Gwelet an tarzh evit Lituaneg

{{Yezh|anv=Lituaneg|anveyezh=lietuvių kalba
|broiou= [[Lituania]], [[Rusia]], [[Latvia]] ha broioù arall
|rannved= [[Europa]]
|komzet= 3,2 milion (bed a-bezh)
|livfamilh=Indezeuropek
|familh=[[Yezhoù indezeuropek]]
* [[Yezhoù baltek-slavek]]
** [[Yezhoù baltek]]
***  [[Yezhoù baltek ar reter]]
**** '''Lituaneg'''
|YezhOfisiel= [[Lituania]], 
kenofisiel e [[Unaniezh Europa]]  
|akademiezh= [http://www.vlkk.lt/ Valstybinė lietuvių kalbos komisija]
|iso1= lt
|iso2=lit
|iso3=lit
|lizherennoù= 
}}

Al '''lituaneg''' (''lietuvių kalba'') zo ur [[yezh]] [[indezeuropek]], yezh ofisiel [[Lituania|Stad Lituania]] hag unan a yezhoù ofisiel [[Unaniezh Europa]]. War-dro 2,9 milion a lituanegerion a-vihanik zo e Lituania ha war-dro 200 000 e maez Lituania. Ur [[Yezhoù baltek|yezh valtek]] eo, tost d’al [[latveg]] daoust ma n’eus ket ag [[etrekompren]] etre o c’homzerion. Skrivet eo gant ul [[lizherenneg latin]]. Mirourañ hag henaekañ yezh indezeuropek, komzet hiriv an deiz, a reer outi dre ma'z eus bet miret enni henstummoù bet dilaosket er yezhoù indezeuropek arall.

== Istor ==
[[Restr:Lithuanian language in the 16th century.png|thumb|left|250px|Lituanegva er XVIvet kantved]]
[[Restr:Oldest surviving writing in Lithuanian language.jpg|thumb|250px|Dornskrid lituanek koshañ]]
[[Restr:Lithuanian language in European language map 1741.jpg|thumb|250px|Kartenn yezhoù europa (1741). Warnezhi gwerzad kentañ ar ''[[Pater Noster]]'' e lituaneg]]
[[Restr:Baltic Tribes c 1200.svg|thumb|250px|Ar meuriadoù balt, al Lituanianed en o zouesk, en XIIIvet kantved]]
Gober a reer c’hoazh e lituaneg gant ul lod a reizhiad [[Fonologiezh|soniadourel]] ha dibarderioù neuziadurel an [[indezeuropeg]] ha perzhioù boutin en deus gant yezhoù indezeuropek kozh evel ar [[sañskriteg]] pe al [[latin]]. Dedennus eo enta war tachenn ar [[kenyezhoniezh|genyezhoniezh]] (keverata yezhel) hag evit ar studiadennoù war ar yezhoù indezeuropek.

Eus ar [[kentvalt-slaveg|c’hentvalt-slaveg]] e teu al lituaneg ha razh ar yezhoù baltek. Setu ma'z eus perzhioù boutin d’ar yezhoù-se gant ar [[yezhoù slavek]], kar dezhe e meur a geñver. Ha dre m’eo mirour-tre al lituaneg, e c’heller dezastum dioutañ gerioù [[kentslaveg|kentslavek]].

Hervez martezeadennoù yezhadegel (glotokronologek) e vefe diforc’het ar yezhoù [[kentvalteg|kentvaltek]] diouzh ar yezhoù indezeuropek kent ar [[kentañ milved kent JK|c’hentañ milved kent JK]], hag o dije [[yezhoù baltek ar reter]] dispartiet diouzh [[Yezhoù baltek ar c'hornôg|re ar c’hornôg]] etre [[400]] ha [[600]]. Al lituaneg hag al [[latveg]] o deus kroget da ziforc’hañ goude [[800]], met e-pad pell e oant bet div [[rannyezh]] eus ur genyezh, ha [[rannyezhoù-ardreuziñ]] zo bet etre an div yezh betek ar [[XVIIvet kantved]]. Emdroet o deus en un doare disheñvel dreist-holl abalamour da abegoù istorel: chomet eo Lituania dizalc’h e-pad pell keit ha ma oa danvez-[[Latvia]] dindan beli urzhioù milourel alaman ([[Urzh Livonian]] hag e warlerc’hidi).

