Gwelet an tarzh evit Brezhoneg

{{databox}}
{{Yezh|anv=Brezhoneg
|broiou={{Breizh}}
|rannved=[[Europa]]
|komzet= etre 206 000<ref>TMO 2007</ref> ha 295 000<ref>INSEE 2001</ref>.
|renkadur=goude 100
|livfamilh=Indezeuropek
|familh=[[Yezhoù indezeuropek]]
* [[Yezhoù keltiek]]
**  [[Predeneg]]
*** '''Brezhoneg'''
|YezhOfisiel=
|akademiezh=
|urzh=
|frammadur=
|iso1=br
|iso2=bre 
|lizherennoù=[http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=bre BRE]
}}Ur [[yezhoù keltiek|yezh keltiek]] a orin eus [[Enez Vreizh]] ([[Breizh-Veur]]/[[Preden]]) hag eus skourr ar [[yezhoù predenek]] eo ar '''brezhoneg''', pe ar '''breton''' e lec'hioù zo<ref>"[http://devri.bzh/dictionnaire/b/breton-1/ breton .1]" ha "[http://devri.bzh/dictionnaire/b/breton-2/ breton .2]" war al lec'hienn ''devri.bzh''</ref>. Deuet e vije diwar ur voutinded yezh a vije bet etre Enez Vreizh ha [[Breizh Vihan]] ([[Arvorig]]) e-tro dibenn an [[Henamzer]]. A-gozh e vez komzet ha skrivet e [[Breizh]].

Biskoazh ne voe komzet en darn vuiañ eus [[Breizh-Uhel]] ([[Bro-Naoned]] ha [[Bro-Roazhon]]), buan e yeas da get e [[Bro-Zol]] hag e [[Bro-Sant-Maloù]] levezonet-don e voe gant ar [[romaneg]] e bro [[Gwenrann|Werrann]] hag e [[Bro-Wened]]<ref>Arzel Even, ''op. cit'', p. 154.</ref> Tamm-ha-tamm ez eas ar brezhonegva war-gil ; hiziv ne vez komzet nemet e [[Breizh-Izel]], er c’hornôg d’ul linenn hag a dreser dre vras eus [[Plouha]] da [[Gwened|Wened]])<ref>Arzel Even, ''op. cit.'', p. 158.</ref>.

==Istor diavaez ar brezhoneg==
[[Restr:Niver a vrezhonegerien dre vro 2018.jpg|thumb|left|upright=2|Hervez sontadeg TMO-KR Breizh 2018 hag [[Ofis Publik ar Brezhoneg|OPaB]], '''246 180''' a dud en holl]]
Bet eo komzet ar brezhoneg gant pennoù bras Stad Breizh betek an {{XIIvet kantved}} a-raok bezañ dilezet ganto. Deuet eo tamm-ha-tamm da vezañ yezh Goueled Breizh hag ar bobl vunut p'eo bet dilezet d'e dro gant an [[noblañs]] hag ar [[bourc'hiz|vourc'hizien]], a zo aet war ar [[galleg]]. Al [[latin]] e oa yezh skrivet [[roll Rouaned ha Duged Breizh|duged Breizh]], hag ar galleg adalek ar {{XVvet kantved}}. Chomet ez eus gerioù prizius diwar ar brezhoneg kozh a vez implijet hiziv an deiz da sevel gerioù brezhonek nevez war tachennoù evel ar [[prederouriezh|brederouriezh]] ha skiantoù mab-den, da skouer.

Kar-tost eo ar brezhoneg d'ar [[Kembraeg|c'hembraeg]] ha, marteze, un tammig d’ar [[galianeg]] hag a zo aet da goll da vat war-dro kreiz ar {{VIIvet kantved}}, met n'eus tamm prouenn ebet e vefe bet levezonet ar brezhoneg gant ar galianeg peogwir n'ouzer ket nemeur a dra a-zivout stad ar galianeg en amzer donedigezh [[Brezhoned]] an Inizi da Vreizh-Vihan ha n'ouzer ket kalz hiroc'h diwar-benn brezhoneg an amzer-se kennebeut. Anavezet eo ar brezhoneg gant [[Aozadur ar Broadoù Unanet]] evel ur yezh evel a re all.

