Zaparoeg

Zaparoeg (Kayapwe)
Hogozik marv
Perzhioù
Komzet e :	Perou Ecuador
Rannved :	Amerika
Komzet gant :	10 (?) (war 170)
Familh-yezh :	Yezhoù zaparoek Strollad Zaparo Zaparoeg
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :	-
Akademiezh :	-
Kodoù ar yezh
ISO 639-1	-
ISO 639-2
ISO 639-3
Kod SIL	ZRO
Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

Ur yezh zaparoek eo ar zaparoeg (anvet ivez kayapwe). Komzet eo e Proviñs Pastaza etre ar stêrioù Curaray ha Bobonaza war an harzoù etre Perou hag Ecuador.

Statud ar yezh

Unan eus pobloù brasañ eus reter Amazonia e oa ar zaparoiz e amzer donedigezh an Europiz ha krediñ a reer e veze komzet o yezh gant 100.000 a dud bennak d'un ampoent. Kregiñ a reas o niver da digreskiñ, avat, abalamour d'ar c'hleñvedoù kaset gant an drevadennerien eus Europa ha da vrezelioù gant meuriadoù all argaset diouzh o zirioù gant ar re Wenn.

E deroù an XX^vet kantved e voe aloubet o zachennad gant dastumerien kaoutchoug ha rediet e voe kalz eus o c'humuniezhioù da zivroañ. Hogozik distrujet e voe o c'hevredigezh ha kalz boutinoc'h e teuas an euredoù etremeuriadel da vezañ. Abalamour da se e teuas yezh ar Gechuaed da vezañ o yezh pemdeziek muioc'h-mui.

Ne chomfe nemet 150 - 170 Zaparoad e departamant Loreto hag an holl anezho a gomz Kechuaeg a zo aet da yezh voutin an Indianed er rannvro. War-dro 30% anezho a ra gant an achwareg ivez. 60% ar boblañs a gomz spagnoleg a zo yezh an deskadurezh nemetañ en Ecuador. E Perou e rann ar perzh-se gant ar c'hechuaeg. Etre dek hag ugent den a vefe barrek da gomz zaparoeg c'hoazh ha kozh ez int - dezho etre 65 ha 95 bloaz. Digenvez e vez ar gomzerien hag hini anezho n'eo unyezhek. N'eo ket mui implijet ar yezh war ar pemdez.

Emañ Zaparoiz o klask savete ar pezh a chom eus ar yezh ha desket e vez gerioù zaparoek er skolioù. Gwirheñvel e c'hwito ar strivadenn-se abalamour d'an diouer a dud varrek da sevel ur geriadur hag ur yezhadur gwir. Ur gevredigezh, Arutam hec'h anv, he deus divizet krouiñ ur stumm skrivet eus ar yezh hag he c'helenn e skolioù teiryezhek.

Livadur

Fonologiezh

Frammadur silabennek

Ur frammadur silabennek eeun a-walc'h en deus ar zaparoek. Disaotret e vez ar berniadoù a gensonennoù (estreget gant ʔ) hg ne c'hell echuiñ ar silabennoù nemet dre ur vogalenn pe [w], [j] pe [ʔ].

Vogalennoù

Vogalennoù

	A-raok	Kreiz	A-dreñv
Serr	i
Damserr	e		o
Digor	a

Ur yezh SOV (rener-renadenn-verb) eo ar zaparoeg.

Kensonennoù

Kensonennoù

	Diweuz	Dent	Logigoù	Drek-logigoù	Gouel	Tarzh
Dre serriñ	[p]	[t]		[ʧ] (dre fic'hal)	[k]	[ʔ]
Dre daravat		[s]		[ʃ]		[h]
Dre fri	[m]	[n]
Dre dostaat	[w]			[j]
Dre froumal		[r]

Morfologiezh

Ur yezh daspegel eo ar zaparoeg, evel an holl izili anavezet eus ar familh zaparoek. Stummoù lies ar ger a furmer dre stagañ lostgerioù ouzh ar wrizienn hep he c'hemmañ.

Morfologiezh añvel

Peder reizh - denek, nann-denek, gwregel ha gourel - ha daou niver - unander ha liester - en deus ar zaparoeg. Diskouezet e vezont dre al lostgerioù staget ouzh ar wrizienn.

