Gwelet an tarzh evit Tad-kozh an Nedeleg

[[Restr:Ded_Moroz_Snegurochka_Christmas_card.jpg|thumb|[[Ded Moroz]], paotr kozh ar skorn, er broioù slavek.]]
'''Tad an Nedeleg''', '''Tadig an Nedeleg''', '''Tad-kozh (an) Nedeleg'''<ref name="GBAH2p958b">[[Geriadur brezhoneg An Here]], 2001, p. 958b.</ref>, '''Paotr (kozh) an Nedeleg'''<ref name="GBAH2p958b" /> eo an den, gwenn e varv ha ruz e vantell, a zegas profoù d'ar vugale da noz [[Nedeleg]], hervez ur vojenn savet en {{XIXvet kantved}}en [[SUA]], diwar istor sant [[Nikolaz]], ha degouezhet e [[Bro-C'hall]] en {{XXvet kantved}} (gant ar soudarded stadunanat e [[1917]], a greder), hag e [[Breizh]] war-lerc'h an [[Eil brezel bed]].

Klotañ a ra e zonedigezh da Vreizh gant deroù diskar ar [[sevenadur]] [[kristen]]. Hervez an hengoun kristen e Breizh (disheñvelik e broioù all, evel [[Alamagn]] pe [[Spagn]], a-wechoù) eo ar [[Mabig Jezuz]] a zegase profoù ar vugale d'ar familhoù kristen betek dibenn ar [[bloavezhioù 1950]].

==Deskrivadur==
Kozh ha kofek eo Tad an Nedeleg, gant e varv gwenn hag e zilhad tomm dindan e vantell ruz.

Kemm a ra an den a vro da vro, rak ne vez ket heñvel an amzer e [[Kanada]] hag en [[Aostralia]] d'ar [[25 a viz Kerzu]]. Gant [[korrigan]]ed e vez skoazellet da gargañ e [[stlejell]] a zo sachet gant [[karv-erc'h|kirvi-erc'h]], pe ur plankenn-mor en Aostralia. Dre ar siminal (pa vez unan) e teu en tier da lakaat ar profoù e botoù ar vugale dirak an oaled pe en-dro d'ar [[Gwezenn Nedeleg|wwezenn Nedeleg.]] E [[Bro-Saoz]] ha SUA e vez lakaet ul loer ouzh barlenn ar siminal pe dindan ar wezenn. En [[Island]] e laka un tamm prof e botez ar bugel lakaet war varlenn ar prenestr adalek penn-kentañ miz Kerzu.

==Istor==
[[Restr:Sinterklaas 2007.jpg|thumb|upright 1.2|Ur ''Sinter Klaas'' [[izelvroat]] e 2007]]
[[Restr:Georg von Rosen - Oden som vandringsman, 1886 (Odin, the Wanderer).jpg|thumb|upright 1.2|An doue german [[Odin]], poltredet e [[1886]]. Hervez ar vojenn e tiskenne war an douar da reiñ profoù d'ar vugale.]]
Kentañ keloù eus an den a voe e SUA en XIXvet kantved eta. Dont a ra an anv <q>Tad an Nedeleg </q> eus an anv [[gallek]] ''Père Noël''; ''Father Christmas'' a lavarer e [[saozneg]] bremañ. Koulskoude e oa [[Santa Claus]] e anv da gentañ. Dont a ra an anv-se eus ar ''Sinter Klaas'' [[nederlandek]], a ra dave da sant Nikolaz.

Levezonet eo skeudenn ar paotr Nikolaz gant mojennoù all a bep seurt ivez : 
* hini [[Nisse]] pe [[Julenisse]], ur c'horrigan eus broioù [[Lec'hlenn]], a zegas profoù d'ar gouel a zo e-kreiz ar goañv, ar ''Midtvintersblot'', ur paotr [[barvek]], gant e voned, hag e zilhad feur ivez ;
*hini un doue [[Kelted|kelt]] [[Gargan]], a vije bet diazez [[Gargantua]] ar skrivagner [[Rabelais]] ;
*hini an doue [[viking]] Odin, a ziskenne war an douar da zegas profoù d'ar vugale.
===Mojenn Sant Nikolaz===
Bevañ a rae Nikolaz e kreisteiz [[Turkia]] e-kichen [[Antalya]] er {{IVvet kantved}}. Anaout a reas an heskinadeg diwezhañ ha Sened Meur [[Nikea]], a-bouez en istor ar gristeniezh. Hervez ur vojenn en devije saveteet tri bugel.