==Brezhoneg ha Dispac'h gall==
N'he deus ket ar vonarkiezh graet netra a-enep ar yezhoù disheñvel diouzh ar galleg, met adal an [[Dispac'h gall]] eo bet cheñchet an traoù<ref>[http://www.persee.fr/doc/abpo_0003-391x_1912_num_28_3_1393 ''La Revolution française et la langue bretonne'']</ref>. Kroget ez eus bet da gelenn galleg d'an holl dud ha da waskañ war un dro an holl yezhoù all a veze graet ''[[patois]]'' anezho en un doare dismegañsus, e Breizh peurgetket a-drugarez da zoareoù kriz da lakaat mezh war bugale er skolioù Stad pe [[Katoligiezh|gatolik]]. Dalc'het e voe d'ar [[politikerezh]]-se da lazhañ ar brezhoneg betek ar [[bloavezhioù 1960]], da lavaret eo betek ar mare ma voe echuet well-wazh gant ar skolioù da zegemer bugale dic'hallek desavet e brezhoneg gant o zud.

Hiziv an deiz, ha pa gendalc'hfe ar politikerezh gall da lakaat galleg dre holl abalamour m'eo ''yezh ar republik'', e vez komzet brezhoneg gant e-tro da 300 000 a dud c'hoazh (e-skoaz 1 300 000 er bloaz [[1930]]). Evit diskouez pegen kriz eo bet an traoù a-enep ar brezhoneg ez eus ur frazenn anavezet mat hag aa lavar splann an traoù : «&nbsp;''Il est interdit de cracher par terre et de parler breton''&nbsp;». E penn-kentañ an {{XXvet kantved}} ne ouie an hanter eus an dud nemet brezhoneg hag an hanter all a ouie an div yezh. Er bloaz [[1950]] ne chome mui nemet 100 000 a dud na ouient nemet brezhoneg.

Hiziv an deiz ez eo ar brezhoneg ar yezh keltiek nemeti hep statud ofisiel ebet. Ne fell ket d'ar gouarnamant lakaat cheñch [[mellad]] 2 ar [[bonreizh|vonreizh]] bet degemeret er bloaz [[1994]] hag a embann ''La langue de la République est le français''.

Ingal en em vod dekviliadoù a dud e [[Frañs]] evit goulenn ma vefe kemmet al lezenn-se : en [[Unaniezh Europa|Europa]] ne vez kavet ul lezenn evel-se nemet e [[Frañs]].

Nevez zo eo bet ar skolioù [[Diwan]] o klemm dirak [[Lez europat gwirioù mab-den]] evit ma vefe doujet da wirioù ar Vretoned e-keñver o yezh.

Brezhoneg a vez komzet ivez en estrenvro hag e [[Bro-C'hall]], er c'hêrioù bras dreist-holl.

==Marevezhioù ar brezhoneg==
[[Skeudenn:Breton-language-spoken-Spilhennig.svg|thumb|«&nbsp;[[Spilhennig]]&nbsp;» : merk ar vrezhonegerien.]]
Boas eur da rannañ istor ar brezhoneg e meur a varevezh.<br>
Betek an [[VIIvet kantved]] ne oa bet kemm bras ebet etre ar [[predeneg]] komzet e Breizh-Vihan hag an hini komzet e Breizh-Veur.
*An [[henvrezhoneg]], eus ar {{VIIvet kantved}} betek an {{XIvet kantved}}. N’anavezomp yezh ar mare-se nemet dre dammoù frazennoù berr-berr, gerioù ([[spisc'herioù]]), anvioù tud hag anvioù lec’h.
*Ar [[krennvrezhoneg|c’hrennvrezhoneg]], eus an {{XIvet kantved}} betek ar {{XVIvet kantved}}. Eus an amzer-se ec’h anavezomp dreist-holl pezhioù-c’hoari, hir-mat alies a-walc’h.
*Ar [[brezhoneg raknevez]] eus ar {{XVIIvet kantved}} betek penn kentañ an {{XIXvet kantved}}.
*Ar [[brezhoneg kempred]] betek bremañ.
==An deskadurezh==
[[Restr:% a gelenn 2ek e 2018.jpg|thumb|% a skolidi en un hentad divyezhek er 1añ derez]]
[[Restr:A-du kelenn brezhoneg br.jpg|thumb|% a dud a-du pe a-du-kenañ da gaout muioc'h a vrezhoneg er skolioù]]
Er bloaz [[1977]] e voe krouet ar rouedad skolioù [[Diwan]]. Er skolioù-se e vez desket dre ar brezhoneg (4 337 skoliad da vare an distro-skol e 2018<ref>[http://www.brezhoneg.bzh/evenement/1257/101-keleier.htm (Ofis Publik ar Brezhoneg)]</ref>).

