Gwelet an tarzh evit Esperanteg

{{Yezh|anv=<big>Esperanteg</big>|anveyezh=Esperanto
|statud=Etrebroadel
|skeudenn=[[Restr:Flag of Esperanto.svg|center|200px]]
|titl=Banniel an esperanteg
|broiou= er bed a-bezh
|rannved=Etrebroadel
|komzet= etre 40&nbsp;000 ha 3 milion<br>(hervez ar c’hontoù)
|renkadur=1{{añ}} yezh kenaozet
|livfamilh=Yezhsavet
|livlizherennou=white
|familh=[[Yezh savet a-ratozh]]
* '''Esperanteg'''
|YezhOfisiel= nep lec’h
|akademiezh=[[Akademio de Esperanto]]
|urzh=SVO ; SOV ;<br>OSV ; OVS ;<br>VSO ; VOS
|frammadur=
|iso1=eo
|iso2=epo
|lizherennoù=EPO
}}
[[Restr:Jubilea simbolo.svg|thumb|upright|Logo ar jubile]]
An '''esperanteg''' a zo anezhañ ur [[yezh savet a-ratozh]]. Dont a ra war wel evit ar wech kentañ en ul [[levr]]ig embannet gant [[Ludwik Lejzer Zamenhof]] (''Loeiz Lazar Zamenhof'') e [[1887]]. '''Internacia lingvo''' (''yezh etrebroadel'') eo anv kentañ an esperanteg. Diwar [[anv-pluenn]] Zamenhof el levrig-se, '''Doktoro Esperanto''' (''Doktor a esper'') e teu an anv a vez implijet bremañ. Esperout a rae e teufe ar yezh-se da vezañ ur yezh etrebroadel evit sikour an dud d'en em gompren dre ar [[bed]]. N'en doa ket da bal e teufe an esperanteg da vezañ ar yezh nemeti er bed, met un eil yezh boutin d'an holl.

Hiziv an deiz e vez implijet an esperanteg war meur a dachenn : beajiñ, kenskrivañ, eskemmoù sevenadurel, [[lennegezh esperantek|lennegezh]] ha kelennadurezh ar yezhoù peurgetket.

== Istor ==

[[Restr:1908-kl-t-zamenhof.jpg|thumb|right|200px|[[Ludwik Lejzer Zamenhof|Loeiz Lazar Zamenhof]]]] 

Dre ma 'z eus ur yezh savet eus an esperanteg ez eo berr hag anavezet mat e istor. Etre dibenn ar [[bloavezhioù 1870]] ha penn kentañ ar [[bloavezhioù 1880]] e voe savet an esperanteg gant Ludwik Lejzer (Loeiz Lazar) [[Zamenhof]]. Goude bezañ darevet e raktres e-pad un dek vloaz bennak, en ur dreiñ hag en ur sevel oberennoù pergen, e voe embannet yezhadur kentañ ar ''yezh etrebroadel'' e [[rusianeg]] gant an oberour yaouank e Gouere [[1887]], dindan stumm ul levrig moulet diwar e goust. Etre 1887 ha [[1889]] e voe embannet doareoù all e meur a yezh. E-pad an dekvedoù goude, ne reas ket 'met kreskiñ an niver a dud bet desket an esperanteg ganto, da gentañ en [[impalaeriezh rusian]] hag en [[Europa ar Reter]] dreist-holl, ha goude se en [[Europa ar C’hornôg]] hag en [[Amerika]]. Da geñver ar brezel etre [[Rusia]] ha [[Japan]] e [[1904]]-[[1905|05]] e oa aet an esperanteg tre er Japan. E [[Sina]] e voe roet ar [[kentel|c’hentelioù]] kentañ e [[Shanghai]] e [[1906]] hag e Canton e [[1908]]. E-pad an dekvedoù kentañ e chomas implijerien an esperanteg e darempred an eil re gant ar re all dre gelaouennoù ha dre lizher. E [[1905]] e voe dalc’het kentañ kendalc’h etrebroadel an esperanteg e [[Boulogne-sur-Mer]] (Frañs). Abaoe ez eus bet dalc’het [[kendalc’h]]ioù etrebroadel bep bloaz nemet e-pad an daou vrezel-bed. Ouzhpenn ar c’hendalc’hioù bras-se e vez lusket bed an esperanteg gant dalc’hioù, stajoù, [[emvod]]où, hag oberoù etrebroadel all a-stroll. Abaoe [[1986]], n’eus ket bet un devezh hep na vije bet an esperanteg yezh unan eus an [[emgav]]ioù-se un tu bennak er bed ([https://web.archive.org/web/20080915124346/http://www.eventoj.hu/kalendar.htm deiziadoù an emgavioù da zont]).

