Alamaneg : diforc'h etre ar stummoù
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
||
Linenn 17: | Linenn 17: | ||
|lizherennoù=DEU, GER |
|lizherennoù=DEU, GER |
||
}} |
}} |
||
An '''alamaneg''' (pe ''Deutsch'' er yezh-se) a zo ur yezh eus strollad yezhoù germanek ar c'hornôg, |
An '''alamaneg''' (pe ''Deutsch'' er yezh-se) a zo ur yezh eus strollad [[yezhoù germanek ar c'hornôg]], e familh ar [[yezhoù indezeuropek]]. Ar yezh implijetañ en [[Unaniezh Europa]] an hini eo. |
||
== Istor == |
== Istor == |
||
=== Kentañ kemmadurioù-kensonennoù === |
=== Kentañ kemmadurioù-kensonennoù === |
||
Gant ar c'hentañ kemmadurioù-kensonennoù (''erste germanische Lautverschiebung'') e-tro ar V{{vet}} kantved kent J.-K. e komañse ar yezh |
Gant ar c'hentañ kemmadurioù-kensonennoù (''erste germanische Lautverschiebung'') e-tro ar V{{vet}} kantved kent J.-K. e komañse ar yezh c'hermanek voutin a-ziwar ur rannyezh indez-europek. Gant ar c'hemmadurioù-mañ e vez displeget an diforc'hioù a zo etre ar yezhoù germanek (Alamaneg hag all) hag ar yezhoù indezeuropek all. Evit eeunaat an traoù e c'haller kinnig anezho er mod-mañ: |
||
* k → h : ''casa'' e [[latin]] — ''Haus'' en alamaneg, ''house'' e [[saozneg]] |
* k → h : ''casa'' e [[latin]] — ''Haus'' en alamaneg, ''house'' e [[saozneg]] |
||
* p → f : ''pater'' e latin — ''father'' e saozneg, ''Vater'' en alamaneg |
* p → f : ''pater'' e latin — ''father'' e saozneg, ''Vater'' en alamaneg |
||
Linenn 50: | Linenn 50: | ||
* iu → eu : ''liute'' — ''Leute'' (tud) ; ''hiute'' — ''heute'' (hidiv) |
* iu → eu : ''liute'' — ''Leute'' (tud) ; ''hiute'' — ''heute'' (hidiv) |
||
Er c'hontrol eus Stadoù war an harzoù eo chomet ar c'hornadoù-bro |
Er c'hontrol eus Stadoù war an harzoù eo chomet ar c'hornadoù-bro germanek lodennet (''Kleinstaaterei'') anezhe a-hed ar Grennamzer tout kazimant, ar pezh a lako diforc'h diorroadur ar rannyezhoù a zo diforc'h-rik ha, gwech a ve, dibosupl da gompren evit daou zen é kaozeal eus kornajoù-bro disheñvel. Kaset eo bet peurunvaniñ an holl rannyezhoù gant ar varzhed hag o ''Mittelhochdeutsche'' poetik war-dro an XIII{{vet}} kantved, nawazh n'eo ket bet levezonet yehz an dud gant an dra-se, peogwir ne ouie an taol bras eus an dud na lenn na skrivañ. Hag ar mod-se zo bet e-pad pell un troc'h etre ar c'hornadoù-bro jermanek, div vro pe kornad-bro yezh : |
||
* en norzh, ha dreist-holl e treuziad an Hanse ma oa an alamaneg izel ul [[yezh vehikular|langaj vehikular]] eus mor an norzh da beket ar mor baltik. |
* en norzh, ha dreist-holl e treuziad an Hanse ma oa an alamaneg izel ul [[yezh vehikular|langaj vehikular]] eus mor an norzh da beket ar mor baltik. |
||
* er Su e vize savet gant tud gouiek ha lennek, a-dammig-da-dammig, abaoe ar XIV{{vet}} kantved ur yezh komprenet gant an holl dud a rae gant rannyezhoù all, ar pezh a zeuas da vezañ an alamaneg standard (''Hochdeutsch''). An dra zo da verzout ivez eo n'eus ket bet choazet ur yezh kêr-benn evel vize graet gant ar Stadoù all maez ar vro. |
* er Su e vize savet gant tud gouiek ha lennek, a-dammig-da-dammig, abaoe ar XIV{{vet}} kantved ur yezh komprenet gant an holl dud a rae gant rannyezhoù all, ar pezh a zeuas da vezañ an alamaneg standard (''Hochdeutsch''). An dra zo da verzout ivez eo n'eus ket bet choazet ur yezh kêr-benn evel vize graet gant ar Stadoù all maez ar vro. |
||
== Levezon an adkempenn == |
== Levezon an adkempenn == |