Klasoù divyezhek zo ivez e skolioù Stad [[Div Yezh]] (8 563 skoliad) hag e skolioù katolik prevez [[Dihun]] (5 437 skoliad)<ref>[http://www.brezhoneg.bzh/evenement/1257/101-keleier.htm Ofis Publik ar Brezhoneg)]</ref>). Miliadoù a dud yaouank (18 337 en holl e [[2018]]) a ya da skolioù seurt-se adal ar [[skol-vamm]] betek fin al [[lise]].

Pell emañ ar sifroù-se diouzh goulenn an dud c'hoazh, hervez disoc'hoù sontadeg TMO/Kuzul-rannvro Breizh 2018.
==Geriadurouriezh==
*''Gwelit :'' [[geriadurouriezh ar brezhoneg]].
==Rannyezhoù ar brezhoneg==
*''Gwelit :'' [[rannyezhouriezh ar brezhoneg]].''
==Petra zo dibar d'ar brezhoneg ?==
===Tres ar verb : ober / bezañ oc'h ober ===
Evel en [[iwerzhoneg]] ez eus daou stumm da bep amzer verb e brezhoneg. Kemm zo etrezo hervez m'eo boas an ober pe n'eo ket. Kavet e vez traoù evel-se e [[saozneg]] ivez. Kavout a reer en amzer-vremañ ur stumm boas hag ur stumm war ober :
*''Me zo o komz gant ma amezeg'' (bremañ pa lavaran)
*''Me a gomz gant ma amezeg'' (bep mintin)
Er verb ''bout'' (''bezañ'') hag er verb ''kaout'' avat ez eus daou stumm disheñvel hep stumm war ober ebet (gant ar « verb bezañ + o + anv-verb ») :
*''Skuizh on hiziv''
*''Skuizh e vezan da Wener''
*''Naon am eus heno(a)zh''
*''Naon am bo fenoz''
*''Naon am bez bemnoz''
===Araogennoù displeget===
Evel er yezhoù keltiek all a-vremañ e vez displeget an araogennoù e brezhoneg hervez ar gour, da lavaret eo ez a ar raganvioù-gour d'ober ur ger hepken gant an araogenn zo araozo.
{| class=wikitable
|+'''Araogenn ''GANT'' '''
!Gour
!Displegadur
|-
|me || gan''in''
|-
|te || gan''it''
|-
|eñ || gant''añ''
|-
|hi || gant''i''
|-
|ni || gan''imp'', gan''eomp''
|-
|c'hwi || gan''eoc'h''
|-
|i || gant''e'', gant''o''
|}
==Keñveriañ gerioù==
En daolenn amañ dindan e kavor perzhioù boutin d'ar brezhoneg (hini Gwened ha KLT) hag ar [[kerneveureg|c'herneveureg]] ; ar gerioù [[gallaoueg|gallaouek]] ha gallek zo roet ivez. Gellout a reer gwelet traoùigoù heñvel e brezhoneg ha gallaoueg, da skouer an doare da lavaret « [[gwiñver]] », ''kazh-koad'' neuze e brezhoneg ha ''chat-de-boéz'' savet o-daou war an hevelep patrom, met war harzoù ar brezhoneg hepken e vez kavet an doare-se ([[Sant-Yann-Brevele]]), hag e [[Gwernenez]], e [[Breizh-Uhel]] e kaver dre vras ''chat d'étchuiré'', ''chat d'écureuil'', evel en ul lodenn vras eus ar [[yezhoù oil]]<ref>Eugène Rolland, ''Faune populaire de France'', levrenn 7, p.150-157</ref>.
{| class="wikitable"
! [[Kerneveureg]] (FSS)
! Brezhoneg ([[Doare-skrivañ KLT|KLT]])
! [[Brezhoneg Gwened|Gwenedeg]]
! [[Gallaoueg]]
! Galleg
|-
|gwenenen
|gwenanenn
|guérenen
|''avètt''
|''abeille''
|-
|kador
|kador
|kadoér
|''chaérr''
|''chaise''
|-
|keus
|formaj/fourmaj/keuz
|fourmaj
|''fórmaij''
|''fromage''
|-
|yn mes
|er-m(a)ez
|er-mêz
|''desort''
|''sortie''
|-
|kodha
|kouezhañ
|kouehel
|''cheir''
|''tomber''
|-
|gaver
|gavr
|gavr
|''biq''
|''chèvre''
|-
|chi
|ti
|ti
|''ostèu''
|''maison''
|-
|gweus
|gweuz/muzell
|muzell
|''lip''
|''lèvre''
|-
|ganow
|genoù/beg
|beg
|''góll''
|''bouche'' (''gueule'')
|-
|niver
|niver
|niver
|''limerot''
|''numéro''
|-
|peren
|perenn
|perenn
|''peirr''
|''poire''
|-
|skol
|skol
|skol
|''escoll''
|''école''
|-
|gwiwer
|gwiñver, kazh-koad
|razh-koed, kazh-koed
|''chat d'écureuil'', ''chat-de-boéz''
|''écureuil''
|-
|steren
|steredenn/sterenn
|sterenn
|''esteill''
|''étoile''
|-
|megi
|butunat/fumiñ
|butunat
|''betunae''
|''fumer'' (''du tabac'')
|-
|hedhyw
|hiziv/hirio/hiriou/hidiv
|hiniv, hirio, hidiv
|''anoet''
|''aujourd'hui''
|-
|hwibana
|c'hwibanañ/c'hwitellat/sutal…
|c'hwitellat
|''sublae''
|''siffler''
|}

