Aristoteles

den
Reizh pe jener	paotr
Anv e yezh-vamm an den	Ἀριστοτέλης
Anv-bihan	Aristotelis
Anv-familh	talvoud ebet
Deiziad ganedigezh	384 BCE
Lec'h ganedigezh	Stageira
Deiziad ar marv	322 BCE
Lec'h ar marv	Chalcis
Doare mervel	abeg naturel
Abeg ar marv	intestinal disease
Lec'h douaridigezh	Stageira
Tad	Nicomachus
Breur pe c'hoar	Arimneste, Arlinton
Pried	Pythias
Kompagnun(ez)	Herpyllis
Bugel	Nicomachus, Pythias
Yezhoù komzet pe skrivet	henc'hresianeg
Yezh implijet dre skrid	Attic Greek
Micher	prederour
Tachenn labour	prederouriezh, natural philosophy
Bet war ar studi e	Akademiezh
Bet studier da	Platon
Lec'h annez	Aten, Aten
Strollad etnek	Greeks
Kleñved	gagerezh
Handedness	Kleizard
Luskad	peripatetic school
Sevenadur	Henc'hres
Perc'henn war	Aristotle's library, Lise (skol)
Attested in	Mare Magnum volume 82
Statud e wirioù aozer	Ar gwirioù aozer ne dalvezont ket ken
Tikedenn Stack Exchange	https://philosophy.stackexchange.com/tags/aristotle

Ur prederour gresian eo Aristoteles (henc'hresianeg : Ἀριστοτέλης Aristotélēs). Ganet e oa bet e Stavros, Makedonia e 384 kent JK ha marvet e oa e C'halkis, en Eubea, e 322 kent JK.

Ul levezon vras en deus bet war prederourien ar Grennamzer (Sant Tomaz da skouer) met war re an XX^vet kantved ivez (H.-G. Gadamer pe Hannah Arendt).

Unan eus an diforc'hioù bras etre e breder ha hini Platon eo ne zifennas ket kement ar renad brientinel peogwir ne oa ket eus ar renkad-se. E dad a oa mezeg (mezeg ar roue Fulup Makedonia zoken) ha d'ar c'houlz-se ne oa ket digor kelennadurezh ar vezegiezh d'an holl: treuzkaset e veze er familhoù, ez-yaouank. Ur roud a chomo eus se e prederouriezh Aristoteles a vo diazezet war ar fedoù ha n'eo ket war mennozhioù difetis evel Platon.

Studier da Blaton eo bet en Akademi e-pad 20 vloaz. Dizemglev a vo etrezo avat rak "n'eo ket ken pouezus ar vignoniezh hag ar wirionez". Dre se ez eus ul liamm kemplezh etrezo: un dle en deus ouzh prederouriezh Platon met c'hoant en doa da vezañ disheñvel dioutañ war an dro ivez.

En Aten eo bet o chom, pa oa tost da Blaton ha da c'houde p'en deus krouet al Lise. Koulskoude eo bet estren da vrientinelezh Aten a-viskoazh.

E 3 frantad e c'heller rannañ e oberoù :
- An divizioù: pa oa studier gant Platon e skign mennozhioù e vestr ("Ar sofistour", "An deskadurezh")
- An oberoù displegañ: pa oa aet digant Platon evit bezañ kelenner Aleksandr ("Buhezouriezh da Nicomaque")
- Ar pennoberoù: p'en doa savet al Lise (Bonreizh Aten, Ar politikerezh).

E-keñver Platon e c'heller gwelet 2 ziforc'h bras :

Ne zielfenn ket ar vuhez politikel er memes mod
Ne ro ket ar memes termenadurezh eus ar renad politikel mat.

Un arseller ouzh ar gwirvoud politikel

Aristoteles en deus kroget ganti dre renabliñ ar poentoù boutin hag an diforc'hioù bras a oa etre ar renadoù. Diwar se en deus graet rummadoù bras (e labourioù diwar-benn al loened pe ar plant a zo savet er memes mod).

Rummata ar gouarnamatoù

Rummataet int bet diouzh 2 zesverk:

un dezverk e-keñver an niver a dud a zo e penn (unan, un nebeud tud, an holl dud)
un dezverk e-keñver kalite: ar renadoù mat / ar renadoù fall diouzh ma'z eont diouzh mad an holl pe ne'z ont ket.

Pa groazier an dezverkoù an eil ouzh egile e teu 6 rummad a renadoù war wel:

evit pep hini anezho ez eus ur stumm glan hag ur stumm fallaet en e rummadoù enta.

Treuzfurmadur ar renadoù

Unan eus mennozhioù pennañ ar brederouriezh c'hresian eo an emdroadur evit distreiñ d'ar poent loc'hañ. Platon a gave dezhañ e oa ur mont war fallaat pe gave da Aristoteles e oa un emdroadur, tra ken.

Ar c'helc'hiad hervez Aristoteles eo hemañ neuze:

Techet e vezer da gas da benn ar vro un den zo bet trec'h gant e arme, ar pezh a ro ar vonarkiezh.
Dre ma ne c'hell ket an dud a-zoare gouzañv galloud un den hepken e teu ar vrientinelezh.
Pa ne c'hell ket ar re a zo ar galloud en o dalc'h chom hep mont war binvidikaat e teu an nemeurveliezh.
E-touez an dud pinvidik e vez bepred unan hag en deus c'hoant da vont dreist d'ar re all hag e teu an tiranterezh.
An dud a vez gwasket hag en em savont: klask a reont krouiñ ur renad evit o mad hag e teu an demokratelezh.
An demokratelezh a ro an tu d'ar vro da vont war binvidikaat hag e c'heller sevel ur renad n'eo ket diazezet war al laz hiniennel ken.

