Gwelet an tarzh evit Kembre

{{databox}}
'''Kembre''' ([[Kembraeg]] : ''Cymru'' {{LFE|[ˈkəm.rɨ]|Liamm aodio=Cymru.ogg}} ; [[saozneg]] : ''Wales'' {{LFE|/weɪlz/|Liamm aodio=en-us-Wales.ogg}}) zo unan eus an eizh bro [[Kelted|geltiek]], hag unan eus ar peder a zo en enez [[Breizh-Veur]] az a d'ober ar [[Rouantelezh-Unanet]].<ref name=UKCountries>{{en}} {{Liamm web|url=https://webarchive.nationalarchives.gov.uk/ukgwa/20160108051201/http://www.ons.gov.uk/ons/guide-method/geography/beginner-s-guide/administrative/the-countries-of-the-uk/index.html|titl=The Countries of the UK [diell]|oberour=Office for National Statistics|lennet d'=ar 24 a viz Here 2022}}</ref> Er reter emañ [[Bro-Saoz]], [[mor Iwerzhon]] er gwalarn, ar [[mor Keltiek]] er mervent ha [[mor Havren]] er su. [[Kerdiz]] (''Caerdydd''I''Cardiff'') eo he c'hêr-benn. E [[2021]] e oa 3 107 500 annezad war ur gorread a 20 779 km². Ouzhpenn 2 700 km a aodoù he deus Kembre hag eno e kaver leun a venezioù, ar re uhelañ o vezañ e norzh ar vro, evel [[Gouezva]] (''Yr Wyddfa''/''Snowdon''), 1085 km uhel. E norzh lodenn klouar ar bed emañ Kembre, gant un hin cheñch-dicheñch merket gant ar mor.

Identelezh vroadel Kembre a ziwanas diwar ar [[Brezhoned|Vrezhoned]] da c'houde [[Dibenn galloud ar Romaned war Enez Vreizh|aet ar Romaned kuit eus Enez Vreizh]] er {{Vvet kantved}}. Rannet e voe ar vro etre rouantelezhioù bihan a glaskas unaniñ a-raok [[aloubadeg Kembre gant Edouarzh Iañ|aloubadeg ar vro gant ar Saozon]] klokaet e [[1283]] gant [[Edouarzh Iañ (Bro-Saoz)|Edouarzh I{{añ}}]], goude ma kasas [[Owain Glyndŵr]] un emsavadeg a-enep ren ar Saozon e penn-kentañ ar {{XVvet kantved}}, o staliañ evit ur prantad berr ur [[Priñselezh Kembre|Briñselezh Kembre]] dizalc'h. Staget e voe Kembre a-bezh hag ebarzhet e-barzh sistem lezennoù [[Bro-Saoz]] e [[1535]] ha [[1542]] gant [[Aktoù Lezennoù e Kembre 1535 ha 1542|Aktoù Lezennoù Kembre]], dindan ren [[Herri VIII (Bro-Saoz)|Herri VIII]]. Adalek an {{XIXvet kantved}} e teuas ul leurenn bolitik disheñvel e Kembre avat. Ar [[Frankizouriezh kembreat]], kaset gant [[David Lloyd George]] en {{XXvet kantved}} da skouer, a oa bet erlec'hiet tamm-ha-tamm gant kresk ar [[sokialouriezh]] ha [[Strollad al Labour (R.U.)|Strollad al Labour]]. Kresk ar sañtimant vroadel er memes kantved a c'hanas ar strollad [[Plaid Cymru]] e [[1925]] ha [[Cymdeithas yr Iaith Gymraeg]] (Kevredigezh ar Yezh Gembraek) e [[1962]]. [[Dereadur Kembre|Deroet]] eo ul lodenn eus ar galloud e Kembre, aroueziet gant pazennoù meur evel pa oa bet krouet ar [[Senedd]] (Parlamant Kembre, bet Bodadeg Vroadel Kembre gwezhall) e [[1998]].

