus ar Polaroid a oa un etregineg enno. Er [[bloavezhioù 1980]] e voe gwellaet an teknik evit chom hep ober gantañ hag evit kaout un tu-mat eeun gwirion. |
|||
Unan eus an enklaskoù kentañ war al luc’hskeudennerezh eo koulskoude. Labourat a reas ar Gall [[Hippolyte Bayard|Bayard]] war an dra-se war-dro [[1838]]-1[[839|39]], e-keit ma oa N. Niépce ha J. Daguerre o plediñ gant an dagerskeudenner. Anavezout a reer H. Bayard peogwir en doa graet an emboltred kentañ, ''Autoportrait en noyé'', dre implijout an teknik-se. |
|||
=== Ijinañ Ar film 35 mm hag ar binvioù bihan o furmad === |
|||
E 1909 e oa bet ar Gall [[Étienne Mollier]] gant ar soñj da implijout ar film {{unité|35|mm}}en e venveg luc’hskeudenniñ lesanvet ar [[Cent-Vues]], un benveg « godell » a dape kant luc’hskeudenn 18/{{unvez|24|mm}} diouzh renk. Ar [[Cent-Vues]] a voe produet e 1910 ha garedonet e oa bet gant ar Vedalenn aour er [[Kenstrivadeg Lépine|Genstrivadeg Lépine]]. Kenwerzhekaet e oa bet met ne reas ket berzh-kaer <ref>{{Levr|aozer=Etienne Mollier|titre=Mémoires d'un inventeur : De la photographie 35 mm au rétroprojecteur. 1876-1962|éditeur=L'Harmmattan (Acteurs de la Science)|bloavezh=2009|isbn=978-2-2960-8369-1|passage=77-80}}</ref>. E 1913 e savas [[Oskar Barnack]] kentpatrom kentañ al [[Leica]], a voe kenwerzhekaet adalek [[1925]] hag a oa bet an hini kentañ eus ar binvioù a rae er furmad [[Furmad 35 mm|24 x 36 mm]], a oa bet implijet peurliesañ betek dibenn an {{xxvet}} kantved. |
|||
=== Ijinañ ar pozitif eeun === |
|||
War-dro [[1948]] e savas an doktor [[Edwin H. Land]] ar benveg kentañ da ziskuliañ war ar prim, ar [[Polaroid]], hag e [[1962]] e azasaas ar argerzh ouzh al liv. |
|||
Ar stummoù kentañ eus ar polaroid a oa un etrenegatif enno. Er bloavezhioù 1980 e oa bet gwellaet an teknik evit chom hep ober gant an etrenegatif hag evit kaout ur pozitif eeun gwirion. |
|||
Unan eus an enklaskoù kentañ war al luc’hskeudennerezh eo koulskoude. Labourat a raio ar Gall [[Hippolyte Bayard|Bayard]] war an dra-se war-dro 1838-1839, e-keit ma oa [[Joseph Nicéphore Niépce|Niépce]] ha [[Jacques Daguerre|Daguerre]] o plediñ gant an dagerotip. Anavezout a reer [[Hippolyte Bayard|Bayard]] peogwir en doa graet an emboltred kentañ (zo anvet « l'Autoportrait en noyé ») dre implijout an teknik-se. |
|||
=== Un adstumm, al luc’hskeudennerezh bosek === |
=== Un adstumm, al luc’hskeudennerezh bosek === |
||
Dre ma oa bet ijinet ar [[stereoskopiezh]] a-raok al luc’hskeudennerezh (Wheatstone, 1838), o doa kroget luc’hskeudennerien da dapout luc’hskeudennoù bosek adalek [[1841]]. Graet e veze daou baouezadur diouzh renk met gortozet e veze ur pennadig etre an daou skeudtapadur.<br> |
|||
Evit ar poltredoù ne c'helled ket ober an daou skeudtapadur dre ziv wech, hag evit se e oa bet savet luc’hskeudennerezioù gant daou lagad adalek ar {{bloavezhioù 1850]]. |
|||