==Stourmoù evit ar yezh==
Kalz anezho zo bet ; difeuls alies ha dic'hortoz eo ar re nevesañ. 
* Ur strollad nevez anvet [[Ai'ta!]] (deomp dezhi, e brezhoneg Treger ; gwelit [http://ai.ta.free.fr/]) a stourm evit ar yezh er vuhez foran gant fent ha preder.
* Ur stourm all zo anezhañ eo ar stourm livadureg, da heul [[SAB|Stourm ar Brezhoneg]]. Kement hini hag a stourm evit ar yezh zo pedet neuze da ginklañ ur blog gant e wellañ livadurioù (gwelit [http://stourmomp.blogspot.com]).
==Politikerezh evit ar yezh==
===En deskadurezh===
A-benn talañ ouzh an diouer a gelennerien stummet war an deskadurezh vrezhoneg ez eus bet krouet yalc'hadoù "Skoazell & Desk" gant ar rannvroioù hag ar c'huzul bro.
<gallery mode="packed" heights="200px">
Yalc'had Skoazell Desk ESPE.jpg|Bruderezh evit ar yalc'had Skoazell & Desk 
Yalc'had Skoazell Desk.jpg|Levrioùgoù evit broudañ studierien da c'houlenn ar yalc'had Skoazell & Desk
</gallery>
===Priziadeg 2018===
E miz Meurzh/Ebrel 2018 e voe goulennet gant ar gelennerien vrezhoneg lakaat da dremen arnodennoù live evit ar c'hlasadoù trede e Diwan, en deskadurezh katolik hag an deskadurezh foran, da welet live gwirion ar skolajidi e fin ar c'helc'hiad pevar (sañset B2 ar CECRL).
=== Er vuhez foran ===
Er vuhez foran e kaver brezhoneg dindan daou stumm : ur c'hoant da vrudañ ar yezh ha da ziskouez ez eus politikerien a-du ganti, pe un implij gant brezhonegerien war ar pemdez.