N’eo an esperanteg [[yezh ofisiel]] bro ebet, met bez' ez eo yezh labour meur a gevredigezh diarc’hantus, kevredigezhioù esperantek dreist-holl. [[Universala Esperanto-Asocio (UEA)|Aozadur Hollvedel an Esperanteg (UEA)]] eo kevredigezh vrasañ an esperanteg. Emañ e darempred ofisiel gant ar Broadoù Unanet hag UNESCO evit kuzuliañ.

== Doareennoù yezhoniel ==
=== [[Rummatadur]] ===

Dre m’eo an esperanteg ur [[yezh savet a-ratozh]], n’eo ket [[kar]] da yezh all ebet. Koulskoude e c’hell bezañ tostaet ouzh ar [[yezhoù indezeuropek]] dre ar pep brasañ eus orin e [[geriaoueg|c’heriaoueg]]. Ar rummad yezhoù-se eo bet an diazez en deus savet Zamenhof ar yezh diwarnañ.

Disheñvel a-walc’h eo framm an esperanteg diouzh hini ar yezhoù indezeuropek avat. 

=== [[Fonetik]] ===

5 vogalenn ha 23 [[kensonenn|c’hensonenn]], 2 [[hantervogalenn]] e o zouez, en deus an esperanteg. War an eil [[silabenn]] ziwezhañ e kouez an [[taol-mouezh]] atav, nemet er gerioù unsilabennek evel-just.

Digemm eo distagadur lizherennoù an esperanteg, setu e vez distaget an holl c’herioù evel ma vezont skrivet ha skrivet e vezont evel ma vezont distaget.

Heñvel eo lizherennoù an esperanteg ouzh re al [[Lizherenneg fonetik etrebroadel]], nemet al lizherennoù ''c'' (brezhoneg : tso), ''ĉ'' (tcho), ''ĝ'' (djo), ''ĥ'' (c’ho kalet), ''ĵ'' (jo), ''ŝ'' (cho) ha ''ŭ'' (wo).

=== Lizherenneg ===

''Gwelet ar pennad [[Lizherenneg an esperanteg]]''<br />
Al [[lizherenneg latin]] an hini eo a vez implijet gant an esperanteg, kresket gant c’hwec’h lizherenn dezho un tired : ''ĉ'', ''ĝ'', ''ĥ'', ''ĵ'', ''ŝ'', ''ŭ''. Ne vez ket graet gant al lizherennoù ''q'', ''w'', ''x'' ha ''y'' nemet en eztaoladoù matematikel hag en anvioù divoutin n’int ket bet esperantekaet.

Kudennoù a sav gant al lizherennoù dezho un tog pa vezont bizskrivet pe moulet. Setu e vez graet gant div reizhiad evit kodañ anezho :
* lizherennoù gant un tog ''ĉ'', ''ĝ'', ''ĥ'', ''ĵ'', ''ŝ'', ''ŭ'' (70 % eus ar pajennoù web e [[2004]]) ;
* ar reizhiad gant x : ''cx'', ''gx'', ''hx'', ''jx'', ''sx'', ''ux''. (15 % eus ar pajennoù web e [[2004]]) ;
* ar reizhiad gant h : ''ch'', ''gh'', ''hh'', ''jh'', ''sh'', ''u''. (15 % eus ar pajennoù web e [[2004]]).

Ar reizhiad diwezhañ-mañ a voe implijet gant [[Roparz Hemon]] e niverennoù kentañ e [[kelaouenn|gelaouenn]] esperantek [[Nord-Okcidento]], adstaget da [[Gwalarn (kelaouenn)|Walarn]]. Goude se e kavas an tu da ober gant al lizherennoù gwir. 