Dre ma oa bet ijinet ar [[stereoskopiezh]] a-raok al luc’hskeudennerezh (Wheatstone, 1838), o doa kroget luc’hskeudennerien da dapout luc’hskeudennoù bosek adalek 1841. Graet e oa daou baouezadur diouzh renk met gortozet e oa ur pennadig etre an daou skeudtapadur. |
|||
Evit ar poltredoù ne oa ket posupl d’ober an daou skeudtapadur e div wech hag evit se e oa bet savet luc’hskeudennerezioù gant daou lagad adalek ar bloavezhioù 1850. |
|||
=== Al luc’hskeudennerezh niverel === |
=== Al luc’hskeudennerezh niverel === |
||
Gant an teknikoù urzhiataerezh e c’haller treuzfurmiñ ur skeudenn en un heuliad poentoù skedus, ar pikseloù, a vez dewerzhet o ferzhioù dre sifroù. Gant an niverelaat e c'heller adsevel ar skeudennoù diouzh an druilh war trobarzhioù urzhiataerezh azasaet : gallout a reer evel-se tretañ anezho gant meziantoù tennañ hag eilaozañ ha goude moullañ pe skignañ anezho er furmad niverel. |
|||
Diaes eo plediñ gant an deknologiezh-se, zo disheñvel-mik diouzh an argerzhoù fizik-ha-kimiek kentañ, abalamour da empentiñ [[kaptor luc’hskeudennerezh|kaptorioù elektronek]] ar skeudenn a gemer lec’h ar film. Emdreiñ a ra buan-kenañ diarunusted ar pikseloù, da lavaret eo an niver a bikseloù a c’haller genel dre skeudenn hag ar gizidigezh. N’eo ket dister dra an niver a [[fotosit]]où dre vilimetr-karrez, ha pa vefe perzhded ar skeudenn, evel evit an teknikoù kozh, diouzh arventennoù niverus all, evel ment ar c’haptor, a glot gant galloud disrannañ al lagadoù implijet. En ur implijout un hevelep lagad ec'h eo gwelloc’h perzhded al luc’hskeudennoù graet gant ur c’haptor 12 milion a bikseloù [[kaptor luc’hskeudenniñ|furmad leun]] eget ar re a vez graet gant kaptor ur benveg niverel, dezhañ an hevelep niver a bikseloù. |
|||
Gant an teknikoù [[urzhiataerezh]] e c’haller treuzfurmiñ ur skeudenn en un heuliad poentoù, ar [[piksel]]où, a vez dewerzhet o ferzhioù dre sifroù. Gant an niverelaat ez eo posupl da adsevel ar skeudennoù diouzh an druilh war trobarzhioù urzhiataerezh azasaet : gallout a reer evel-se tretañ anezho gant meziantoù tennañ hag eilaozañ ha goude moullañ pe skignañ anezho er furmad niverel. |
|||
Gant al luc’hskeudennerezh niverel e c’haller eiltretañ hag eilaozañ ar skeudennoù gant un urzhiataer hag ur meziant tretañ niverel. Gant ar meziantoù-se e c’haller krouiñ diouzh ar c’hoant, adalek reizhañ ar gouloù, an dargemm pe al liv betek an eilaozañ pe ar c’henaozañ skeudennoù. |
|||
Diaes eo plediñ gant an deknologiezh-se, zo disheñvel-mik diouzh an argerzhoù fizik-ha-kimiek kentañ, abalamour da empentiñ [[kaptor luc’hskeudennerezh|kaptorioù elektronek]] ar skeudenn a gemer lec’h ar film. Emdreiñ a ra buan-kenañ diarunusted ar pikseloù, da lavaret eo an niver a bikseloù a c’haller genel dre skeudenn hag ar gizidigezh. N’eo ket dister dra an niver a [[fotosit]]où dre vilimetr-karrez, ha pa vefe perzhded ar skeudenn, evel evit an teknikoù kozh, diouzh arventennoù niverus all, evel ment ar c’haptor, a glot gant galloud disrannañ al lagadoù implijet. En ur implijout un hevelep lagad eo gwelloc’h perzhded al luc’hskeudennoù graet gant ur c’haptor 12 milion a bikseloù [[kaptor luc’hskeudenniñ|furmad leun]] eget ar re a vez graet gant kaptor ur benveg niverel, dezhañ an hevelep niver a bikseloù. |
