Argadenn John Brown war Harpers Ferry
| Rann eus | Brezel diabarzh Stadoù-Unanet Amerika  |
|---|---|
| Stad | Stadoù-Unanet |
| E tiriad | Harpers Ferry |
| Lec'h | Harpers Ferry |
| Daveennoù douaroniel | 39°19′23″N 77°43′49″W |
| Deiziad | 1859 |
| Deiziad kregiñ | 16 Her 1859 |
| Deiziad echuiñ | 18 Her 1859 |
| Perzhiad | John Brown, Robert Lee, Israel Greene, J. E. B. Stuart |
Argadenn John Brown war Harpers Ferry (saozneg: John Brown's raid on Harpers Ferry) a oa bet un argadenn gant ar stourmer enep-sklaverezh John Brown, eus ar 16 betek an 18 a viz Here 1859. Ar pal a oa lakaat ar sklaved d'en em sevel e stadoù Su Stadoù-Unanet Amerika en ur aloubiñ arsanailh Harpers Ferry. Graet e vez eus an darvoud-se un taol-arnod pe rakc'hoari skrijus kent Brezel diabarzh Stadoù-Unanet Amerika.
Bagad Brown a oa ennañ 22 den, hag a oa bet trec'het gant ur gompagnunezh U.S. Marines, renet gant ar C'hentañ Letanant Israel Greene. Dek argadour a oa bet lazhet e-kerzh an argadenn, seizh a voe barnet ha kondaonet d'ar marv goude-se, ha pemp anezho a oa deuet a-benn da dec'hel. Meur a zen a oa bet o kemer perzh en argad a voe adkavet er brezel diabarzh : ar C'horonal Robert E. Lee a oa penn-bras an oberiadur savet evit adkemer an arsanailh. Stonewall Jackson ha Jeb Stuart a oa e-touez ar soudarded oc'h evezhiañ Brown ur wech harzet, ha John Wilkes Booth a oa bet arvester eus lazhadenn Brown. John Brown en doa goulennet sikour evit an argadenn gant Harriet Tubman ha Frederick Douglass, en devoa kejet ganto o-daou pa oa bet o treiñ a-enep ar sklaverezh hag evit dieubidigezh ar sklaved pa oa e Springfield (Massachusetts). Tubman n'en doa ket gellet dont rak klañv e oa ha Douglass en devoa nac'het, soñjal a rae dezhañ e oa ur wir emlazhadenn eus raktres Brown.
An argadenn a oa bet heuliet gant kazetennoù ar vro ha gant ar pellskriver tredan nevez. Kazetennerien a oa er c'hentañ tren o vont da Harpers Ferry goude ma vije bet keloù eus an dagadenn, da beder eur goude merenn, d'al lun 17 a viz Here. En tren e oa bezen Maryland, ha parket e voe an tren ur wech erruet, e tu Maryland da bont Harpers Ferry, nepell (4,8 km) er reter da gêr Harpers Ferry (e kêriadennig Sandy Hook).
Argadenn John Brown he doa sachet evezh ur bern tud hag he doa spontet kalz anezho dre ar Stadoù-Unanet a-bezh, gant stadoù ar Su o welet kement-se evel un dagadenn a-enep ar sklaverezh hag o doare bevañ, ha lod en Norzh o welet an darvoud evel un taol brav a-berzh an enep-sklaverien. Da gentañ e oa bet gwelet gant darn eus an dud evel follentez pe evel un ober gant strizhkredourien. Gerioù ha lizhiri Brown goude an argadenn hag e-pad ar varnadenn – Virginia v. John Brown – o doa sikouret e harperien, betek Henry David Thoreau, en doa lakaet Brown da haroz ha da ikonenn eus an Unvaniezh.