En {{XIvet kantved}} e voe laeret e relegoù gant marc'hadourien [[italia]]n, met dilezel a rejont un tamm eus e glopenn hag e garvan. Ar peurrest a zegouezhas e [[Bari]], ma vije c'hoarvezet burzhudoù.

Adalek an {{XIIvet kantved}} e weler ar ''[[père Fouettard]]'' o kemer perzh er vojenn, hag o kastizañ ar vugale disent. Pa zegouezho ''Santa Claus'' ne vo ket anv anezhañ ken.
===XIXvet kantved===
E [[1821]] e [[New York]] e voe embannet ''A New-year's present, to the little ones from five to twelve''. El levr e kaver ur varzhoneg disin, ''[[Old Santeclaus with Much Delight]]'', gant Santeclaus en ur stlejell sachet gant ur c'harv-erc'h o vont da gas profoù d'ar vugale.<ref name="Toronto">{{cite web|title=O venegiñ Don Foster, ''Author Unknown: On the Trail of Anonymous'' (New York: Henry Holt, 2000: 221–75) evit lakaat ''Old Santeclaus'' war gont Clement Clarke Moore|url=https://tspace.library.utoronto.ca/html/1807/4350/poem1485.html|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110718194304/https://tspace.library.utoronto.ca/html/1807/4350/poem1485.html|archive-date=18 July 2011|access-date=2010-12-21}}</ref> Mennozhioù modern diwar-benn Santa Claus a oa krog da redek goude embann ur varzhoneg disin all, ''[[A Visit From St. Nicholas]]'' (anavezet hiriv evel ''The Night Before Christmas'') e [[Troy, New York]], ''Sentinel'' d'an [[23 a viz Kerzu]] [[1823]] ; [[Clement Clarke Moore]] a lavaras diwezhatoc'h e oa eñ an hini a oa an oberour, met hervez lenneien zo eo [[Henry Livingston, Jr.]] (marvet nav bloaz a-raok disklêriadur Moore) an hini a oa saver an oberenn<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2000/10/26/books/whose-jolly-old-elf-that-anyway-literary-sleuth-casts-doubt-authorship-iconic.html|title=''Whose Jolly Old Elf Is That, Anyway?; Literary Sleuth Casts Doubt on the Authorship of an Iconic Christmas Poem''26/10/2000|last=Kirkpatrick|first=David D.|newspaper=The New York Times|issn=0362-4331|access-date=2017-01-08}}</ref>.

E [[1860]], er [[sizhunieg]] ''[[Harper's Illustrated Weekly]]'' e New York, e weler Santa Claus en ur gwiskamant gant feur gwenn hag ur [[gouriz]] [[lêr]]. E-pad tost an 30 vloaz war-lerc'h e voe skeudennet ar boulom gant [[Thomas Nast]], skeudennaouer ar gelaouenn, hag embannet kantadoù a dresadennoù diwar-benn kement tra a denn da vojenn Santa Claus. Eñ an hini a roas dezhañ e berzhioù brudetañ : e gof, e gorn-butun evel un [[Izelvroioù|Izelvroad]] eus an amzer, gwiskamant feur. Nast ivez eo an hini a lakaas an den, en un dresadenn eus [[1885]], da chom e [[pennahel an Norzh]]. Adkemeret e voe ar mennozh er bloaz goude gant ar skrivagner [[George P. Webster]].

===Rusia===
E [[Rusia]] eo deuet [[Ded Moroz]] da vezañ tost da batrom Sant Nikolaz war-dro dibenn an XIXvet kantved.
===Coca Cola===
Krouet e vije bet Tad an Nedeleg, hervez ar vrud, gant ar gompagnunezh [[Coca-Cola]] e [[1931]]. Kement-se n'eo nemet ur vojenn e-giz kêr<ref>{{fr}} [https://web.archive.org/web/20070303203527/http://tatoufaux.com/spip.php?article330 ''Tatoufaux'']</ref>{{,}}<ref>{{en}} [http://www.snopes.com/cokelore/santa.asp ''Coke lore'']</ref>{{,}}<ref>[https://www.franceculture.fr/histoire/le-pere-noel-a-t-il-ete-cree-par-coca-cola ''France Culture'']</ref>.
===E Bro-C'hall ===
Deuet eo ar ''Père Noel'' gall eus ar ''Father Christmas'' stadunanat erruet er vro e [[1944]] hag eus skeudenn Sant Nikolaz, un dudenn eus mojennoù-pobl [[Alamagn]] hag ar broioù [[alamanek]], hag anavezet e [[Loren]] c'hallek zoken koulz hag e [[Flandrez]] hag en [[Elzas]].