|||
Gant al luc’hskeudennerezh niverel e c’haller eiltretañ hag eilaozañ ar skeudennoù gant un urzhiataer hag ur meziant tretañ niverel. Gant ar meziantoù-se e c’haller krouiñ diouzh e c’hoant, adalek reizhañ ar goulou, an dargemm pe al liv betek an eilaozañ pe ar c’henaozañ skeudennoù. |
|||
Gant ar rouedadoù kehentiñ, |
Gant ar rouedadoù kehentiñ, an [[Internet]] hag ar servijoù kumuniezhel a luc’hskeudennoù en-linenn a oa deuet war wel e [[2003]] e vez implijet al luc’hskeudennerezh niverel e meur a zoare. Gant ar [[blog]]où hag ar servijoù [[rannañ luc’hskeudennoù]] evel Pikeo pe [[Flickr]] e c’hall al luc’hskeudennerienn-verdeerien kaout binvioù ha servijoù evit kehentiñ, eskemm pe diskouez o luc’hskeudennoù niverel d’o familh, d’o mignoned, da dud o c’humuniezh pe d’an dud er bed ed a-bezh. Gant ar servijoù e vez kinniget doareoù korvoiñ en-linenn a-leizh : merañ an darempredoù, kinnigoù luc’hvannoù, lec’hiadur douaroniel, hag all. An arzourien hag ar vichereien a gav o c’hont peogwir e vez muioc’h a dud o selaou pe o welet anezho, kalz muioc’h eget ma vefent dirak tud en ul lec’h bennak. |
||
<!-- Ar merkoù luc’hskeudennerezioù niverel zo : [[Canon Inc.|Canon]], [[Fujifilm]], [[Kodak]], [[Leica]], [[Nikon]], [[Olympus Corporation|Olympus]], [[Panasonic]], [[Pentax]], [[Samsung]], [[Sony]] -- kalz muioc'h zo --> |
|||
Ar merkoù luc’hskeudennerezioù niverel zo : [[Canon Inc.|Canon]], [[Fujifilm]], [[Kodak]], [[Leica]], [[Nikon]], [[Olympus Corporation|Olympus]], [[Panasonic]], [[Pentax]], [[Samsung]], [[Sony]] |
|||
=== Al luc’hskeudennerzh steredoniel === |
=== Al luc’hskeudennerzh steredoniel === |
||
Er [[steredoniezh]], un teknik pouezus eo p'eo bet graet dizoloadennoù diniver dre luc’hskeudenniñ ar[[korf-egor|c'horfoù-egor. |
|||
== Un nebeud luc'hskeudennerien ha luc'hskeudennerezed brudet-mat == |
|||
Er [[steredoniezh]], un teknik pouezus eo p'eo bet graet dizoloadennoù diniver en ul luc’hskeudenniñ an astroù. |
|||
{| |
|||
|-valign="top" |
|||
== Un nebeud luc'hskeudennerien brudet-mat == |
|||
! Maouezed<hr> !! colspan="3" style="border-left:1px solid #a2a9b1;" | Gwazed<hr> |
|||
|- valign="top" |
|||
| style="padding-right:10px;" | |
|||
* [[Berenice Abbott]] |
* [[Berenice Abbott]] |
||
* [[Diane Arbus]] |
* [[Diane Arbus]] |
||
* [[Germaine Krull]] |
|||
* [[Mary Ellen Mark]] |
|||
* [[Sarah Moon]] |
|||
* [[Sabine Weiss]] |
|||
| style="border-left:1px solid #a2a9b1;" | |
|||
* [[Eugène Atget]] |
* [[Eugène Atget]] |
||
* [[Richard Avedon]] |
* [[Richard Avedon]] |
||
* [[Edouard Boubat]] |
|||
* [[Robert Capa]] |
|||
* [[Henri Cartier-Bresson]] |
* [[Henri Cartier-Bresson]] |
||
* [[Raymond Depardon]] |
|||
* [[Elliott Erwitt]] |
* [[Elliott Erwitt]] |
||