||
E [[1521]] eo bet laket gant Martin Luther an [[Testamant Nevez]] en alamaneg standard a oa war ar stern, hag e [[1534]] an [[Testamant Kozh]]. Na bezañ ne voe ket Luther an |
E [[1521]] eo bet laket gant Martin Luther an [[Testamant Nevez]] en alamaneg standard a oa war ar stern, hag e [[1534]] an [[Testamant Kozh]]. Na bezañ ne voe ket Luther an hini kentañ o sevel ar yezh standard-mañ etre an holl gornadoù-bro - war ar stern abaoe ar XIV{{vet}} kantved - e servijo an adkempenn-mañ da lakaat an alamaneg standard er melestradur hag ar skolioù, ha memes e norzh Alamagn eo bet kemeret. |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
== [[Yezh ar sinoù]] == |
== [[Yezh ar sinoù]] == |
||
* Ar re vouzar a ra gant [[Yezh ar Sinoù Alamanek]]. |
* Ar re vouzar a ra gant [[Yezh ar Sinoù Alamanek]]. |
||
Linenn 72: | Linenn 73: | ||
[[Rummad:Yezhoù Belgia]] |
[[Rummad:Yezhoù Belgia]] |
||
[[Rummad:Yezhoù Danmark]] |
[[Rummad:Yezhoù Danmark]] |
||
[[Rummad:Yezhoù Frañs]] |
|||
[[Rummad:Yezhoù Italia]] |
[[Rummad:Yezhoù Italia]] |
||
[[Rummad:Yezhoù Luksembourg]] |
[[Rummad:Yezhoù Luksembourg]] |
||
[[Rummad:Yezhoù Polonia]] |
|||
[[Rummad:Yezhoù Rusia]] |
|||
[[Rummad:Yezhoù Suis]] |
[[Rummad:Yezhoù Suis]] |
||
[[Rummad:Yezhoù ar Republik Tchek]] |
|||
[[Rummad:Yezhoù Unaniezh Europa]] |
[[Rummad:Yezhoù Unaniezh Europa]] |
Stumm eus an 12 Ebr 2017 da 15:37
Alamaneg (Deutsch) | |
---|---|
Perzhioù | |
Komzet e : | Alamagn, Aostria, Suis ha 37 bro all |
Rannved : | Europa |
Komzet gant : | 120 000 000 |
Renkadur : | 9 |
Familh-yezh : | Yezhoù indezeuropek |
Statud ofisiel | |
Yezh ofisiel e : | Alamagn, Aostria, Suis, Liechtenstein, Luksembourg, Belgia; kenofisiel e kornadoù-bro zo eus Danmark, Italia ha Polonia |
Akademiezh : | - |
Kodoù ar yezh | |
ISO 639-1 | de |
ISO 639-2 | deu |
ISO 639-3 | deu |
Kod SIL | DEU, GER |
Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh. |
An alamaneg (pe Deutsch er yezh-se) a zo ur yezh eus strollad yezhoù germanek ar c'hornôg, e familh ar yezhoù indezeuropek. Ar yezh implijetañ en Unaniezh Europa an hini eo.
Istor
Kentañ kemmadurioù-kensonennoù
Gant ar c'hentañ kemmadurioù-kensonennoù (erste germanische Lautverschiebung) e-tro ar Vvet kantved kent J.-K. e komañse ar yezh c'hermanek voutin a-ziwar ur rannyezh indez-europek. Gant ar c'hemmadurioù-mañ e vez displeget an diforc'hioù a zo etre ar yezhoù germanek (Alamaneg hag all) hag ar yezhoù indezeuropek all. Evit eeunaat an traoù e c'haller kinnig anezho er mod-mañ:
- k → h : casa e latin — Haus en alamaneg, house e saozneg
- p → f : pater e latin — father e saozneg, Vater en alamaneg
- t → th : tres e latin — three e saozneg, drie e nederlandeg
- d → t : decem e latin — ten e saozneg, tien e nederlandeg
- g → k : gula e latin — Kehle en alamaneg, keel e nederlandeg
- bh → b : bhrātā e sañskriteg (frater en latin) — Bruder en alamaneg, brother e saozneg
- dh → d : adham e sañskriteg — deed e saozneg, daad e nederlandeg
- gh → g : *ghostis e indezeuropeg (hostis e latin) — Gast en alamaneg, guest e saozneg
Eil kemmadur-kensonennoù
Kroget e vez da roiñ anv eus an alamaneg pa zo anezhoñ an eil kemmadur-kensonnenoù er rannyezhoù implijet e mervent Alamagn (zweite germanische Lautverschiebung pe hochdeutsche Lautverschiebung), la vez lakaet e-tro ar VIvet kantved tamm-pe-damm, d'ar mare-se an heni vez diforc'het alamaneg izel (Niederdeutsch), yezh an norzh.
