Gwelet an tarzh evit Pib-ilin

{{databox}}
Ar '''pib-ilin''' a oa bet krouet da-heul lezennoù bet savet gant ar [[Saozon]] a-enep [[Iwerzhon]]iz. Savet e oa c'hoant dezho da skarzhañ, da vreinañ ar [[binioù bras]]. Evel-se o doa divizet difenn c'hwezhañ e-barzh ur benveg sonerezh, hag ouzhpenn da se o doa difennet seniñ er sav. Neuze o doa divizet Iwerzhoniz krouiñ ar benveg-se.

==Istor ar benveg==
Alies e veze lakaet ar biniaouer a-gostez. Anat eo, dre liesegezh ar benveg, perak ez eo bet lesanvet « ograou iwerzhonat ».

Ur benvega orin brezelek e oa, a denne d'ur binioù c'hwezhet dre ar genoù. Ledet eo bet dre [[Europa (kevandir)|Europa]] ha testeniet en Iwerzhon, adalek an {{IXvet kantved}}. Dre ma oa un arouez soudardel ez eas diwar-wel er {{XVIIvet kantved}} gant aloubidigezh ar Saozon. Distreiñ a reas gant e stumm orin e penn-kentañ an {{XIXvet kantved}}. E keit-se, war-dro fin ar XVII{{vet}}d ha penn-kentañ an {{XVIIIvet kantved}} en em zamgemmas ar binioù evit dont da vezañ ar pib-ilin, ur benveg dre c'hwezhiñ kaset en-dro gant an ilin ([[iwerzhoneg]] : ''uillin'', tro-c'henidik ''uilleann'', "eus an [[ilin]]") ; ''union pipes'' e oa e anv kentañ, sur a-walc'h abalamour ma son ar reizher tenor, an hini kentañ bet ouzhpennet d'ar benveg (un tamm a-raok [[1790]]), a-unson gant al [[levriad]] (''chanter'' e [[saozneg]]) ha n'eo ket abalamour da unvaniezh Iwerzhon gant Bro-Saoz e [[1800]], un displegadenn dre zichañs kontet betek re. Ar reizherioù all zo bet ouzhpennet e-kerzh an XIX{{vet}} kantved, ha [[W.H. Grattan Flood]] a ijinas e-kerzh e studi an anv ''uilleann pipes'' ("pib-ilin"), o krediñ evel-se adkavout an anv gwirion.

==Ar mont en-dro==
Daou eizhved zo el levriad. Lod eus levriadoù ar pib-ilin a c'hell kaout betek 7 pe 8 alc'hwez evit seniñ hanter-donioù, ha peurvuiañ int kendoniet e Re (''D concert set'') pe a-wechoù e Do, Do#, Si, ha raloc'h e La (''flat set''). Al levriad a c'hell bezañ savet gant un alc'hwez anvet ''stop key'' a dalvez da stankañ an aer ha herzel outañ da dremen evit paouez ar son ha gellout kendoniañ ar c'hornioù-boud hep kaout son al levriad. Ar pib-ilin eo ar binioù nemetañ, gant ar [[small pipes]], ma c'heller paouez son al levriad. Gant ar biniawoù all e vez sonet un ton (war al levriad) gant ar c'hornioù-boud hep gellet paouez ar son.
[[Restr:bellows1.jpg|thumb|Megin ur pib-ilin]]
An aer a ya war-zu ar sac'h zo kaset gant sikour ur [[megin|vegin]], staget war an [[dargreiz]] ha war ar gigenn-daoubenn. Fiñv ar vrec'h hag an ilin a gas aer d'ar vegin.

Peurvuiañ e vez savet ar piboù-ilin gant tri c'horn-boud, toniet o-zri war un eizhved disheñvel, ar pezh a seblant dreistordinal peogwir e vez toniet peurvuiañ war ar bempenn hag an eizhved evit ar binioù boas. Bez' ez eus ivez binvioù savet gant pevar c'horn-boud, met an dra-se a chom ral a-walc'h. An oberour [[Alain Froment]] en deus savet binvioù gant ur c'horn-boud toniet war ar bempenn met deuet eo an ardremañs-se da vezañ implijet alies a-walc'h. Evit gellet en ober ec'h implij ar soner alc'hwezioù staliet war ar c'horn-boud o labour stankañ an aer kaset d'ar c'horn-boud, hag a-hend-all e laka anezhañ war e c'hlin gant al levriad en ur stankañ an holl doulloù aer a baouez ar son er mod-se.