* [[Walker Evans]] |
* [[Walker Evans]] |
||
* [[Robert Frank]] |
* [[Robert Frank]] |
||
| |
|||
* [[Lee Friedlander]] |
* [[Lee Friedlander]] |
||
* [[David Hamilton]] |
|||
* [[André Kertesz]] |
|||
* [[William Klein]] |
* [[William Klein]] |
||
* [[Josef Koudelka]] |
* [[Josef Koudelka]] |
||
* [[Peter Lindbergh]] |
|||
* [[Eli Lotar]] |
|||
* [[Nadar]] |
|||
* [[Helmut Newton]] |
* [[Helmut Newton]] |
||
| |
|||
* [[Martin Parr]] |
|||
* [[Irving Penn]] |
* [[Irving Penn]] |
||
* [[Marc Riboud]] |
* [[Marc Riboud]] |
||
* [[Manuel Rivera-Ortiz]] |
* [[Manuel Rivera-Ortiz]] |
||
* [[Willy Ronis]] |
|||
* [[Sebastiao Salgado]] |
|||
* [[Edward Steichen]] |
* [[Edward Steichen]] |
||
* [[Alfred Stieglitz]] |
* [[Alfred Stieglitz]] |
||
* [[Hiroshi Sugimoto]] |
* [[Hiroshi Sugimoto]] |
||
|} |
|||
* [[Mary Ellen Mark]] |
|||
* [[Sarah Moon]] |
|||
* [[André Kertesz]] |
|||
* [[Raymond Depardon]] |
|||
* [[Edouard Boubat]] |
|||
* [[Sabine Weiss]] |
|||
* [[Willy Ronis]] |
|||
* [[Peter Lindbergh]] |
|||
* [[Nadar]] |
|||
* [[Robert Capa]] |
|||
* [[Sebastiao Salgado]] |
|||
* [[Germaine Krull]] |
|||
* [[Eli Lotar]] |
|||
* [[Martin Parr]] |
|||
* [[David Hamilton]] |
|||
== Festivalioù == |
|||
Pennad dra ar munud : Roll al luc'hskeudennerien. |
|||
;{{Bro-C'hall}} |
|||
* [[Arle]] : Emgavioù etrebroadel al luc'hskeudennerezh |
|||
* [[Fournels]] : Emgavioù Lunerezh Natur |
|||
* Pariz : Miz al luc'hskeudennoù, bep daou vloaz ; Pariz Luc'hskeudennoù ; Saloñs ADPS ; Saloñs al luc'hskeudennoù |
|||
* [[Perpinyà]] : ''Visa pour l'image'', festival etrebroadel ar fotokazetennerezh |
|||
* [[Vilafranca de Mar]] : ''Festimago'' |
|||
;{{Kanada}} |
|||
* [[Montréal]] : Mizvezh al luc'hskeudennoù |
|||
;{{Mali}} |
|||
* [[Bamako]] : Emgavioù al luc'hskeudenerezh |
|||
;{{Suis}} |
|||
* [[Vevey]] : Festival al luc'hskeudennoù |
|||
== Gwelet ivez == |
|||
= Festivalioù = |
|||
* [[Arz al luc'hskeudennerezh]] |
|||
* [[Roll al luc'hskeudennerien]] |
|||
== Liammoù diavaez == |
|||
Saloñs al luc'hskeudennerezh 2010 e Pariz |
|||
Rummad gouestlet : Mirdi pe palier al luc'hskeudennoù |
|||
Frañs |
|||
* Visa pour l'image, festival etrebroadel ar fotokazetennerezh e [[Perpinyà]] (Lec'hienn ofisiel) |
|||
* Emgavioù etrebroadel al luc'hskeudennerezh en Arle (lec'hienn ofisiel) |
|||
* Miz al luc'hskeudennoù, e Pariz, bep daou vloaz (Lec'hienn ofisiel) |
|||
* Saloñs al luc'hskeudennoù, e Pariz (Lec'hienn ofisiel) |
|||
* Pariz Luc'hskeudennoù, e Pariz (Lec'hienn ofisiel) |
|||
* Festimago e Vilafranca de Mar (Lec'hienn ofisiel)) |
|||
* Saloñs ADPS, e Pariz (Lec'hienn ofisiel) |
|||
* Emgavioù Lunerezh Natur, e Fournels |
|||
Suis |
|||
* Festival al luc'hskeudennoù, e Vevey |
|||
Kanada |
|||
* Mizvezh al luc'hskeudennoù, e Montréal |
|||
Mali |
|||
* Emgavioù al luc'hskeudenerezh e Bamako |
|||
= Gwelet ivez = |
|||
[[Arz al luc'hskeudennerezh]] |
|||
= Notennoù ha daveennoù = |
|||
<references/> |
|||
= Liammoù diavaez = |
