Gwelet an tarzh evit Michelle Bachelet

{{databox}}
[[Restr:Portrait Michelle Bachelet.jpg|thumb|Michelle Bachelet e 2014]]
'''Verónica Michelle Bachelet Jeria''' /βeˈɾonika miˈʃɛl baʃˈle ˈçeɾja/ (* [[Santiago de Chile|Santiago]], [[29 Gwengolo]] [[1951]]), [[mezegez]] [[surjianez]], [[pediatr]]ez ha [[politikour]]ez [[Chile|chilean]]. Ezel eo eus [[Strollad sokialour Chile]] ''(Partido Socialista de Chile)'' ha bet eo ministrez war ar Yec'hed e gouarnamant [[Ricardo Lagos]] etre [[2000]] ha [[2002]], a-raok dont da vezañ ar vaouez kentañ e [[Latinamerika]] oc'h ober evel Ministrez an Difenn (2002). [[dilennadeg prezidant Chile (2005)|Dilennet eo bet]] evel prezidantez ar republik e [[2006]]. Deuet eo evel-se da vezañ ar c'hentañ plac'h dilennet da brezidantez e [[Chile]] evit pevar bloaz (resped [[2006]]-[[2010]]). Kemer a ra lec'h ar prezidant [[Ricardo Lagos]]. D'ar [[15 a viz Kerzu]] [[2013]] eo dilennet en-dro da Brezidantez ar Republik.

Ouzhpenn ar [[spagnoleg]] e teu brav ganti ar [[saozneg]], an [[alamaneg]], ar [[portugaleg]], ar [[galleg]] ha gouzout a ra tammoù [[rusianeg]] ivez.

== Red buhez ha studioù ==
=== Ar yaouankiz ===
Ganet eo bet e [[Santiago]], ha merc'h eo d'ar jeneral Brigadennoù Aerlu [[Alberto Bachelet]] ha d'an [[antropologiezh|antropologourez]] [[Ángela Jeria]]. Abalamour da labour he zad he deus bet bevet e bonoù [[Aerlu Chile]] e [[Quintero]], [[Aerborzh etrebroadel Cerro Moreno|Cerro Moreno]] ha [[San Bernardo]]. Etre [[1962]] ha [[1963]] eo bet evel-se er [[Stadoù-Unanet]] zoken. Da c'houde eo distro da Santiago. Heuliañ a ra he studioù eil derez el [[Lise Niv. 1 Javiera Carrera]] evit ar merc'hed ha kemer a ra perzh ennañ e strolladoù sonerezh ha c'hoariva gant studierien eus an [[Ensavadur Broadel Jeneral José Miguel Carrera]] evel [[Marco Antonio de la Parra]]. He bachelouriezh a dap e [[1969]]

E [[1970]], ez a Bachelet er [[Kevrenn Vezegiezh Skol-veur Chile|skol-veur vezegiezh]] ma tap he diplom [[surjian]]ez pediatrek arbennikaet war an [[epidemiologiezh]]. E deroù gouarnamant [[Unaniezh pobl (Chile)|Unaniezh pobl]] ''(Unidad popular)'' [[Salvador Allende]], ec'h emezel er [[Strollad sokialour Chile|Yaouankizoù sokialour]]. E [[1972]] emañ he zad e-karg eus ar ''Juntas de Abastecimiento y Precios (JAP)'' (burev pourveziñ ha merkañ ar prizioù). 

=== Taol-Stad [[Augusto Pinochet Ugarte|Pinochet]] hag harlu ===
Da-geñver [[taol-Stad an 11 Gwengolo 1973]] eo harzet he zad, Alberto Bachelet, en Akademiezh an Aerlu dre an arbenn ma vije bet "treitour d'ar vammvro". Mervel a raio bloaz war-lerc'h, d'an [[12 Meurzh]] [[1974]] diwar un [[taol kaher kalon]] goude bezañ bet aterset ha [[jahinerezh|jahinet]] gant kamaladed dezhañ e-unan e toull-bac'h publik Santiago. 