Ar skrid lituanek koshañ deuet betek ennomp eo troidigezh un destenn relijiel savet e deroù ar [[XVIvet kantved]] e [[Aukštaitijaneg|rannyezh Aukštaitija]]. Bez ez eus bet levrioù lituanek moullet adalek [[1547]], hogen chomet eo dister a-walc’h al [[lennegezh lituanek|lennegezh]] hag ar skridoù lituanek betek an {{XVIIIvet kantved}}. E [[1864]], da heul « [[ensavadeg miz genver]] », e voe berzet ar yezh er c’helenn, ha difennet moullañ skridoù e lituaneg pe implij al lizherenneg latin. Neoazh, kendalc’het e voe da voullañ levrioù lituanek en estrenvro ha kaset e vezent dre guzh a [[Prusia ar reter|Brusia ar reter]]. Maget e veze er vro ur santad broadel kreñv a-drugarez dezhe ha lamet e voe ar berz war yezh Lituaniz en embann e [[1904]].

Skoueriekaet ha bremanaet eo bet al lituaneg a-drugarez d’ar [[yezhoniour]] [[Jonas Jablonskis]] ([[1860]]–[[1930]]) peurgetket. Klasket ez eus bet kavout reolennoù boutin a-hed an [[XIXvet kantved]], hogen hennezh eo a embannas pennaennoù diazez [[skoueriekadur]] al lituaneg e ''Lietuviškos kalbos gramatika'' ("Yezhadur al Lituaneg"), e [[1901]]. Diazezet e oa e ginnigoù war e rannyezh c’henidik, hini [[Suvalkija]] (e Lituania ar c’hreisteiz) ha war al lituaneg komzet e Prusia ar reter (e-lec’h ma oa miret elfennoù eus an [[henbruseg]]). Klasket en doa ivez glanaat ar yezh o krouiñ [[nevezc'her]]ioù diwar stummoù kozh.

Dont a reas al lituaneg da vout yezh ofisiel ar Stad lituaniat e [[1918]] (goude an disparti diouzh [[Rusia]]) ha da vare an [[Unaniezh ar Republikoù Sokialour ha Soviedel|Unaniezh soviedel]] e veze implijet ingal e prezegennoù ofisiel a-gevret gant ar [[rusianeg]] en doa, evelkent, muioc’h a blas o vezañ ma oa yezh ofisiel an URSS.

== Dasparzh douaroniel ==
3,2 milion a dud a gomz lituaneg er bed. Komzet e vez lituaneg e Lituania dreist-holl: 2 998 825 er c’homze enni e 2002, da lavaret eo war-dro 80% ag ar boblañs e [[1998]] (hogen tost an holl dud a oar distripañ lituaneg eno ha pa n’eo ket o yezh-vamm hag int izili a [[minorelezh kenelel|vinorelezhioù kenelel]] - bihanniver etnek -). A-hend-arall ez eus minorelezhioù lituaneger er broioù tro-war-dro ha Lituaniz lituaneger hag a vev en estrenvro (bet harluet da vare an [[URSS]] evit ul lodenn vat anezhe).

{| class="wikitable"
|-----
| {{Lituania}} || 2 998 825 (e 2002)
|-----
| {{Rusia}} || 70 000
|-----
| {{Latvia}} || 35 000
|-----
| {{Polonia}} || 30 000
|-----
| {{Spagn}} || 20 000
|-----
| {{Kazakstan}} || 10 964
|-----
| {{Belarus}} || 10 031
|-----
| {{Estonia}} || 3 000
|-----
| {{Belarus}} || 2 300
|-----
| {{Aostralia}} || 10 000
|-----
| {{Estonia}} || 1 701
|-----
| {{Ouzbekistan}} || 1 040
|-----
| [[Restr:Flag of the United States.svg|20px]] [[Stadoù-Unanet]] || -
|-----
| {{Kanada}} || -
|-----
| {{Arc'hantina}} || -
|}

== Rannyezhoù ==
[[Restr:Map of dialects of Lithuanian language.png|thumb|300px|Kartenn a ziskouez dasparzh ar rannyezhoù hag an isrannyezhoù e Lituania: isrannyezhoù ar samogitianeg zo livet e melen, ruz ha gell; re al "lituaneg uhel" e glas, gwer ha limestra.]]