|||
* [http://photomaxi.com/ Free Photo Hosting] |
* [http://photomaxi.com/ Free Photo Hosting] |
||
* [http://www.antourtan.org/radio/kerne/txt/hentou/2005-01-08.html Atersadenn gant ur luc'hskeudenner amatour] |
* [http://www.antourtan.org/radio/kerne/txt/hentou/2005-01-08.html Atersadenn gant ur luc'hskeudenner amatour] |
||
* [http://www.antourtan.org/radio/kerne/txt/hentou/2005-05-21.html Atersadenn gant un den a blij dezhañ luc'hskeudenniñ kaktuz] |
* [http://www.antourtan.org/radio/kerne/txt/hentou/2005-05-21.html Atersadenn gant un den a blij dezhañ luc'hskeudenniñ kaktuz] |
||
= Notennoù ha daveennoù = |
|||
{{Daveoù}} |
|||
[[Rummad:Luc'hskeudennerezh]] |
[[Rummad:Luc'hskeudennerezh]] |
||
Stumm eus an 25 Ebr 2021 da 16:54
(1765)-1833)
Ijiner al luc'hskeudennerezh
Ar luc'hskeudennerezh (pe ar fotografiezh) zo ur rummad teknikoù da enrollañ skeudennoù hag un arz, ur skourr eus Arzoù ar Gweled ; ur skiant hag a implij an teknikoù-se eo ivez.
Teknikoù al luc'hskeudenniñ
Istor al luc’hskeudennerezh
Krouet ma oa bet gant danvez ha teknikoù eeun e c'hellas al luc'hskeudennerezh tennañ splet eus nevezadurioù a-leizh : teknologiezhioù ha teknikoù war tachennoù an optik, ar gimiezh, ar mekanikerzh, an tredan, an elektronik hag ar stlennegezh.
Ijinañ
Abaoe pell e oa anavezet an div anadenn a oa ezhomm evit kaout luc’hskeudennoù. Da vare Aristoteles e ouied lakaat ar gwirvoud en ur voest ; trawalc’h e oa ober un toull bihan (stenop) en ur « gambr du » (camera obscura) evit gwelet ur skeudenn eilpennet war foñs gwenn ar voest. Gouzout a ouie an alkimiourien ivez ez a ar gloridenn argant (AgCl) da zuañ abalamour d’ar gouloù. War-du 1780 e teuas Jacques Charles, anavezetoc’h p’en doa ijinet an aerlestr c’hwezet gant hidrogen, a-benn da sonnañ, met un doare dibad, un drolinenn a veze lakaet da zont war wel gant argerzh ar gambr du war un tamm paper spluiet a gloridenn argant. Thomas Wedgwood (1771-1805) a reas arnodennoù peuzheñvel gant an nitrat argant) (AgNO3 ; sevel a reas ur c’hounskrid diwar-benn an dra-se e 1802. Evit John Herschel, deskrivañ a reas perzhioù an hiposulfit natriom (Na2S2O3, 5H2O), deuet da vezañ ar stabilaer, e 1819.
Joseph Nicéphore Niépce, ur ijinadennour eus Chalon-sur-Saône, a veskas an tri doare-ober-se evit stabilaat skeudennoù (a galite etre) war blakennoù staen goloet a der-douar Judea, ur seurt koultron naturel a galeta ouzh ar gouloù (1826 pe 1827) ; Al luc’hskeudenn gentañ a ziskouez unan eus kazelioù e di e Saint-Loup-de-Varennes (Saône-et-Loire). Gwelet e vez al luc’hskeudenn-se e Skol-veur Austin (Texas) abaoe 1963, pa oa bet roet gant Helmut Gernsheim d’an ensavadur-se. [1]. Ma vez sellet mat ouzh ar skeudenn-mañ e weler eo dibar ar sklêrijennañ warni. Meur a eurvezh, evit gwir, e oa padet ar paouezadenniñ (etre 14 ha 18 eurvezh evit doare) ; gant an heol e oa bet sklêrijennet ar voger war an tu dehoù da gentañ, ar voger war an tu kleiz diwezhatoc’h en devezh.