Kenderc'hel a ra Bachelet gant he studioù en ur harpañ ar strollad sokialour kuzh d'an ampoent. Harzet eo d'he zro, a-gevret gant he mamm, en abeg d'he labour stourm d'an [[10 Genver|10 a viz Genver]] [[1975]] gant an [[DINA]] ''(Dirección de Inteligencía Nacional)'', Renerezh Broadel an Titouriñ, ar polis kuzh. Kaset e vez d'ar [[Villa Grimaldi]], anezhi ur greizenn vac'hañ ma vez aterset ha jahinet a-raok bezañ treuzkaset da [[Cuatro Álamos]]. War-lerc'h bloaz er vac'h e vezont leusket da vont er-maez. Divizout a reont da gentañ mont en harlu da [[Aostralia]] ma vev he breur abaoe [[1969]] ha da c’houde en em staliont, en [[RDA|Alamagn ar reter]]. Eno e kendalc'h gant he studioù mezegiezh e [[Skol-veur von Humboldt]] [[Berlin]] ma timez gant an tisavour [[Jorge Dávalos]], tad d'e vab henañ, Sebastián, bet ganet e [[Leipzig]].

=== Distro hag emouestl e buhez ar vro ===
Distro d'he bro e [[1979]] e kendalc'h gant he studioù e skol-veur Chile ma tap he diplom [[surjianerezh]] e [[1982]]. Etre [[1983]] ha [[1986]] e talc’h d’en em arbennikaat e Skolaj mezegel Chile evit mont donoc'h gant ar bediatriezh hag ar yec'hed foran e servijoù an [[ospital Roberto del Río]] evit ar vugale. Er bloaz-se eo bet ganet he merc'h Francisca. 

Er mare-se e kemer perzh er politikerezh ha stourm a ra evit ma tistrofe an [[demokratelezh]] e Chile. Nac'het eo dezhi gant ar galloud ar gwir da bleustriñ war he micher evit "abegoù politikel". En em zispartiañ a ra eus Jorge Dávalos ha kemer a ra perzh e stourm an aozadur anc'houarnamantel [[PIDEE]] ''(Protección a la Infancia Dañada por los Estados de Emergencia/Gwarez ar vugale bet graet gaou outo e stadoù a zifrae)'' betek [[1990]], a-benn skoazellañ bugale an dud aet diwar wel pe bet jahinet gant ar [[Renad milourel (Chile)|renad milourel]]. E penn ar PIDEE emañ etre [[1986]] ha [[1990]].

[[Skeudenn:Debate televisivo Canal 13 CNN (Bachelet).jpg|thumb|left|300px|Michelle Bachelet en un diviz [[skinwel]] war [[Canal 13 (Chile)|Canal 13]] ha [[CNN en Español]]]]

Goude distro an demokratelezh e [[1990]] e kav fred evel epidemiologourez e Servij yec'hed kêr ar c'hornôg ha, goude-se, e [[CONASIDA]] ''(Comisión Nacional del Sida/Poellgor Broadel ar Sida)''. Eno e ra anaoudegezh gant an epidemiologour Aníbal Henríquez, ma chomo gantañ e-pad tri bloaz. Diwar an darempred-mañ e c'hano he merc'h yaouankañ Sofía, e [[1993]].

Etre [[1994]] ha [[1997]], e labour Bachelet hag Alejandro Sandoval evel kuzulerien evit Ministrerezh ar Yec'hed. Labourat a ra-hi ivez evel kuzulierez evit Aozadur ledamerikan ar Yec’hed, [[Aozadur Bed ar Yec’hed]] hag an Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ). Dedennet gant an darempredoù etre ar bed sivil hag an arme e stag, e [[1996]], gant studioù war ar strategiezh vilourel en Akademiezh vroadel ar studioù politikel ha strategel Chile. Tapout a ra ar plas kentañ ha kinniget e vez dezhi ur yalc'had gant prezidantelezh Chile evit studiañ e Skolaj etramerikan an difenn e [[Washington D.C.]] er [[Stadoù-Unanet]].