Div rannyezh zo e lituaneg (''tarmės''): ''Aukštaičių'' ([[aukštaitianeg]], pe “lituaneg uhel”, en [[Aukštaitija]] hag e reter Lituania), ''Žemaičių''/''Žemaitiu'' ([[Samogitianeg]], e [[Samogitia]] / [[Žemaitija]], e kornôg ar vro). Disheñvel mat eo ar samogitianeg diouzh al lituaneg standard diazezet war ar rannyezh kentañ (gant elfennoù a lituaneg Prusia). Stummet eo bet ar samogitianeg etre an [[XIIIvet kantved]] hag ar [[XVIvet kantved|XVIvet hini]] dindan levezon ar [[kuronianeg|c’huronianeg]]. Dasparzh ar rannyezhoù a glot mat gant rannvroioù etnografek Lituania.

Isrannyezhoù (''patarmės'') a gaver en div rannyezh vras-se : pep hini he deus teir [[isrannyezh]]. Ar samogitianeg a vez rannet etre re ar c’hornôg, an norzh hag ar su; an aukštaitianeg etre re ar c’hornôg (''Soduviečiai''), ''Dainava'' (Su) hag ar reter (an div re-mañ ziwezhañ a reer rannyezhoù dzūkian anezhe abalamour d’an implij a reer enne a dz e-lec’h dž er yezh standart). Pep isrannyezh zo islodennet c’hoazh (''šnektos'').

== Reizhskrivadur ==
Abaoe ar [[XVIvet kantved]] e skriver e lituaneg diwar-bouez al lizherenneg latin mui [[sinoù diakritek]] liesseurt ([[ogonek]] (anvet ''nosinė'', da lavarout eo “dre fri”, e lituaneg), [[karon]], [[pik]], [[makron]]) ha [[divc'hrafenn]]où. Donet a ra an implij ag ar sinoù diakritek-se ag unan a ziazezerion ar yezh a vevas en harlu e [[Tchekia]].

Lec’hiet eo an Y etre an I hag ar J.

A 	Ą 	B 	C 	Č 	D 	E 	Ę 	Ė 	F 	G 	H 	I 	Į 	Y 	J 	K 	L 	M 	N 	O 	P 	R 	S 	Š 	T 	U 	Ų 	Ū 	V 	Z 	Ž

a 	ą 	b 	c 	č 	d 	e 	ę 	ė 	f 	g 	h 	i 	į 	y 	j 	k 	l 	m 	n 	o 	p 	r 	s 	š 	t 	u 	ų 	ū 	v 	z 	ž

Gellout a reer merkañ an taol-mouezh hag hirder ar vogalennoù a-drugarez d’an tiredoù lemm ha boud, ha d’ar makron. Neoazh n’o c’haver nemet er geriadurioù hag el levrioù-deskiñ.

Implijet e vez ivez ar c’houblad lizherennoù da heul:

