Mellad (c'hoari)

Ar vellad e Normandi e 1852.

Ur pennad disheñvelout mellad zo ivez.
Ar vellad, pe c'hoari ar vell, a zo ur c’hoari pobl kozh, hendad ar vell-droad hag ar rugbi. Levezonet (pe liammet) eo ar sport-mañ gant meur a sport e broioù (pe mareoù) all: bro Iwerzhon (mell-droad ouezelek), an horell kanadian, ar vell-droad amerikan…

Ur film zo bet graet war ar vellad anvet La Soule gant Michel Sibra e 1989.

Istor

• 1147: roud skrivet kentañ (soule, choule…) eus ar vellad e Bro-C’hall. Lavaret eo e vez daou skipailh oc’h en em enebiñ an eil a-enep egile. Reolennoù strizh a-walc’h a oa, ar feulster ne oa ket aotreet (ar c’hontrol e vez kredet alies gant an dud).
• Klevet ‘vez komz eus “la çoule” e-barzh Le Roman de Renart, 12vet kantved.

• E-barzh buhez ar sant Thomaz Becket skrivet gant William Fitzstephen (Bro-Saoz) e vez meneget ur c’hoari/sport gant ur vell e Bro-C’hall.

• 1440 : Raoul, eskob Landreger a zifenn groñs ouzh ar Gatoliked da c'hoari mellad.

• Brudet e oa e-pad an azginivelezh, met war ziskar ez eas da c’houde.
• Roudoù e-leizh a gaver en 19vet kantved: poltriji, engravadurioù… C'hoariet e veze dreist-holl e-kerzh ar gouelioù, euredoù… daoust ma oa difennet en amzer-se.

Dre guzh e vo c’hoariet betek an eil brezel bed dreist-holl e Bro Normandi, Pikardi ha Breizh.
E bro Firenze en Italia e vez embreget ur sport dre skipailh c’hoazh hiziv an deiz, Calcio fiorentino, a zo diskennad an haspartum roman (hag a vefe gourdad ar vellad ivez).

E Breizh

Kentañ gwech ma veneger ar Vellad e dielloù Breizh eo evit difenn groñs da c'hoari. Raoul eskob Landreger a zesk deomp e vez c'hoariet Mellad e Breizh dibaoe pell 'zo hag evitañ eo ur c'hoari sius ha dañjerus. Eskumuniget e vo neb a glasko mellat.

Pelloc'h e kaver menneg eus ar c'hoari er Mister Santez Barba : "Gwell eo deomp fresk diwiskañ, da vellat ha da ebatañ Evit en em dommañ da vat"

Kaoz vez eus c'hoari ar Vell e kement geriadur brezhoneg 'zo. Chomet eo bev mat betek penn kentañ an ugentved kantved daoust da enebiezh ar stad pe ar veleien.

Bez e oa eus ar Vellad e Breizh. Unan eus ar melladoù diwezhañ oa Mellad Kergohann e-kichen Langedig etre An Oriant ha Gwened. J.-P. Le Bihan ha S. Moëlo o deus skrivet ul levr bet embannet gant Dastum : Kergohann hag ar Vellad diwar e benn. Kontañ a ra al levr fest Kergohann hag a zigore koulz ar pardonioù. Echuet e veze an devezh gant ar vellad (adlañset e oa bet ar vellad e Kergohann e 1968). Ar reolennoù oa mod-se : un tredeog a skoe ar vellad er vann (ur vellig graet gant brenn-heskenn ha lêr, ment un dorn ganti) hag an daou skipailh a rede a-drek, ar gwir a oa ganto da skeiñ an eil re gant ar re all met an tredeog a oa ar gwir gantañ skarzhañ ur c’hoarier a oa re feuls hervezañ. Ar pal a oa lakaat ar vellad e ludu ur siminal e n’eus forzh peseurt ti. An ti oa ret dezhañ bezañ da nebeutañ daou gilometr eus al lec’h kregiñ. Ar skipailhoù a gemere perzh o devoa ur prof pep hini e fin ar c'hrogad. Ar skipailh az ae ar maout gantañ a c'houneze ur pemoc’h, an eil ur yar indez hag ar re all a c'houneze ur sison.

Levrlennadur

• Léon Gougaud, La soule en Bretagne, in Annales de Bretagne et des pays de l'Ouest Année 1911 27-4 pp. 571-604

• La Dépêche de Brest, Rugby breton 1830, 8/02/1939.

• Marcel Floc'h, Fañch Peru, C'hoarioù Breizh, jeux traditionnels bretons,  Lire en ligne sur le site de l'ICBE

• Mêlée générale, de la soule au folk-football, Laurent Sébastien Fournier, PUR, 2013

• Laurent Sébastien Fournier, Le jeu de soule en France aujourd'hui : un revivalisme sans patrimonialisation, Cair.info, lire en ligne

Liamm diavaez

• La soule ou choule au Moyen ÂgeBernez Rouz, L'ancêtre du Rugby le jeu de la soule en Bretagne (C'hoari Mellat), Dimanche Ouest-France, 8 a viz Here 2023.