Ar gemmadenn fonetek a ziskouez un nebeud diforc'hioù etre an alamaneg a-vremañ ha, da skwer, an nederlandeg pe ar saozneg :
- k → ch : ik — ich « me » ; ook — auch « ive » ; maken/make — machen « ober »
- d → t : dag/day — Tag « dez » ; bed — Bett « gwele » ; doen/do — tun « ober »
- t → s : wat/what — was « petra » ; straat/street — Straße « ru/straed » ; eten/eat — essen « debriñ »
- t → (t)z : zitten/sit — sitzen « bezañ ase'ed » ; twee/two — zwei
- p → f : slapen/sleep — schlafen « kousked » ; schip/ship — Schiff « bag » ; helpen/help — helfen « sikour »
- p → pf : peper/pepper — Pfeffer « pebr » ; paard — Pferd « jav »
- v, w, f → b : geloof/belief — Glaube « kredoni » ; avond/evening — Abend « abardahez-noz »
Ar Grennamzer
Etre an Xvet kantved hag ar XVvet kantved e tegouezhas an diptonoù e parlantoù kornad-bro ar Mervent evit-fed vez disklipet dre zaou fonem evit ei, eu ha au. Gant-se e ouzomp penn d'an diforc'hioù zo etre an alamaneg standard ha, da skwer, an nederlandeg :
- ū, → au : hūs — Haus (ti) ; mūs — Maus (logod(enn))
- ī, → ei : wīse — Weise (ardoù) ; zīt — Zeit (amzer)
- iu → eu : liute — Leute (tud) ; hiute — heute (hidiv)
Er c'hontrol eus Stadoù war an harzoù eo chomet ar c'hornadoù-bro germanek lodennet (Kleinstaaterei) anezhe a-hed ar Grennamzer tout kazimant, ar pezh a lako diforc'h diorroadur ar rannyezhoù a zo diforc'h-rik ha, gwech a ve, dibosupl da gompren evit daou zen é kaozeal eus kornajoù-bro disheñvel. Kaset eo bet peurunvaniñ an holl rannyezhoù gant ar varzhed hag o Mittelhochdeutsche poetik war-dro an XIIIvet kantved, nawazh n'eo ket bet levezonet yehz an dud gant an dra-se, peogwir ne ouie an taol bras eus an dud na lenn na skrivañ. Hag ar mod-se zo bet e-pad pell un troc'h etre ar c'hornadoù-bro jermanek, div vro pe kornad-bro yezh :
- en norzh, ha dreist-holl e treuziad an Hanse ma oa an alamaneg izel ul langaj vehikular eus mor an norzh da beket ar mor baltik.
- er Su e vize savet gant tud gouiek ha lennek, a-dammig-da-dammig, abaoe ar XIVvet kantved ur yezh komprenet gant an holl dud a rae gant rannyezhoù all, ar pezh a zeuas da vezañ an alamaneg standard (Hochdeutsch). An dra zo da verzout ivez eo n'eus ket bet choazet ur yezh kêr-benn evel vize graet gant ar Stadoù all maez ar vro.
Levezon an adkempenn
E 1521 eo bet laket gant Martin Luther an Testamant Nevez en alamaneg standard a oa war ar stern, hag e 1534 an Testamant Kozh. Na bezañ ne voe ket Luther an hini kentañ o sevel ar yezh standard-mañ etre an holl gornadoù-bro - war ar stern abaoe ar XIVvet kantved - e servijo an adkempenn-mañ da lakaat an alamaneg standard er melestradur hag ar skolioù, ha memes e norzh Alamagn eo bet kemeret.
Met beket diveroù an XIXvet kantved e chomas an Hochdeutsch ur yezh skrivet gwall alies. En norzh dreist-holl e veze desket ar yezh standard-se da yezh estren.
Yezh ar sinoù
- Ar re vouzar a ra gant Yezh ar Sinoù Alamanek.
Porched Alamagn – Adkavit pennadoù ha rummadoù Wikipedia a denn da Alamagn. |
Porched Aostria – Adkavit ar pennadoù a denn da Aostria. |