Ur wech distro e [[1998]] e labour e-pad bloaz evel kuzulierez evit Ministrerezh an Difenn. Tapout a ra c’hoazh un diplom all da-heul he studioù war ar skiantoù milourel en Akademiezh vrezel arme Chile. 

== Buhez politikel ==
Emezelañ a ra Michelle Bachelet e [[Strollad sokialour Chile]] er [[bloavezhioù 1970|bloavezhioù 70]]. Ezel eo eus ar poellgor kreiz e [[1995]] hag, eus [[1998]] da [[2000]], eo bet ivez ezel eus ar burev politikel.

==== Darempredoù gant an FPMR ====
Hervez lod he dije bet Michelle Bachelet un darempred karantez gant un ezel eus ar [[Frente Patriótico Manuel Rodríguez (FPMR)]] ''(Talbenn brogarour Manuel Rodríguez)'' e-kerzh ar [[bloavezhioù 1980|bloavezhioù 80]].

Daoust dezhi bezañ nac'het groñs bezañ bet ezel eus an FPMR pe bezañ kemeret perzh e nep taol sponterezh he deus anzavet he darempred gant un ezel eus an aozadur armet-se. Embannet eo bet en un doare foran gant an danvez prezidantez da-geñver Diviz prezidant Hualpén.
[[Skeudenn:Parada Militar 2002.jpg|thumb|260px|Michelle Bachelet evel Ministrez an Difenn e-kichen ar Prezidant Lagos e dibunadeg vilourel [[2003]]]].
{{Quotation|Lo que me importa son los valores, las personas, sus sueños y sus convicciones, y en ese sentido, él tenía su pensamiento y yo tenía el mío</p> Ar pezh zo pouezus din eo an talvoudoù, an dud, o soñjoù hag o c'hredennoù; war se eñ en doa e zoare soñjal ha me am boa ma hini|'''Michelle Bachelet''', [http://docs.latercera.cl/especiales/2005/debate-bachelet-alvear Kendiviz prezidant], [[Hualpén]], [[28 Ebrel]] [[2005]]}}

Goude-se e voe brudoù e vije bet kemeret perzh gant Bachelet e skrapadenn [[Cristián Edwards]], mab da [[Agustín Edwards]], rener ar [[pemdezieg]] ''[[El Mercurio]]'', kaset da benn d'an [[9 Gwengolo|9 a viz Gwengolo]] [[1991]] hag a badas pemp miz. Padal e voe distaloet an tamalloù-se ha prouet war-lerc'h e oant bet skignet gant [[Rómulo Aitken]], bet isprefed Enklask ha bet tamallet dezhañ gant ar justis kaout liammoù gant [[floderezh dramm|floderien dramm]]. Labouret en doa Aitken evit strollad harpañ an danvez prezidant mirour [[Joaquín Lavín]] ha savet e vije bet un teul gantañ ha gant an ez-komiser Jorge Barraza evit louzañ Bachelet. Jorge Barraza en doa klasket er [[bloavezhioù 1990|bloavezhioù 90]] emellout gouarnamantoù [[Patricio Aylwin]] hag [[Eduardo Frei Ruiz-Tagle|Eduardo Frei]] en obererezhioù er-maez lezenn er stourm a-enep d'ar strolladoù kuzh. Tamalloù na voe ket tu da brouiñ morse [https://web.archive.org/web/20051223001426/http://www.antimedios.cl/archivors/00000026.html].

=== An demokratelezh ===
E [[1996]], en em ginnig gant al livioù sokialour d’an dilennadeg kêr e [[Las Condes]], e bannlev Santiago ; ne dap ket muioc’h eget 2,35 % eus ar mouezhioù avat.

D'an [[11 Meurzh|11 a viz Meurzh]] [[2000]] eo anvet ministrez ar yec'hed gant ar prezidant [[Ricardo Lagos Escobar|Ricardo Lagos]] ha karget da echuiñ dindan tri miz gant ar rolloù gortoz ("colas") er c'huzulvaoù. Ne zeu ket a-benn Bachelet da dizhout ar pal penn-da-benn met dont a ra a-benn da grennañ kalzik war an amzer c'hortoz. Daoust da se e ra he soñj kinnig he dilez d'ar prezidant. Nac’het eo an dilez ha chom a ra Bachelet en he c'harg neuze.