=== Yezhadur ===

''Gwelet ar pennad [[Yezhadur an esperanteg]]''<br />
Ur [[yezh daspegel]] eo an esperanteg, evel an [[turkeg]], ar [[japaneg]] pe ar [[koreaneg|c'horeaneg]]. Savet e vez ar gerioù dre ouzhpennañ ur [[morfem]] d’ur bennrann a chom digemm da vat :
* ''-o'' evit sevel [[anv-kadarn|anvioù-kadarn]] ;
* ''-a'' evit sevel [[anv-gwan|anvioù-gwan]] ;
* ''-e'' evit sevel [[adverb]]où
* ''-i'' (anv-verb), ''-as'' (amzer-vremañ), ''-is'' (amzer dremenet), ''-os'' (amzer da zont), ''-us'' (doare divizout), ''-u'' (doare gourc’hemenn)'' evit sevel verboù ;
* ''-j'' evit sevel al liester (anvioù kadarn hag anvioù-gwan) ;
* ''-n'' eo merk an [[Nominativel-akuzativel|akuzativ]] (evit ar renadenn eeun, evit merk ur cheñchamant lec’h, ...).

Lakaet e vez merk al [[liester]] (-j) hag hini an [[akuzativ]] (-n) war-lerc’h [[lostger]] an anv-kadarn pe an anv-gwan 

Frank-tre eo urzh ar gerioù, evel e rusianeg pe e latin : lakaet e vez an anvioù gwan a-raok pe goude an anvioù a zoareont, ha lakaet e vez ar rener, ar verb hag ar renadenn (gant merk an akuzativ mard eo ur renadenn eeun) e forzh peseurt urzh. Ar ger-mell strizh "la" a rank atav bezañ e penn kentañ ar strollad anv avat. Dont a ra an araogennoù e penn kentañ o strollad anv. Heñvel dra gant ar ger nac’h ''ne'' hag ar stagelloù kenurzhiañ ''kaj'' (ha) ha ''ke'' (a) e vez lakaet e penn kentañ a frazenn a zegasont.

Evel e [[saozneg]], n’o deus an anvioù-kadarn reizh ebet. Graet e vez gant ar lostger ''-in'' (diwar an [[alamaneg]] ''Freund - Freundin'') evit sevel stumm benel an anvioù-kadarn : ''amiko'' ("mignon") - ''amik-in-o'' ("mignonez")

== Geriaoueg ==

''Gwelet ar pennad [[Geriaoueg an esperanteg]]''<br />
Eus meur a yezh e teu ar gwrizioù, zoken ma'z int an darn vrasañ anezho latin.

=== Skouerioù eus orin ar gerioù ===
* eus ar [[yezhoù romanek]] (70% eus ar gwrizioù) :
** eus al [[latin]]: ''abio (gwezenn-sapr) sed (met), tamen (koulskoude), okulo (lagad), hepato (avu), akvo (dour) ''
** eus ar [[galleg]]: '' dimanĉo (disul), fermi (serriñ), ĉe (ouzh), frapi (skeiñ), ĉevalo (marc’h), butiko (stal) ''
** eus an [[italianeg]]: ''ĉielo (oabl, neñv), fari (ober), voĉo (mouezh)''
** eus [[yezhoù romanek|meur a hini]]: ''facila (aes), fero (houarn), tra (dre), verda (glas-gwer)''
* eus ar [[yezhoù germanek]] (20% eus ar gwrizioù) :
** eus an [[alamaneg]]: ''baldaŭ (a-benn nebeud), bedaŭri (keuziañ), haŭto (kroc’hen), jaro (bloaz), nur (hepken)''
** eus ar [[saozneg]]: ''birdo (evn), mitingo (emvod foran), spite (daoust da), suno (heol), teamo (skipailh)''
** eus [[yezhoù germanek|meur a hini]]: ''bildo (evn), fiŝo (pesk), fremda (estren), grundo (leur), halti (chom a-sav), hasti (hastañ), hundo (ki), ofta (alies), somero (hañv), ŝipo (bag), vintro (goañv)''
* eus ar [[yezhoù slavek]] :
** eus ar [[poloneg]]: ''celo (pal), ĉu (daoust hag-eñ), krado (kael), luti (soudañ), mosto (''
** eus ar [[rusianeg]]: ''barakti (en em zifretañ), serpo (falz), vosto (lost)''
** eus [[yezhoù slavek|meur a hini]]: ''klopodi (strivañ), krom (ouzhpenn), prava (reizh, gwir)''
* eus [[yezhoù indezeuropek]] all
** eus an [[gresianeg]]: ''kaj (ha), biologio (bevoniezh), politiko (politikerezh)''
** eus al [[lituaneg]]: ''du (daou, div), ju (seul), tuj (diouzhtu)''