Pa oa aet N. Niépce d’an Anaon e 1833 e kendalc’has Louis Jacques Mandé Daguerre da wellaat an doare-ober. Kavet e oa bet gantañ pennaenn diskuliañ ar skeudenn da zont. Kavout a reas Daguerre an tu da verraat ar frapad paouezadenniñ. War-dro dek munuennt a oa trawalc’h neuze. E 1839 en doa lakaet ar gouzieg ha kannad François Arago da anavezout e ijinadenn. Hemañ a zegasas e damm skoazell dezhañ.
E 1839 ivez e oa bet kinniget ijinadenn Daguerre, an dagerskeudenniñ, da Akademiezh skiantoù Bro-C'hall. Er bloaz-se eo e vez lavaret neuze e oa bet krouet al luc’hskeudennerezh. Gwellaet e oa bet ijinadenn Niépce, evit gwir, ha netra ken. Dont a reas ar Stad c’hall da vezañ perc’hennez war an ijinadenn dre baeañ ul leve-bevañ bloaziek a 6 000 lur da Zaguerre hag a 4 000 lur da Isidore Niépce, mab da Nicéphore, ha reiñ a reas an ijinadenn e donezon d’ar bed da c’houde.
Gant an dagerskeudenniñ e teued a-benn da gaout skeudennoù goude un hantereurvezh paouezadenniñ « hepken » pa veze digoumoul an oabl. Abalamour da se eo un tammig arvarus tapout luc’hskeudennoù : ar straedoù e Pariz a seblant bezañ didud, ha pa vefe tud a-leizh enno pa oa bet tapet al luc’hskeudennoù. Krouet e oa bet al luc’hskeudennerezh avat. Al luc’hskeudenn gentañ o taolenniñ tud a voe graet diwezhatoc’hik : ur c’hoarer-straed o koarañ botoù un tremeniad. Difiñv ha diflach e oa chomet an daou zen e-pad un nebeud munutennoù.
Emdreiñ
Buan-kenañ ec'h emdroas al luc’hskeudennerezh da c’houde. Disoc’h an enklaskoù, evit gwir, a voe akuitizet gant ar Stad c’hall ha pep hini en doa gallet buan-kentañ gwellaat al luc’hskeudennerezh.
Teir lodenn zo en araokadennoù :
- berraat ar frapad paouezadenniñ dre greskiñ elfenn ar roll niverennet, kizidigezh al lurelloù kizidik ha goulaouusted al lagadoù ;
- gwelaat stabilted an tennadennoù ;
- eeunaat an implij eus al luc’hskeudennerezioù, dre grouiñ luc’hskeudennoù skañvoc’h-skañvañ ha marc’hamatoc’h-marc’hadmatañ, dileizhadoù stabil, ar pezh a vire ouzh an dud da zornata produioù kimiek, ha kregiñ da implijout an urzhiataerezh, gant niverelaat ar skeudennoù, da lavaret eo al « luc’hskeudennoù niverel ».
Ar film ginel
William Henry Fox Talbot (1800-1877) a reas enklaskoù ivez adalek 1833, pa oa N. Niépce]] ha J. Daguerre oc’h ober kemend-all. E 1840 en doa krouet ar « c’halotip, un argerzh ginel-ha-mat a roe an tu da liesskignañ skeudennoù.
Enklaskoù all a oa bet graet da c’houde hag e-se e oa bet gwellaet perzhioù ar skeudennoù tamm-ha-tamm, kizidigezh al lurelloù tener, hag eeunaat ar skeudtapañ : 1847 « argerzh an albumin » (Claude Félix Abel Niépce de Saint-Victor, ur c’henderv da Nicéphore), 1850 « argerzh gant kolodion gleb » ha 1851 « ambrotip » (Frederick Scott Archer), 1852 « ferotip » (Adolphe-Alexandre Martin).