E [[2002]], da-geñver un taol cheñchamant ministred eo anvet Bachelet da Vinistrez an Difenn. Ar plac'h kentañ en istor republikan ar vro er garg-se eo. Ur wech e karg e krog da c'hounit anaoudegezh ar bobl evit he labour evel m'en diskouez ar sondadegoù. Kroget e vez da soñjal enni evel danvez prezidantez.
[[Skeudenn:Michelle Bachelet2.jpg|thumb|200px|Michelle Bachelet evel Ministrez an Difenn]]

=== Emginnig d'ar brezidantelezh ===
E-tro dibenn [[Gwengolo]] [[2004]] eo uhel brud Bachelet e-touez an dud. Broudet e vez dre zindan gant ar prezidant Lagos evit en em ginnig d’an dilennadeg prezidant kentañ. Reiñ a ra he dilez eus he c'harg a vinistrez war an Difenn war un dro gant ar [[kañseller|gañsellerez]] [[Soledad Alvear]] a-benn gouestlañ o holl nerzh d'ar c'houlzad prezidantel. Ret eo divizout war an doareoù da zispartiañ an div emstriverez neuze a-benn talañ ouzh [[Joaquín Lavín]] zo evit ar poent emstriver nemetañ an [[Alianza por Chile|tu enep]], evit [[dilennadeg prezidant Chile (2005)|dilennadeg prezidant]] Kerzu [[2005]]. Divizet e vez neuze aozañ ur rakdilennadeg vroadel d'an [[31 Gouere]] [[2005]] met d'ar [[24 Mae|24 a viz Mae]] e tistro Soledad Alvear war he mennozh kentañ d’en em ginnig abalamour d’an diouer a skoazell diabarzh er strollad ha d’an izel ma oa he skeul vrud er sondadegoù. Dont a ra Bachelet da vezañ emstriverez nemeti an [[Emglev Strolladoù evit an Demokratelezh|Emglev]] evit prezidantelezh ar republik.

A-zehoù emañ eneberien pennañ Michelle Bachelet evit tro gentañ dilennadeg prezidant an [[11 Kerzu]] [[2005]]. Harpet eo [[Joaquín Lavín]] gant an [[Unaniezh demokratel dizalc’h]] (UDI, <span lang="es">''Unión Demócrata Independiente''</span>) hag, e-kreiz-dehou emañ, [[Sebastián Piñera]], harpet-eñ gant an [[Nezezadenn vroadel]] (RN, <span lang="es">''Renovación Nacional''</span>). Lakaet en doa Lavín e anv c’hoazh evit dilennadeg prezidant [[1999]], ha tapet en doa 47,52 % eus ar mouezhioù en dro gentañ ha 48,69 % en eil tro, a-dal da Ricardo Lagos.

Da zeiz an dilennadeg, [[11 Gwengolo]] 2005 e tap ar muianiver kentañ gant 45,95% eus ar mouezhioù pa ne dap [[Sebastián Piñera]], e eneber tostañ, nemet 25,41%. Lavín eus e du ne dap nemet 23,25 % hag an tu kleiz pellañ 5,37% gant [[Tomas Hirsch]]. 

D'ar [[15 Genver]] [[2006]] e vez dalc'het un eil tro. Aze ez a ar maout gant Bachelet a dap 53,5% eus hollad ar mouezhioù e-skoaz 46,5% evit [[Sebastián Piñera]] e eneber eus an tu dehou. Deuet eo evel-se da vezañ prezidantez kentañ Chile abaoe 196 bloaz dizalc'hiezh. War un dro e teu da vezañ ar c'hwec'hvet maouez e penn ur Stad en istor [[Latinamerika]] goude [[Violeta Chamorro]] e [[Nicaragua]] [[María Estela Martínez de Perón]] en [[Arc'hantina]], [[Lidia Gueiler Tejada]] e [[Bolivia]], [[Rosalía Arteaga]] en [[Ecuador]] ha [[Mireya Moscoso]] e [[Panamá]] hag an eil bet dilennet ent demokratel e [[Suamerika]] goude [[Janet Jagan]] e [[Guyana]].