Pa oa deuet oadvezh ar [[greanterezh]] e voe treuzfurmet ar vro gant diorren ar [[mengleuz]]ioù hag an uzinoù [[Metalouriezh|labourat ar metal]]. Tremen a reas d'ur vro troet war-zu al labour-douar d'unan greantel. Kreskiñ buan a reas poblañs Kembre. An div drederenn eus ar boblañs a vev e [[Su Kembre]], e-lec'h ma oa ar muiañ a vengleuzioù, e Kerdiz, [[Abertawe]] (''Swansee''), [[Casnewydd]] (''Newport'') hag an traoniennoù tro-dro. Reter [[Norzh Kembre]] a gont ur c'hwec'hvedenn eus ar boblañs, [[Wrecsam]] o vezañ ar gêr vrasañ en norzh. Ne vev ket kement a dud e lodennoù all ar vro. Bremañ m'eo bet diskaret ar greanterezh er vro emañ diazezet an ekonomiezh war ar servijoù, publik ha prevez hag an [[touristelezh|douristelezh]]. Diazezet eo al [[labour-douar]] war an desevel [[chatal]], hag ezporzhiañ a ra Kembre war an dachenn-se, o vezañ tost da vezañ emren a-fet labour-douar.

Un identelezh vroadel ha sevenadurel dibar he deus Kembre. Adalek an {{XIXvet kantved}} he doa tapet ar vrud da vezañ "bro ar c'han", diwar hengoun an [[eisteddfod]]. Ofisiel eo ar [[kembraeg|c'hembraeg]] hag ar [[saozneg]] er vro. Ar brasañ eus ar boblañs a gaoz [[saozneg]], met ar muiañ niver a gaoz [[kembraeg]] en norzh hag e kornôg ar vro, gant un hollad a 560 000 komzer dre ar vro.

== Etimologiezh ==
An anv a ro ar Gembreiz d'o bro ''Cymru'' hag evito o-unan, ''Cymry'', an daou a zistager {{LFE|[ˈkəm.rɨ]}}, a zo par d'ar brezhoneg ''Kembre''. Diskennet int eus eus ar ger [[predeneg|predenek]] ''combrogi'', a dalvez 'kenvroad',<ref name=Davies/> <ref>{{en}} Lloyd, John Edward (1911). ''A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest'' (Note to Chapter VI, the Name "Cymry"). Vol. I (2nd ed.). London: Longmans, Green, and Co. (published 1912). pp. 191–192.</ref> hag a oa bet implijet adalek ar {{VIvet kantved}}.<ref>{{en}} Phillimore, Egerton (1891). "''Note (a) to The Settlement of Brittany''". In Phillimore, Egerton (ed.). ''Y Cymmrodor''. Vol. XI. London: Honourable Society of Cymmrodorion (published 1892). pp. 97–101.; Davies (1994) p. 71, gant al linenn : Ar wynep Kymry Cadwallawn was.</ref> El lennegezh e veze skrivet ''Kymry'' pe ''Cymry'' ha pa vije ar yezh pe ar bobl.<ref name=Davies/>  Stummoù [[latin]]izet ar gerioù-se, ''Cambrian'', ''Cambric'' ha ''Cambria'' a oa bet roet d'ar [[Menezioù Kambrian]] ha da marevezh geologel ar [[Kambrian|C'hambrian]].<ref>{{en}} ''Chambers 21st Century Dictionary. Chambers Dictionary'' (Revised ed.). New Delhi: Allied Publishers. 2008. p. 203. ISBN 978-81-8424-329-1.; Chisholm, Hugh, ed. (1911). "''Cambria''" . Encyclopædia Britannica (11th ed.). Cambridge University Press.</ref> Stummoù kozh eus ''Kembre'' a gaver e kartennaouegoù e [[Breizh]] adalek an {{XIvet kantved}}.<ref>{{br}} ''Diles heiguor '''chebre''''' (lenn ''chẽmbre'') e [[Kartennaoueg Landevenneg]], war-dro [[1000]]</ref><ref>{{br}} ''Diles heergur '''k embre''''' e [[Kartennaoueg Kemperle]], war-dro [[1100]]</ref><ref>{{br}} ''Diles Hergu '''Kembre''''' e [[Kartennaoueg Kemper]], war-dro [[1200]]</ref>