* eus yezhoù all
** eus ar [[samieg|sámi]]: ''boaco, (karv-erc’h)''

=== Pennreolenn an dibab gerioù ===
== Komzerien ==
== Emsav an esperanteg ==
== Sevenadur ==
== Levrlennadur ==
==== Levrioù war an esperanteg ====
* Geriadurig esperantek-brezonek, [[Roparz Hemon]], [[1930]]
* Komprenit an Esperanteg, [[Erwan ar Menga]], [[Hor Yezh]], niv. 118, [[1978]]
** Yezhadur esperantek I
** Geriadur esperantek-brezhonek II
** Geriadur brezhonek-esperantek III
* Komprenit an esperanteg - Komprenu la esperanton, [[Merwen Runpaot]], [[Hor Yezh]], [[1993]]

==== Levrioù esperantek war ar brezhoneg ====
* ''Brezhoneg ...buan hag aes - La bretona lingvo ...rapide kaj facile'', [[Per Denez]], troet gant [[Merwen Runpaot]], [[Hor Yezh]], [[1997]]

==== Levrioù divyezhek ====
* ''Esploro pri la Situacio de la Bretona Lingvo en 1928'' - Enklask diwar-benn stad ar brezoneg e 1928, [[Roparz Hemon]], [[1930]]
* ''Kuzuligou en avel'', [[Youenn Brusk]], Emgleo Breiz

==== Levrioù brezhonek troet en esperanteg ====
* ''La prezo de la elaĉetado (Priz an Daspren)'', [[Erwan ar Menga]], ''troet gantañ e-unan'', Les Presses Bretonnes, [[1982]]
* ''Dio estas amo'', [[Erwan ar Menga]], ''troet gantañ e-unan'', Les Presses Bretonnes, [[1985]]
* ''La herbo de la Virgulino'' (''Geotenn ar Werc'hez''), [[Jakez Riou]], ''troet gant [[Frédéric Le Magadure]]'', Liogan, [[1993]]

==== Troidigezhioù brezhonek diwar an esperanteg ====
* ''Istor Gunnel'', in ''Pa ne varver ket en aner'', Pelle Molin, ''troet gant [[Pêr Denez]]'', [[Hor Yezh]]
* ''Kereour Gwidel'' (''La ŝuisto de Gwidel''), [[Erwan ar Menga]], ''troet gantañ e-unan''

== Liammoù diavaez ==
* [https://web.archive.org/web/20170708212439/https://lernu.net/fr Lernu, lec'hienn evit deskiñ esperanteg] {{fr}}
* [[wikt:Rummad:Esperanteg|Gerioù esperantek ar Wikeriadur]]
* [http://esperanto.bretonio.free.fr/brezhoneg.html Lec'hienn ar c'hengevredad Esperanto-Breizh]
* [http://www.cursodeesperanto.com.br/ Kentelioù esperanteg liesmedia da bellgargañ evit netra]
* [http://purl.org/NET/voko/revo/ REVO : geriadur esperanteg gant troidigezhioù e meur a yezh]
* [http://www.antourtan.org/radio-2001-2004/culture/091202.html Abadenn radio war Arvorig FM gant Glaoda Milour aterset gant Roland Lavanant]
* [http://www.lemonde.fr/societe/video/2017/07/25/pourquoi-l-esperanto-n-a-pas-vraiment-conquis-le-monde_5164654_3224.html ''Pourquoi l’espéranto n’a pas vraiment conquis le monde'', Le Monde 25/07/2017]
* [https://web.archive.org/web/20051030011045/http://www.xibalba.demon.co.uk/jbr/ranto/ Lec'hienn a gav abeg en esperanteg] {{en}}

{{Wikeriadur}}
{{InterWiki|eo}}
{{Yezhoù savet a-ratozh}}

[[Rummad:Yezhoù kalvezadel]]
[[Rummad:Esperanteg|Esperanteg]]