Ch 	Dz 	Dž 	Ie 	Uo

ch 	dz 	dž 	ie 	uo

=== Kensonennoù ===
{| class="wikitable"
|-
| '''Pennlizherenn''' || B || C || Č || D || F || G || H || J || K || L || M || N || P || R || S || Š || T || V || Z || Ž
|-
| '''Lizherenn vunut''' || b || c || č || d || f || g || h || j || k || l || m || n || p || r || s || š || t || v || z || ž
|-
| '''[[LFE]]''' || [[Kensonenn diweuz dre serriñ mouezhiet|b]] || [[Kensonenn kevig dre fic'hal divouezh|t͡s]] || [[Kensonenn drekkevig dre fic'hal divouezh|t͡ʃ]] || [[Kensonenn kevig dre serriñ mouezhiet|d]] || [[Kensonenn gweuz-dent dre daravat divouezh|f]] || [[Kensonenn drekstaon dre serriñ mouezhiet|g]] || [[Kensonenn drekstaon dre daravat mouezhiet|ɣ]] || [[Kensonenn staon dre dostaat|j]] || [[Kensonenn drekstaon dre serriñ divouezh|k]] || [[Kensonenn kevig a-gostez dre dostaat|l]] || [[Kensonenn diweuz dre fri mouezhiet|m]] || [[Kensonenn kevig dre fri mouezhiet|n]] || [[Kensonenn diweuz dre serriñ divouezh|p]] || [[Kensonenn kevig dre froumal|r]] || [[Kensonenn kevig dre daravat divouezh|s]] || [[Kensonenn drekkevig dre daravat divouezh|ʃ]] || [[Kensonenn kevig dre serriñ divouezh|t]] || [[Kensonenn gweuz-dent dre dostaat|ʋ]] || [[Kensonenn kevig dre daravat mouezhiet|z]] || [[Kensonenn drekkevig dre daravat mouezhiet|ʒ]]
|}

=== Vogalennoù ===
{| class="wikitable"
|-
| '''Pennlizherenn''' || A || Ą || E || Ę || Ė || I || Į || Y || O || U || Ų || Ū 
|-
| '''Lizherenn vunut''' || a || ą || e || ę || ė || i || į || y || o || u || ų || ū 
|-
| '''[[LFE]]''' || [[Vogalenn beuzdigor greiz plaen|ɐ]] / [[ä:]] || [[ä:]] || [[Vogalenn damzigor a-raok plaen|ɛ]] / [[Vogalenn beuzdigor a-raok plaen|æ:]] || [[Vogalenn beuzdigor a-raok plaen|æ:]] || [[Vogalenn damserr a-raok plaen|e:]] || [[Vogalenn beuzserr tost a-raok plaen|ɪ]] || [[Vogalenn serr a-raok plaen|i:]] || [[i:]] || [[Vogalenn digor a-dreñv ront|ɒ]] / [[Vogalenn damserr a-dreñv ront|o:]] || [[Vogalenn beuzserr tost a-dreñv|ʊ]]|| [[Vogalenn serr a-dreñv ront|u:]] || [[Vogalenn serr a-dreñv ront|u:]] 
|}

== Soniadouriezh ==
=== Vogalennoù ===

=== Kensonennoù ===

=== Taol-mouezh ===

== Yezhadur ==
Arkaikoc’h eo yezhadur al lituaneg eget hini n’eus forzh pe yezh indezeuropek arall komzet en [[Europa]]. Setu ma kaver alies eo diaes da zeskiñ.

Fiñvus eo an [[taol-mouezh|taolmouezhiañ]], setu perak er merker er geriadurioù.

Ur [[yezh SVO]] (Rener-Verb-Renadenn) eo. Hogen, evel e [[latin]], abalamour d’an amstouadoù e c’heller lakaat ar gerioù e n’eus forzh pe urzh er frazenn.

Bout zo:
* 7 [[troad |troad yezhadurel]]: 
::* [[Troad nominativel|nominativel]]
::* [[Troad genitivel|genitivel]]
::* [[Troad dativel|dativel]]
::* [[Troad akuzativel|akuzativel]]
::* [[Troad instrumentel|instrumentel]]
::* [[Troad lokativel|lokativel]] (gant troadoù ouzhpenn ennañ)
::* [[Troad vokativel|vokativel]]
* 5 strollad ag [[amstouad]]où
* 3 [[reizh]]:
::* ar [[gourelezh|c’hourelezh]] 
::* ar [[benelezh|venelezh]] 
::* an [[nepreizh]]
* 2 [[Tu (yezhoniezh)|du]]:
::* [[Tu gra]]
::* [[Tu gouzañv]]
* 3 [[doare]]:
::* [[Doare-disklêriañ]]
::* [[Doare-divizout]]
::* [[Doare-gourc’hemenn]]
* 4 [[Amzer (yezhadur)|amzer]]:
::* [[Amzer a-vremañ]]
::* [[Amzer dremenet]]
::* [[Amzer dremenet er stumm boaz]]
::* [[Amzer dazont]]

Gellout a reer chomel hep skrivañ ar [[Raganv-gour|raganvioù-gour renet]]: ''(Aš) esu bretonas,(aš) kalbu bretoniškai'' (Breizhad on, komz a ran brezhoneg);

ha gallout a reer chomel hep lavaret ar verb [[bezañ|bout]] (''būti'') en amzer a-vremañ: ''Aš (esu) Jonas'' (Me (zo) Yann).