An anvioù [[saozneg|saoznek]] ''Wales'' ha ''Welsh'' a zeu diwar ar memes gwrizienn [[hensaozneg|hensaoznek]] ''Wealh'' (liester ''Wēalas''), diwar ar [[proto-germaneg]] *''Walhaz'', tennet diwar anv ur bobl geltiek, ar [[Volcae]], un anv a zo mammenn da anv [[galleg|gallek]] ar vro ("Pays de ''Galles''"). An anv-se a oa bet implijet evit kaozeal diwar-benn annezidi [[Impalaeriezh Roman ar C'hornôg]].<ref>{{en}} Miller, Katherine L. (2014). "''[https://etheses.whiterose.ac.uk/8031/1/Katherine%20Miller%20Semantic%20Field%20of%20Slavery%20in%20Old%20English%20v%203.pdf The Semantic Field of Slavery in Old English: Wealh, Esne, Þræl]''" (PDF) (Tezenn). University of Leeds. Lennet d'ar 25 a viz Here 2022</ref> Dont a reas an [[Angled-ha-Saozon]] da implijet an termen-se evit ar [[Brezhoned|Vrezhoned]] dreist-holl ha stumm liester ar ger-se,''Wēalas '' , a oa bet implijet evit o ziriad neuze.<ref>{{en}} Tolkien, J. R. R. (1963). ''Angles and Britons: O'Donnell Lectures''. Kerdiz : University of Wales Press. English and Welsh, ul lennadenn O'Donnell roet en Oxford d'ar 21{{añ}} a viz Here 1955.</ref><ref name=Davies/>  Ez istorel ne oa ket implijet ar ger ''Wales'' evit an tiriad modern e [[Breizh-Veur]] hepken met evit pep tra liammet ouzh ar Vrezhoned, en o zouez tiriadoù all nann-germanek evel [[Kernev-Veur]] ("Corn''wall''") ha lec'hioù e tiriadoù angl-ha-saoz liammet outo evel "''Wal''worth" (kontelezh Durham) ha "''Wal''ton" (West Yorkshire).<ref>{{en}} Rollason, David (2003). "''Origins of a People''". Northumbria, 500–1100. Cambridge: Cambridge University Press. p. 60. ISBN 978-0-521-04102-7.</ref>

== Istor ==
{{Pennad pennañ|Istor Kembre}}
[[File:Cynhadledd i'r Wasg Press Conference 14.05.21.jpg|thumb|left|[[Parlamant Kembre]]]]
Priñselezh unanet da Vro–Saoz e [[1536]] ha [[1543]].

1,7 milion a dud e [[1900]], 2,2 milion e [[1950]] ha tremen 3 milion e 2011.

Aloubet ha gounezet digant ar [[Impalaeriezh roman|Romaned]] e fin ar {{Iañ kantved}}, met Kembreiz ne voent ket kalz romanekaet.

[[Aviel|Avieladur]] e {{Vvet kantved}}.

Er {{VIvet kantved}} e harzas Kelted Kembre ouzh ar [[Saksoned]] hag a oa staliet e Bro-Saoz a-vremañ.

En {{VIIIvet kantved}} e voe savet [[kleuz Offa]] ur voger vras gant ar roue sakson [[Offa Mercia]] a-hed harzoù ar vro.

E penn-kentañ an {{XIIIvet kantved}} e voe renet ar vro gant [[Llywelyn ab Iorwerth]].

E vab-bihan, [[Llywelyn ap Gruffudd]], a oa bet anavezet evel priñs ar vro gant [[Herri III (Bro-Saoz)|Herri III Bro-Saoz]] dre [[feur-emglev Montgomery]] ([[1267]]) ; lazhet e voe e-kerzh un emgann e [[1282]]. Gant fin ar familh roueel e voet staget ar rouantelezh kozh da Vro-Saoz ; [[Gwynedd]] eo hec'h anv hiziv c’hoazh.

E [[1301]] e voe lakaet priñs Kembre da zanvez-roue Bro-Saoz dindan anv [[Edouarzh II (Bro-Saoz)|Edouarzh II]] ; abaoe e vez roet an titl-se da hêr tron Bro-Saoz.

E [[1536]] ha [[1543]] e voe sinet lizheroù an unvaniezh etre Kembre ha Bro-Saoz.

Reveulzi greantel an {{XIXvet kantved}} : diorroadur al labouradegoù [[houarn]], [[kouevr]], [[staen]] ha [[glaou]].

E Kembre ez eus un Emsav broadel evel e Breizh. [[Stourmerien Emsav Bro Gembre]] a zo aet buanoc'h eget o c'heneiled a Vreizh.