Anat eo ne zeu ket an emdroadur eus ar renad gwellañ d'an hini gwashañ: kempleshoc'h eget se eo. An Droug a c'hell disoc'hañ war ar Mad: n'eo ket tonket an istor da vont da fall hervez Aristoteles.

Ken anat all eo n'eus netra peurbadus: an dud a c'hell lakaat an traoù da cheñch ha dreist-holl lakaat anezho da vont war wellaat.

Difenn ar renad mat

Palioù ar renad mat

Evit Aristoteles e vev ar geoded vat diouzh pennaenn an unvaniezh politikel ha divezouriel.

E gwirionez e kav dezhañ ne c'hell bezañ savet ar renad mat nemet war un takad strizh: rak se n'eo ket en un impalaerezh e vo graet met en ur geoded. Ouzhpenn da se ez eus ur pal divezouriel d'ar politikerezh : "N'eus ket eus ar gumuniezh politikel evit bezañ en ur gevredigezh hepken: kas ar mad da benn eo pal ar gumuniezh politikel" (3e levrenn ar Politikerezh).

En ur mod emañ tost da soñjoù Platon gant se: lakaat an dud da vevañ mat asambles eo pal ar politikerezh. Rak se, al lezennoù a dapomp a dle mont diouzh al lezennoù naturel. Perzh mat ar bolitikourien e vo ar furnez neuze da lavaret eo barregezh an hini a oar tostaat ouzh natur an dud ha seveniñ anezho er geoded, er gwirvoud.

Aozioù savidigezh ar renad mat

2 anezho a zo ha n'int ket bet kavet gant Atistotleles e bed ar mennozhioù (hini Platon) met diwar skiant-prenet.

Ur renad kemmesk :

N'eus ket anv gantañ a lakaat ar bobl pell diouzh merañ an aferioù politikel : en ur renad mat eo enframmet an dud ha n'eo ket lakaet a-gostez. Ar c'heñver politikel en ur geoded eo ur c'heñver a gevatalder ha n'eo ket hini an tad ouzh e vugale (Platon a bouez kalz war skeudenn an Tad fur, er c'hontrol) pe hini ar mestr ouzh e sklavidi. Hervezañ n'eo ket dic'houest ar bobl da briziañ stad an traoù a vez danevellet dezhañ ("Aesoc'h eo d'an den pedet eget d'ar c'heginer priziañ ar boued a zo servijet").

Daoust da se ne sav ket a-du gant ar soñj e tle ar galloud mont gant ar bobl penn-da-benn. Kempouezet e tle bezañ gant galloud ar vrientinelezh (sevel a ra a-enep dibab an dud e penn diouzh un dennadeg dre zegouezh da skouer : dre an dilennañ e tleer mont). Berr-ha-berr e c'heller lavaret ez eo d'ar vrientinelezh da zivizout ha d'ar bobl da gontrollañ.

An aozioù sokial :

Pa vez disfiz ouzh an arc'hant gant Platon e talc'h Arsitoteles gant e vennozh : ar c'hempouez reizh. War ar renkadoù etre ez eus da sevel ar renad mat enta. Dre se ez eo mat dezhañ ar berc'hentiezh prevez koulz hag ar familh.

Koulskoude e kav dezhañ ne c'heller ket lezel ur frankiz diroll d'en em zispakañ : kontrolliñ emzalc'hioù an dud zo d'ober ha da gentañ er familhoù rak diazez ar geoded eo. Lezennoù strizh a ginnig war ar poent diwezhañ-mañ : da 18 vloaz e tle eurediñ ar maouezed ha da 37 bloaz ar baotred, ret eo engenhentañ ar vugale en diskar-amzer rak ur mare eus ar bloavezh eo mat n'eo ke na re domm na re yen an amzer... Anvet e vo barnerien a c'hello divizout war al lazhañ bugale zoken, bepred gant ar soñj mirout kempouez ar boblañs er geoded.

Memes tra e asant Aristoleles e c'heller kempouezañ ar pezh a erbed, d'ar re a zo e penn da azasaat e guzulioù...diouzh o furnez.

Aristoteles / Platon

Mennozhioù boutin o deus:
- Er geoded e tleer kas ar vuhez politikel.
- Ar politikerezh a dle mont diouzh an divezouriezh
- Ne soñjont ket ar frankizoù evel gwirioù an hiniennoù.
- Ne savont ket a-enep ar sklaverezh.

Diforc'hioù zo etrezo koulskoude :
- Ne welont ket red an istor er memes mod.
- N'eo ket ken strizh ar bed kinniget gant Aristoteles.
- Diazezet eo ar renad mat diwar ar geoderourien vat evit Aristoteles (ha n'eo ket war ar roue prederour eo).
- Priziet e vez kalz ar c'horfoù etre (ar familh da skouer) gant Aristoteles pa'z a Platon gant ar soñj teuziñ anezho en un hollad.
- Ar c'hempouez hag ar c'henveriañ eo e soñjoù pennañ (n'eo ket ur bed glan a zo lakaet da bal).

Testennoù en-linenn

Lec'hienn P. Remacles

Levrlennadur

Jori, Alberto: Aristotele, Milan 2003
Skol-veur Neuchâtel