	Denek	nann-denek	gwregel	gourel
Unander	naw	ka	to	no
Liester	pʌ <br\>roʔa	ʔa

Implijout a reer ivez ul lostger ispisial - ča - evit an anvioù denek hep dave ouzh an niver

Skouerioù :

• mʌàriča tà kwi : ur bugel on
• pakʌʌnaroʔa : hor c'herent
• nìano : mab
• nìato : merc'h

Troioù

Diskouez a ra ar zaparoeg an darempredoù etre ar gerioù dre lostgerioù. Er c'hontrol eus ar pezh a c'hoarvez er yezhoù indezeuropeek ne gemmont ket ar wrizienn met outi e vezont staget.

• -hi : evit
• -anoàhi : daoust da
• -hina \ hiʔna : da, e
• -ma \ ʔma : da, e
• -hinahi \ hʌnahi : eus, a
• -mʌrʌ : da, betek
• -niha : dindan

Skouerioù

• itamʌrʌ : betek an ti
• ahapaka acahowara naw koramahahina : flemmet he deus ur wenanenn e zorn

Ragañvioù

Ragañvioù-gour

Seizh raganv-gour eñ-deus ar zaparoeg ha disheñvelañ a ra etre un ni endalc'hus hag un ni ezdalc'hus. Daou stumm o deus ar raganvioù zaparoek : oberiant ha gouzañvus. Implijet e vez ar stumm gouzañvus da ziskouez an dro-damall ha rener ur verb-stad. Ar stumm oberiant a c'heller implijout evel ur raganv-perc'hennañ dre lakaat anezhañ a-raok ar ger a ren.

	Oberiant	Gouzañvus
Kentañ gour unander	ko <br\> k-	ko <br\> kwi
Eil gour unander	ʧa<br\> k-<br\> ʧ-<br\>ki-	ʧa
Trede gour unander	naw<br\>n-	naw<br\>n- <br\>no
Kentañ gour liester endalc'hus	pa<br\>p-	pa
Kentañ gour liester ezdalc'hus	kana	kana<br\>kaʔno
Eil gour liester	kina	kina<br\>kiʔno
Trede gour liester	na	na

Skouerioù

• pa na atihà : ni a gomzo
• ʧa noka taʃi : gortoz anezhañ
• koiha : va c'halon
• ko ità : va zi
• ʧa niano : da vab

Ragañvioù-diskouez

Ur raganv-diskouez hepken en deus ar zaparoeg : noka. E implijout evel ur raganv-perc'hennañ eus an trede gour a c'heller ivez. Dre lemel al lostger -ka e vez furmet an unander.

Skouerioù

• noka toiʧa : e frouezh
• noka ità : an ti-mañ

Morfologiezh verbel

Displeget e vez ar verboù zaparoek dre stagañ lostgerioù ouzh ar wrizienn.

• ka\ʧa\ko : amzer dibaouez
• ha\ho : amzer dazont
• rʌ : peurc'hraet
• riʧa : amdremened
• no : stumm-nac'h
• akwa\ikwa\ʌkwa\okwa stumm-difenn
• wara\wa : amzer dremenet
• kwa : stumm-tu
• ʔ\rʌ :stumm-gortoz

Niveroù

• 1 nuquaqui
• 2 namisciniqui
• 3 haimuckumarachi

Daveennoù

• Bosquejo Gramatical del Zaparo, M. Catherine Peeke, Cuadernos Etnolingüisticos, n°14, Instituto Lingüistico de Verano, Quito, 1991
• Peeke, Catherine. 1962. "Structural Summary of Zaparo," in SEIL I, 125-216.

Liammoù diavaez

(en) Zaparo's lost secret

(es) Yezhadur berr ar zaparoeg

(es) Revitalizando el idioma zápara

(fr) SAUVONS... LA LANGUE ZAPARA !

(en) Ar zaparoeg war Global Linguistic database

Yezhoù Zaparoek

Strollad Zaparo : Zaparoeg • Arabeleg • Andoeg†

Ikito-Kawarano : Ikiteg • Aouchirieg† • Kahouaraneg†

Direnk : Omouraneg† • Konambeg† • Gayeg†

Porched ar yezhoù hag ar skriturioù Adkavit pennadoù Wikipedia a denn d'ar yezhoù.