Implijet eo bet Tadig an Nedeleg-se gant ar [[Pevare Republik c'hall]], goude amzervezh [[Pétain]] eta, evit digristenaat Nedeleg. Ha talvoudus bras eo bet kanaouenn [[Tino Rossi]] (a oa bet bac'het e 1944 gant ar C'hallaoued) d'ar bolitikerien da vrudañ, e [[1946]], an ideologiezh nevez ha da Rossi da gaout pardon ha bennozh ofisiel.

==Annez==
Pelec'h emañ Tad an Nedeleg o chom ? 
*Hervez tud [[Norvegia]] eo e [[Droeback]], 50&nbsp;km er c'hreisteiz da [[Oslo]].
*Da dud [[Sveden]] eo e [[Gesunda]], er gwalarn da [[Stockholm]].
*Da vugale [[Denmark]] n'eus arvar ebet : e [[Greunland]]. 
*E [[SUA]] e kreder emañ e pennahel an Norzh.
*Foeltr forzh ne ra tud [[Finland]] : e [[1927]] o deus divizet e ranke magañ e girvi-erc'h. Neuze eo bet lakaet e annez e [[Laponia]], e bro [[Korvatunturi|Gorvatunturi]] da gentañ. Goude-se, peogwir e oa un tamm distro an tolead, en doa ranket dilojañ da vont da [[Rovaniemi]].
*E [[Siberia]] e fell d'an dud kaout o hini, met sur a-walc'h peogwir ne reont ket mat ar c'hemm gant [[Ded Moroz]], kenderv [[serb]] ha rus an Tad Nedeleg, goueliet d'ar [[7 Genver]] gant e verc'h-vihan [[Sniegurotchka]].
*E Kanada e vez kontet emañ du-hont en Hanternoz, e [[Tiriadoù ar Gwalarn]].
*[[Enez Christmas]], e [[Kiribati]], er [[Meurvor Habask]], a lavar bezañ annezlec'h an Tad Nedeleg, met tud zo a gred n'eo nemet e hañvlec'h.
* E Turkia ec'h embanner eo er vro-se emañ relegoù ar sant Nikolaz, e tolead [[Antalya]].

==Kirvi-erc'h==
Eizh karv-erc'h n'en doa ken an Tad Nedeleg e deroù an XXvet kantved. E [[1939]] e voe krouet un navvet dezhañ gant ar barzh [[Robert L. May]] en ur gontadenn Nedeleg ma ranke an den kaezh stourm ouzh ar gwallamzer ha ma oa o vont da vezañ diwezhat en e labour, panevet Rudolph, ar c'harv-erc'h ruz e fri, a sklêrijenne an hent e-kreiz ar gorventenn.

==Skeudennaoueg==
<gallery mode="packed" heights="200px">
The Children's friend. Number III. A New-Year's present, to the little ones from five to twelve. Part III (1821), page 1.jpg|Skeudenn da glotañ gant 1añ gwerzenn ''[[Old Santeclaus with Much Delight]]''
08 St. Nikolaas bij een Snoeper.png|Sant Nikolaz hag e vevel [[Zwarte Piet]], e [[1850]]
Perenoel1875-1.png|Engravadur embannet e ''[[Canadian Illustrated News]]'' e [[1875]]
1881 0101 tnast santa 200.jpg|Engravadur gant Thomas Nast en ''[[Harper's Illustrated Weekly]]'' e [[1881]]
Rovaniemi-santa's-post-office.jpg|Burev-post an Tad Nedeleg e Rovaniemi, Finland
SnowDedMoroz.jpg|Ded Moroz kizellet en erc'h e [[Samara]]
</gallery>

==Pennadoù kar==
*[[Siôn Corn]]
*[[Tadig-kozh]]

==Liammoù diavaez==
* [https://www.franceculture.fr/emissions/lhumeur-du-matin-par-guillaume-erner/lhumeur-du-jour-par-guillaume-erner-du-jeudi-13-decembre-2018#Echobox=1544695163 ''Pourquoi frapper le Père Noël lorsque l’on est un islamiste radicalisé ?'']

==Levrioù==
* ''Emañ an Tad Nedeleg o prenañ diankachoù'', gant Pierre Petton, skeudennoù gant Valérie Daubé, brezhoneg gant [[Deneza Mager]], 2006. 
* ''Lili zo o c'hortoz Tadig an Nedeleg '', skrid ha skeudennoù gant [[Yael ar Gov]], [[Sav-Heol]], 2020.
{{Commons|Christmas|Nedeleg}}

==Notennoù==
{{Daveoù}}

[[Rummad:Nedeleg]]