E [[1967]] e lakaas ar ''Welsh Language Act'' ar c’hembraeg keit–ha–keit gant ar saozneg er [[justis]] hag en abadennoù foran.

== Yezh ==
[[Restr:Welsh speakers in the 2011 census.png|200px|thumb|kleiz|[[Kembraeg]]erien hervez niveradeg 2011]]
{{Pennad pennañ|Kembraeg}}

Ar c'hembraeg - ''Cymraeg'' - eo ar yezh keltiek komzet e Bro-Gembre. E-giz ar [[brezhoneg]] hag ar [[Kerneveureg|c'herneveureg]] ez eo ur [[Predeneg|yezh predenek]]. Koulskoude eo stag ar c'hembraeg ouzh rummad predeneg an Hanternoz tra ma'z eo stag ar [[Kerneveureg|c’herneveureg]] hag ar [[brezhoneg]] ouzh rummad predeneg ar Mervent. E [[1901]] e oa 50% eus ar Gembreiz a gaoze kembraeg hag a-hed an {{XXvet kantved}} e oa diskennet ar feur-se da 43.5% e [[1911]] betek 18.9% e [[1981]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/culturalidentity/language/articles/languageinenglandandwales/2013-03-04#welsh-language|titl=7. Welsh language|oberour=Office for National Statistics|lennet d'=an 28 a viz Here 2022}}</ref> Disoc'hoù [[niveradeg]] [[2001]] a ziskouezas e oa kresket an niver a gembraegerien betek 21% eus ar boblañs en tu all da 3 bloaz, kontrol d'ar patrom a zigresk a oa bet betek-henn.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://gov.wales/sites/default/files/statistics-and-research/2019-05/welsh-language-results-annual-population-survey-2001-to-2018.pdf|titl=Authors: Jac Williams, Lisa Walters ~ 0300 025 6682 ~ WelshLanguageData@gov.wales This report is also available in Welsh Enquiries from the press: 0300 025 8099 Public enquiries : 0300 025 5050 Twitter: @statisticswales Welsh language results: Annual Population Survey, 2001- 2018|oberour=Ystadegau ar gyfer Cymru|deiziad=29.05.2019|lennet d'=an 28 a viz Here 2022}}</ref> Niveradeg [[2011]] a ziskouezas e oa digresket betek 19% a gembraegerien, uheloc'h eget e [[1991]] met izeloc'h eget e [[2001]]. Goude ma oa kresket poblañs Kembre e talvez e oa tremenet eus 582 000 den e 2011 da 562 000 e 2011, met uheloc'h e chome eget ar 508 000 kembraeger kavet e niveradeg [[1991]] (18.7%).<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20131007223211/http://wales.gov.uk/topics/statistics/headlines/population2012/121211/?lang=en|titl=2011 Census: First Results on the Welsh Language|oberour=Llywodraeth Cymru|deiziad=11.12.2012|lennet d'=an 28 a viz Here 2022}}</ref> An niveradeg kaset etre miz Ebrel [[2020]] ha miz Meurzh [[2021]] a gavas e oa 29.1% eus an dud en tu all da 3 bloaz a gaozee kembraeg, da lavaret eo 883 300 den.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://gov.wales/welsh-language-data-annual-population-survey-april-2020-march-2021|titl=Welsh language data from the Annual Population Survey: April 2020 to March 2021|oberour=Ystadegau gwladol - National Statistics|embanner=Llywodraeth Cymru - Government of Wales|deiziad=9.09.2021|lennet d'=an 28 a viz Here 2022}}</ref> An tennad da heul eus miz Here [[2020]] da viz Gwengolo [[2021]] a gavas 29.5% eus an dud a gaozee kembraeg, da lavaret eo war-dro 892 500 kembraeger.<ref>{{cy}} {{Liamm web|url=https://llyw.cymru/data-am-y-gymraeg-or-arolwg-blynyddol-or-boblogaeth-hydref-2020-i-fedi-2021|titl=Data am y Gymraeg o'r Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth: Hydref 2020 i Fedi 2021|oberour=Ystadegau gwladol|embanner=Llywodraeth Cylry|deiziad=27.01.2022|lennet d'=an 28 a viz Here 2022}}</ref> Norzh ha kornôg ar vro a chom takadoù e-lec'h m'emañ ar c'hembraeg ar yezh bennañ evit ar brasañ eus an dud tra m'eo desket ar saozneg evel un eil yezh. Unyezhegerien a gaver e-touez ar vugale vihanañ, met ne c'hoarvez james ken e chomfent unyezhegerien a-hed o buhez.<ref name=Davies/> 