Félix Tournachon, anavezet gwelloc’h dre e lesanv « Nadar », a reas un implij kenwerzhel anezhañ. Poltredoù eus pennoù-bras ar mare-se a reas, hag e 1858 al luc’hkeudenn gentañ dre nij e Bièvres : ul luc’hskeudenn eus Pariz a dapas diwar bourzh un aerlestr.
Ar film gwevn
Al luc’hskeudennoù gentañ (gwenn ha du pe emliv) a veze graet war plakennoù gwer bras, pounner ha bresk-mat. E 1884 ez ijinas George Eastman lurelloù kizidik ha gwevn : ar film e keluloid. Gallout a raed mirout meur a skeudenn warnañ e-barzh ar benveg-luc’hskeudenniñ. Distroadet e voe ar plakennoù gwer neuze. Gant ar binvioù-luc’hskeudenniñ a oa deuet da vezañ bihanoc’h e oa aesoc’h tapout skeudennoù (hogos) e pep lec’h hag e kement degouezh zo.
Ar C’hodak a voe ar benveg-luc’hskeudenniñ kentañ a oa bet aozet gant ar gompagnunezh Eastman. Gallout a raed enrollañ ur c’hant skeudenn bennak war ur skor gwevn. Ur wech louc’het ar filmoù, ar binvioù a veze adkaset da Rochester (NY) ma vezent diskuliet. Ur wech tennet al luc’hskeudennoù e vezent adkaset d’o ferc’henn, asambles gant ar benveg adkarget.
Ar film 35 mm hag ar binvioù bihan o furmad
E 1909 e oa bet ar Gall Étienne Mollier gant ar soñj da implijout ar film 35 mm en e venveg-luc’hskeudenniñ lesanvet ar Cent-Vues, un benveg « godell » a dape kant luc’hskeudenn 18/24 mm diouzh renk. Ar Cent-Vues a voe produet e 1910 ha garedonet e oa bet gant ar Vedalenn aour er Genstrivadeg Lépine. Kenwerzhekaet e oa bet met ne reas ket berzh-kaer [2]. E 1913 e savas Oskar Barnack kentpatrom kentañ al Leica, a voe kenwerzhekaet adalek 1925 hag a oa voe an hini kentañ eus ar binvioù a rae er furmad 35 mm|24 x 36 mm]], a voe implijet peurliesañ betek dibenn an Patrom:XXvetkantved.
Ar tu-mat eeun
War-dro 1948 e savas an doktor Edwin H. Land ar benveg kentañ da ziskuliañ war ar prim, ar Polaroid, hag e 1962 e azasaas ar argerzh ouzh al liv.
Ar stummoù kentañ eus ar Polaroid a oa un etregineg enno. Er bloavezhioù 1980 e voe gwellaet an teknik evit chom hep ober gantañ hag evit kaout un tu-mat eeun gwirion.
Unan eus an enklaskoù kentañ war al luc’hskeudennerezh eo koulskoude. Labourat a reas ar Gall Bayard war an dra-se war-dro 1838-139, e-keit ma oa N. Niépce ha J. Daguerre o plediñ gant an dagerskeudenner. Anavezout a reer H. Bayard peogwir en doa graet an emboltred kentañ, Autoportrait en noyé, dre implijout an teknik-se.
Un adstumm, al luc’hskeudennerezh bosek
Dre ma oa bet ijinet ar stereoskopiezh a-raok al luc’hskeudennerezh (Wheatstone, 1838), o doa kroget luc’hskeudennerien da dapout luc’hskeudennoù bosek adalek 1841. Graet e veze daou baouezadur diouzh renk met gortozet e veze ur pennadig etre an daou skeudtapadur.
Evit ar poltredoù ne c'helled ket ober an daou skeudtapadur dre ziv wech, hag evit se e oa bet savet luc’hskeudennerezioù gant daou lagad adalek ar {{bloavezhioù 1850]].
Al luc’hskeudennerezh niverel
Gant an teknikoù urzhiataerezh e c’haller treuzfurmiñ ur skeudenn en un heuliad poentoù skedus, ar pikseloù, a vez dewerzhet o ferzhioù dre sifroù. Gant an niverelaat e c'heller adsevel ar skeudennoù diouzh an druilh war trobarzhioù urzhiataerezh azasaet : gallout a reer evel-se tretañ anezho gant meziantoù tennañ hag eilaozañ ha goude moullañ pe skignañ anezho er furmad niverel.
