François-Dominique Toussaint Louverture
François-Dominique Toussaint Louverture (Tousen Louvèti e kreoleg), ganet "Toussaint Bréda" d'an 20 a viz Mae 1743 (?) nepell eus Cap-Français, e proviñs an Hanternoz e Saint-Domingue (anv Haiti da neuze), en ur familh sklaved a orin afrikan, ha marvet d'ar 7 a viz Ebrel 1803, pa oa bac'het e kreñvlec'h Joux, kumun La Cluse-et-Mijoux, Jura, Bro-C'hall, a zo anavezet evel ar brasañ penn-brezel an Dispac'h e Haiti. Laket e voe da c'houarnour e Saint-Domingue.
Orin ha yaouankiz
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]E dad-kozh, Gaou-Ginou, a vefe bet ganet en Dahomey, ur vro ag Afrika, en un tiegezh roueel Arada. Gwerzhet e voe Hippolyte Gaou, tad Toussaint, da verour tachennn ar C'hont Breda. Eno e voe ganet Toussaint. E vestr, an aotrou Baillon de Libertat, a lakaas anezhañ da zeskiñ lenn ha skrivañ. Dimeziñ a reas gant ur vaouez anvet Suzanne (dieub e oa homañ); daou vab a c'hanas dezhe: Isaac ha Saint-Jean.
Toussaint a voe dieubet e 1776, pa voe gant e 33 bloaz. Hervez an dielloù trevadennel e talc'has un atant a 15 ha lec'h ma produe kafe, gant trizek sklav o labourat ennañ.
An dispac'her trec'het
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Penn bras an dispac'h haitian
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Pa voe divizet gant Napoleon Iañ lakaat ar re Zu da zistreiñ da sklaved en em savas Toussaint Louverture a-enep d'ar C'hallaoued. Trec'het e voe ha kaset da Frañs lec'h ma voe bac'het. Jean-Jacques Dessalines, unan ag e genlabourerion, en em lakaas da Impalaer goude embannadenn dizalc'hidigezh Haiti d'ar 1añ a viz Genver 1804.