Aliesoc'h-aliesañ e kaver ar brezhoneg er bed ekonomikel, ma vez degaset gant tud kar-o-yezh bet desket enni ha deuet da vezañ aktourien er bed-se. An abeg a genwerzh zo ivez dre emdroadur spered an dud a fell dezho adkavout un aergelc'h gwirion ha gwriziennet donoc'h en o endro [[sevenadur]]el.
<gallery mode="packed" heights="200">
Restr:Stankoù Apigné 03.jpg|Panell divyezhek e [[Stankoù Apigné]] ([[Il-ha-Gwilen]])
Restr:Glazard ar magoerioù.jpg|Panell divyezhek e [[Baden (Mor-Bihan)|Baden]] ([[Bro-Gwened]], [[Mor-Bihan]])
Restr:Gouel Sant Denoal.jpg|Panell divyezhek er [[Bro-Vigoudenn|Vro-Vigoudenn]] en ur stal bleunioù
Restr:Tourism office Carhaix bilingual sign.jpg|Ti an douristed e [[Karaez-Plougêr|Karaez]], panell degemer divyezhek
Restr:Road signs bilingual Breton in Quimper.jpg|Panelloù-hent divyezhek e [[Kemper]]
</gallery>
==Diouer a stourm evit ar yezh==
E miz Kerzu 2006 e oa bet [[Marc Le Fur|Marc ar Fur]], kannad [[UMP]] (tu dehoù gall) [[Loudieg]] o kinnig e parlamant Pariz ur mennad savet evit anavezout ar yezhoù rannvro er Vonreizh c'hall : kannad ebet eus ar [[Strollad Sokialour Gall|PS]] gall e Breizh (na [[Jean-Yves an Drian]], a zo ivez prezidant [[Kuzul Rannvro Breizh]]) n'en doa mouezhiet gant kinnig ar Fur.

Skort eo implij ar brezhoneg war an dachenn bolitikel e-maez an [[Emsav]]. Implijet e vez dreist-holl evit desachañ mouezhioù war-du ur strollad pe un den politikel. Ral eo ar c'hoant gwirion da harpañ ar yezh.
==An niver a vrezhonegerien==
Hervez un enklask kaset gant [[Fañch Broudig]] ha [[TMO]], paeet gant [[Kuzul Rannvro Breizh]], ne vije nemet 207&nbsp;000 brezhoneger ken e 2007. Hervez enklask an [[INSEE]], kempoelloc'h hervez [[Hervé Abalain]]<ref>Abalain (H.), ''Histoire de la langue bretonne'', emb. Gisserot, 2000, p.37</ref>, graet e 1999, e vefe 295&nbsp;000<ref name="Hervé Abalain 2007, p. 276">Hervé Abalain, ''Le français et les langues historiques de la France Par Hervé Abalain'', emb. Gisserot, 2007, p. 276</ref>. Hervez Efficience 3 (2001) e vefe 300&nbsp;000<ref name="Hervé Abalain 2007, p. 276"/>. Ur 100&nbsp;000 a dud bennak pe ouzhpenn a gompren mat ar yezh hep he c'homz<ref>Diwar F. Broudig, ''Brud Nevez'', niv. 274, 2009, p. 38</ref>.<br>
Brezhonegerien zo e New York ; ar re-se oa degadoù bennaket anezho e 2012, hervez BZH New York, kevredigezh ar Vretoned eno<ref>{{Cite web|title=Ar yech vrezoneg e New York e 2012.|publisher=An-Amzair|date=31 'viz Kerzu 2012|url=http://an-amzair.com/2012/12/31/ar-yech-vrezoneg-e-new-york-ny-e-2012/}}</ref>. N'eo ket gouiet hag ar re-se a gomz ar yezh a-wechoù pe bemdez, pe ar seurt rannyezh komzet ganto enni kennebeut.