Diaes eo plediñ gant an deknologiezh-se, zo disheñvel-mik diouzh an argerzhoù fizik-ha-kimiek kentañ, abalamour da empentiñ kaptorioù elektronek ar skeudenn a gemer lec’h ar film. Emdreiñ a ra buan-kenañ diarunusted ar pikseloù, da lavaret eo an niver a bikseloù a c’haller genel dre skeudenn hag ar gizidigezh. N’eo ket dister dra an niver a fotositoù dre vilimetr-karrez, ha pa vefe perzhded ar skeudenn, evel evit an teknikoù kozh, diouzh arventennoù niverus all, evel ment ar c’haptor, a glot gant galloud disrannañ al lagadoù implijet. En ur implijout un hevelep lagad ec'h eo gwelloc’h perzhded al luc’hskeudennoù graet gant ur c’haptor 12 milion a bikseloù furmad leun eget ar re a vez graet gant kaptor ur benveg niverel, dezhañ an hevelep niver a bikseloù.
Gant al luc’hskeudennerezh niverel e c’haller eiltretañ hag eilaozañ ar skeudennoù gant un urzhiataer hag ur meziant tretañ niverel. Gant ar meziantoù-se e c’haller krouiñ diouzh ar c’hoant, adalek reizhañ ar gouloù, an dargemm pe al liv betek an eilaozañ pe ar c’henaozañ skeudennoù.
Gant ar rouedadoù kehentiñ, an Internet hag ar servijoù kumuniezhel a luc’hskeudennoù en-linenn a oa deuet war wel e 2003 e vez implijet al luc’hskeudennerezh niverel e meur a zoare. Gant ar blogoù hag ar servijoù rannañ luc’hskeudennoù evel Pikeo pe Flickr e c’hall al luc’hskeudennerienn-verdeerien kaout binvioù ha servijoù evit kehentiñ, eskemm pe diskouez o luc’hskeudennoù niverel d’o familh, d’o mignoned, da dud o c’humuniezh pe d’an dud er bed ed a-bezh. Gant ar servijoù e vez kinniget doareoù korvoiñ en-linenn a-leizh : merañ an darempredoù, kinnigoù luc’hvannoù, lec’hiadur douaroniel, hag all. An arzourien hag ar vichereien a gav o c’hont peogwir e vez muioc’h a dud o selaou pe o welet anezho, kalz muioc’h eget ma vefent dirak tud en ul lec’h bennak.
Al luc’hskeudennerzh steredoniel
Er steredoniezh, un teknik pouezus eo p'eo bet graet dizoloadennoù diniver dre luc’hskeudenniñ ar[[korf-egor|c'horfoù-egor.
Un nebeud luc'hskeudennerien ha luc'hskeudennerezed brudet-mat
| Maouezed |
Gwazed | ||
|---|---|---|---|
Festivalioù
- Arle : Emgavioù etrebroadel al luc'hskeudennerezh
- Fournels : Emgavioù Lunerezh Natur
- Pariz : Miz al luc'hskeudennoù, bep daou vloaz ; Pariz Luc'hskeudennoù ; Saloñs ADPS ; Saloñs al luc'hskeudennoù
- Perpinyà : Visa pour l'image, festival etrebroadel ar fotokazetennerezh
- Vilafranca de Mar : Festimago
- Montréal : Mizvezh al luc'hskeudennoù
- Bamako : Emgavioù al luc'hskeudenerezh
- Vevey : Festival al luc'hskeudennoù
Gwelet ivez
Liammoù diavaez
- Free Photo Hosting
- Atersadenn gant ur luc'hskeudenner amatour
- Atersadenn gant un den a blij dezhañ luc'hskeudenniñ kaktuz
Notennoù ha daveennoù
- ↑ (en) The First Photograph
- ↑ Etienne Mollier Mémoires d'un inventeur : de la photographie 35 mm au rétroprojecteur – 1876-1962, L'Harmmattan, 2009, pp. 77-80 (ISBN 978-2-296-08369-1)