== Geriaoueg ==
=== Geriaoueg indezeuropek ===
Kavout a reer e lituaeg gerioù kar da galz a c'herioù a gaver er yezhoù klasel, evel ar [[sanskriteg]] hag al [[latin]]. Dont a ra ar gerioù-se eus ar [[Indezeuropeg|yezhoù kentindezeuropeg]]. Setu amañ un nebeud skouerioù :
* ''sūnus'' e litunaeg hag e [[sanskriteg]] : ''sūnu'' (mab, da geñverian ouzh ar saozneg ''son'')
* ''avis'' e litunaeg, avi e sanskriteg hag e [[latin]] : ''ovis'' (dañvad, da geñverian ouzh ar brezhoneg "oan")
* ''dūmas'' e litunaeg, ''d<sup>h</sup>ūma'' e sanskriteg , hag e latin : ''fumus'' (moged)
* ''antras'' e litunaeg, ''antara'' (eil, egile) e sanskriteg 	
* ''vilkas'' e litunaeg hag e sanskriteg : ''vṛka'' (bleiz)
* ''ratas'' e litunaeg, ''rota'' e latin (rod) hag e sanskriteg : ''rat<sup>h</sup>a'' (karr)
* ''senis'' e litunaeg, ''senex'' e latin (den kozh) hag e sanskriteg : ''sanas'' (kozh, da geñverian ouzh ar brezhoneg "hen")
* ''vyras'' e litunaeg, ''vir'' e latin (ur gwaz) hag e sanskriteg : ''vīra'' (gwaz, da geñverian ouzh ar brezhoneg "gour") 
* ''angis'' e litunaeg, ''anguis'' (un naer e latin, ur spesad naeron e lituaneg)
* ''linas'' e litunaeg, ''linum'' e latin (lin, da geñveriañ ouzh ar saozneg 'linen')
* ''ariu'' e litunaeg, hag ''aro'' e latin (arat a ran, da geñverian ouzh ar brezhoneg "arat")
* ''jungiu'' e lituaneg, ''iungo'' e latin, hag e sanskriteg : ''yuñje'' (mid.), (juntañ a ran)
* ''gentys'' e lituaneg, ''gentes'' e latin hag e sanskriteg : ''játi'' (meuriadoù)
* ''mėnesis'' e lituaneg, ''mensis'' e latin hag e sanskriteg : ''masa'' (miz)
* ''dantis'' e lituaneg, ''dens'' e latin hag e sanskriteg : ''danta'' (dant)
* ''naktis'' e lituaneg, ''noctes'' e latin (liester ''nox'') hag e sanskriteg : ''naktam'' (noz)
* ''ugnis'' e lituaneg, ''ignis'' e latin hag e sanskriteg : ''agni'' (tan)
* ''sėdime'' e lituaneg, ''sedemus'' e latin hag e sanskriteg : ''sīdama'' (azezañ a reomp)


Kalz eus gerioù ar roll-mañ zo damheñvel ouzh re yezhoù indezeuropek all, en o zouez ar brezhoneg, ar saozneg, pe ar ruseg. Pouezus e voe roll al lituaneg evit adsevel ar [[indezeuropeg|yezhoù kentindezeuropek]].

=== Amprestadennoù digant yezhoù arall ===

== Skouerioù ==

== Arvezioù an henlituaneg ==

== Gwelet ivez ==

[[Rummad:Yezhoù baltek]]
[[Rummad:Yezhoù Lituania]]
[[Rummad:Yezhoù Unaniezh Europa]]
[[Rummad:Lituaneg]]