Harpet eo bet emginnig Bachelet gant an emglev strolladoù politikel anvet « Kenemglev ar strolladoù evit an demokratelezh » (CPD, <span lang="es">''Concertación de Partidos por la Democracia''</span>), kevread er galloud a vod [[Strollad sokialour Chile]] (PSC, <span lang="es">''Partido Socialista de Chile''</span>), ar [[Strollad evit an demokratelezh]] (PPD, <span lang="es">''Partido por la Democracia''</span>), ar [[Strollad radikal sokial-demokrat]] (PRSD, <span lang="es">''Partido Radical Socialdemócrata''</span>) ha [[Strollad demokrat-kristen Chile]] (PDC, <span lang="en">''Partido Demócrata Cristiano de Chile''</span>).

E c'hourc'hemennoù c'hwekañ en deus embannet dirak an holl ar prezidant Ricardo Lagos en ur ziskouez e lorc'h evit trec'h Michelle Bachelet hag en ur bouezañ war roll an dilennadez nevez evel kentañ maouez prezidantez Chile. War un dro he deus resevet Bachelet gourc'hemennoù izili pouezus eus ar bed politikel broadel hag etrebroadel.
{{arroud|"¿Quién lo hubiera pensado, amigos y amigas?, ¿Quién hubiera pensando hace 20, 10 ó 5 años atrás que Chile elegiría como Presidenta a una mujer?. Es posible, porque los ciudadanos lo quisieron. Gracias Chile, gracias por el voto de millones de ustedes (...) Mi compromiso como Presidenta de Chile será recorrer junto a ustedes un tramo más de esta gran Alameda de libertad que hemos venido abriendo". ''Piv en dije kredet mignoned ha mignonezed ? Piv en dije kredet 20, 10 pe 5 bloaz zo e vije bet dilennet ur vaouez da brezidantez Chile. Posupl eo bet a-drugarez deoc'h keodedourien. Trugarez Chile, trugarez evit votoù milionoù ac'hanoc'h (...) gouestlañ a ran ober ganeoc'h un tamm hent ouzhpenn evel prezidantez Chile a-hed ar vali frankiz-mañ zo bet digoret ganeomp.''|[[Michelle Bachelet Jeria]] en he frezegenn goude gouzout disoc'hoù ar votadeg, [[15 Genver]] [[2006]]}}

== Liammoù diavaez ==
{{commons|Michelle Bachelet|Michelle Bachelet}}
*{{es}} [https://web.archive.org/web/20140208015013/http://michellebachelet.cl/ Lec'hienn ofisiel Michelle Bachelet]

<br clear="all" />
<center>
{| {{prettytable}} border="1" align="center" width=70%
| width="35%" align="center" | '''Araozi:''' <br />[[Álex Figueroa]]
| width="30%" align="center" | '''[[Ministrerezh Yec'hed Chile|Ministrez war ar Yec'hed]]<br />[[2000]]-[[2002]]'''
| width="35%" align="center" | '''War he lerc'h:''' <br />[[Osvaldo Artaza]]
|-
| width="35%" align="center" | '''Araozi:''' <br />[[Mario Fernández]]
| width="30%" align="center" | '''[[Ministerezh difenn Broadel Chile|Ministrez an Difenn]]<br />[[2002]]-[[2004]]'''
| width="35%" align="center" | '''War he lerc'h:''' <br />[[Jaime Ravinet]]
|}

{{Prezidanted Chile}}

</center>
{{DEFAULTSORT:Bachelet Jeria, Michelle}}

[[Rummad:Prezidanted Chile]]
[[Rummad:Politikourien Chile]]
[[Rummad:Merc'hed Chile]]
[[Rummad:Mezegezed]]
[[Rummad:Ganedigezhioù 1951]]