Hervez ur studiadenn bet embannet e 2018 ez eus muioc'h evit 207&nbsp;000 brezhoneger er vro<ref>[https://www.bretagne.bzh/jcms/prod_435795/fr/etude-sociolinguistique-langues-de-bretagne?details=true ''Bretagne.bzh'']</ref>.
==Krennlavaroù diwar-benn ar brezhoneg==
*[[Ar Brezhoneg hag ar Feiz A zo breur ha c'hoar e Breizh]].
*[[Hep brezhoneg Breizh ebet]]

== Liammoù diavaez ==
{{Wikeriadur}}{{Commonscat:Breton language}}
*Jouitteau, M. (2009-bremañ) ''[http://arbres.iker.cnrs.fr/index.php/Grammaire_du_breton ARBRES], wikiyezhadur ar brezhoneg'', IKER, CNRS. (yezhadur wiki ar brezhoneg (skrivet e galleg), gant skouerioù troet ger-ha-ger ha keñveriadennoù gant yezhoù all).
*[http://www.ina.fr/fresques/ouest-en-memoire/video/Region00503/petra-eo-ar-brezhoneg?-qu-est-ce-que-la-langue-bretonne? L'Ouest en mémoire (Ina) - Petra eo ar Brezhoneg]
* [http://www.ethnologue.com/language/bre Ethnologue]
* [https://wikitongues.org/languages/bre/ WikiTongues]
* [https://www.youtube.com/channel/UCDSZTvxCYQ97mZpEzlW2AdQ Brezhoneg Bew], ''YouTube''
* [http://banque.sonore.breton.free.fr/ Banque Sonore des Dialectes Bretons]
* [https://www.brezhonegbrovear.bzh/index.php Brezhoneg Bro Vear]
* [https://www.youtube.com/channel/UClRvywGREypp9uZHyPhqE5g Yezholeiñ], ''YouTube''
* [https://www.bcd.bzh/br/ Bretagne Culture Diversité – Sevenadurioù Breizh]

==Levrlennadur==
* [[Arzel Even]] : ''Istor ar yezhoù keltiek'', levrenn 1, [[Hor Yezh]], 1987
* {{en}} Steve Hewitt : ''The Degree of Acceptability of Modern Literary Breton to Native Speakers'', Department of Linguistics, Cambridge, 1977 {{cite web|url=https://www.academia.edu/283217/The_Degree_of_Acceptability_of_Modern_Literary_Breton_to_Native_Breton_Speakers|title=Lenn en-linenn|accessdate=05/10/2020}}
* MADEG Mikael, ''Kentelioù distagadur brezhoneg Bro-Leon'', Nadoz-Vor Embannadurioù, Brest, 2020.
* {{en}} Steve Hewitt : ''The problem of neo-speakers in language revitalization: The example of Breton'', University College, London, 2020 {{cite web|url=https://www.academia.edu/s/ef521f5bd6|title=Lenn en-linenn|accessdate=05/10/2020}}

==Gwelet ivez==
* [[Deskadurezh vrezhonek]]
* [[Lennegezh vrezhonek]]
* [[Skrivagnerien vrezhonek]]
* [[Lizherenneg fonetik etrebroadel evit ar brezhoneg]]
* [[Diwan]]
* [[Div Yezh]]
* [[Dihun]]
* [[Ofis ar Brezhoneg]]
* [[Lec'h ar brezhoneg er skolioù]].
== Notennoù ==
{{Daveoù|bannoù=2}}
{{Yezhoù predenek}}
{{Porched yezhoù}}
{{Porched Breizh}}
[[Rummad:Brezhoneg]]
[[Rummad:Yezhoù predenek]]
[[Rummad:Yezhoù Frañs]]
[[Rummad:Pennadoù da neptuekaat]]
[[Rummad:Meneger yezhoù ar bed]]