E-kichen ar c'hornioù-boud emañ ar [[reizher]]ioù, e-giz ul levriad gant alc'hwezioù, hag a vez implijet da heuliañ an ton pe da gendoniañ, pe e-unan, pe gant al lusk. An alc'hwezioù-se a vez kaset en-dro gant [[arzorn]] ar soner ; an niver ar reizherioù a c'hell bezañ etre unan ha pemp anezho. Ret eo teurel pled er sonerezh hengounel iwerzhonat d'an hañvaledigezh a zo etre ar ''[[fiddle]]'' ([[biolin]]) hag ar pib-ilin e-keñver doare da son (da skouer doare seniñ [[Kevin Burke]] ha [[Paddy Keenan]] e-barzh [[The Bothy Band]]). Ar soner pib-ilin a son ar memes notennoù hag ar ''fiddler'' gant e gerdin, an daou o seniñ a-unson.

== Ar stummoù diseurt ==
Alies e vez gwelet piboù-ilin diglok, peurliesañ en abeg d’ar priz pe da zizampartiz ar soner(ez). Reizherezh ar c'hornioù-boud, ar reizherioù hag al levriad zo diaes da ober. Ouzhpenn evit a sell ouzh ar priz, e vez ret kontañ 1&nbsp;500 € evit ur ''practice set'', div wech muioc'h evit un ''half set'' ha teir gwech muioc'h evit ur ''full set''.
;''Practice set''
[[Restr:Uilleann pipes-practice set.jpg|thumb|Practice Set]]
'''Practice set''' ("benveg-deskiñ") a vez graet eus ar benveg hep korn-boud na reizher ebet. C'hoarvezout a ra eus elfennoù diazez ar pib-ilin hepken : ul levriad, ur sac'h hag ur vegin.
;''Half set''
An '''half set''' a c'hoarvez eus ar memes elfennoù hag ar ''practice set'' met gant kornoù-boud ouzhpenn. N'eus reizher ebet.
;''Full set''
Ar benveg klok eo ar ''full set''.

==Sonerien vrudet==
{|
|- valign="top"
|
*[[Alan Kloatr]]
*[[Brian MacNamara]]
*[[David Power (soner)|David Power]]
*[[Davy Spillane]]
*[[Eric Rigler]]
|
*[[Gay McKeon]]
*[[Jimmy O'Brien Moran]]
*[[Konogan an Habask]]
*[[Leo Rowsome]]
*[[Liam O'Flynn]]
|
*[[Loig Bléjean]]
*[[Marc Polier]]
*[[Michael Cooney]]
*[[Mick Coyne]]
*[[Mick O'Brien]]
|
*[[Paddy Keenan]]
*[[Paddy Moloney]]
*[https://web.archive.org/web/20070817100850/http://loz-production.com/patrick_molard/deliou.htm Patrick Molard]
*[[Ronan Browne]]
*[[Ronan Le Bars]]
|
*[[Seamus Ennis]]
*[[Sylvain Barou]]
*[[Tommy Keane]]
*[[Willie Clancy]]
*[[Yoann an Nedeleg]]|}
|}
==Farderien (luderien)==
{|
|- valign="top"
|
*[[Alain Froment]]
*[[Alan Ginsberg]]
*[[Andreas Rogge]]
|
*[[Brendan Ring]]
*[[Brian Howard]]
*[[Bruce Childress]]
|
*[[Dave Williams]]
*[[Davy Spillane]]
*[[Jean-Yves Péran]]
|
*[[Seth Gallagher]]
*[[Tanguy et Lysie Anne Allain]]
|}

==Liammoù diavaez==
* {{br}}[https://web.archive.org/web/20190819133956/http://www.kaouenn.net/sellout/bd4bdbdf0a3cbcfa7eaa5fa4a0c1a6c8 Neven Sébille-Kernaoudour, soner pib-ilin]
* {{en}} [http://www.pipers.ie/ Kevredigezh sonerien vinioù-ilin Iwerzhon Na Píobairí Uilleann ("ar sonerien binioù-ilin")]
* {{en}} [http://www.uilleannobsession.com/faq.html ''Uilleann Obsession'', gant kalz a ditouroù, skeudennoù hag all]
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20160303193832/http://www.tinwhistletunes.com/clipssnip/uilleann.html Enrolladennoù sonerien]
* {{en}} [http://www.wfg.woodwind.org/uilleann/ taolennoù notennoù]
* {{en}} [http://www.armaghpipers.com Kleub sonerien vinioù Armagh]
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20080613051347/http://www.uilleann.org/ Kleub sonerien vinioù Salt Lake]
* {{fr}} [https://web.archive.org/web/20080513083829/http://www.pipeshow.net/uilleann-pipes.htm Poltriji piboù-ilin]
* {{pt}} [http://www.gaitadefoles.net/gaitadefoles/uilleann.htm Uilleann Pipe ou Phìob Uilleann (Pennad war ar pib-ilin)]

[[Rummad:Pib-ilin]]
[[Rummad:Biniawoù]]