[[Saozneg]] zo kaozeet gant kazimant an holl dud e Kembre, ha deuet eo da vezañ ar yezh bennañ er vro a-bezh. [[Code-switching]] a glever alies e Kembre a-bezh, kement hag ez eus bet roet meur a anv d'ar fenomen, daoust ma ne'z eus hini ebet a zo anavezet gant ar yezhonourien.<ref name=Davies/> Ur saozneg rannvroel a gaozeer ivez, anvet [[Wenglish]], levezonet gant yezhadur ar c'hembraeg hag amprestet gantañ leun a c'herioù kembraek.<ref name=Davies/><ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/why-butty-rarely-leaves-wales-2302834|titl=Why butty rarely leaves Wales|oberour=WalesOnline|deiziad=30.03.2013|lennet d'=an 28 a viz Here 2022}}</ref>

== Gouarnamant ha politikerezh ==
Ur vro perzh eus ar [[Rouantelezh-Unanet]] eo Kembre.<ref name=UKCountries/><ref>{{en}} [https://www.iso.org/files/live/sites/isoorg/files/archive/pdf/en/iso_3166-2_newsletter_ii-3_2011-12-13.pdf ISO 3166-2 NEWSLETTER, 2011, p.27] Lennet d'ar 25 a viz Here 2022</ref> Diouzh lezenn eo an R-U ur Stad unvan, gant ur parlamant hag ur gouarnamant e [[Parlamant ar Rouantelezh-Unanet|Westminster]].<ref name=GE2019>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.walesonline.co.uk/news/politics/general-election-2017-40-mps-13157234|titl=General Election 2017: These are the 40 MPs who have been elected across Wales|oberour=Ciaran Jones|embanner=Wales Online|deiziad=9.06.2017|lennet d'=ar 25 a viz Here 2022}}</ref> Ur parlamant [[dereadur|deroet]] he deus bet Kembre e stumm ur gambr anvet [[Senedd]] (''Senedd Cymru – Welsh Parliamant'') he deus resevet galloudoù deroet digant Parlamant ar Rouantelezh-Unanet dre patrom ar galloudoù miret.<ref>{{cy}} {{Liamm web|url=https://senedd.cymru/sut-rydym-yn-gweithio/ein-rol/pwerau/|titl=Pwerau|oberour=Senedd Cymru|deiziad=01.09.2020|lennet d'=ar 25 a viz Here 2022}}</ref> Rannet eo Kembre e 22 diriad-kuzul evit an divizoù lec'hel abaoe [[1996]]. Atebek eo an "tiriadoù pennañ"-se<ref>{{en}} Part 1, Local Government (Wales) Act 1994</ref> da gas holl bolitikerezhioù ha servijoù lec'hel.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20140601021134/http://new.wales.gov.uk/topics/localgovernment/localauthorities/?skip=1&lang=cy|titl=Awdurdodau Unedol [diell]|oberour=Llywodraeth Cymru|deiziad=16.04.2014|lennet d'=ar 25 a viz Here 2022}}</ref>

Bez ez eus 40 kannad eus Kembre e-touez ar 650 ezel eus [[Ti ar C'humunioù (Rouantelezh-Unanet)|Ti ar C'humunioù]], ar gambr izel eus Parlamant ar [[Rouantelezh-Unanet]], pep hini dilennet e pastelloù-bro Kembre. Dilennadegoù hollek [[2019]] a zilennas 22 gannad eus [[Strollad al Labour (R.U.)|Strollad al Labour]] (pe choazet gantañ), 14 kannad eus ar [[Strollad Mirour (R.U.)|Strollad Mirour]] ha 4 eus ar [[Plaid Cymru]].<ref name=GE2019/> [[Burev Sekretour Stad evit Kembre|Burev Kembre]] zo ur rann eus gouarnamant ar Rouantelezh-Unanet, e penn emañ ar [[Sekretour Stad evit Kembre]] a zo ezel eus skipailh ar Ministr pennañ.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.gov.uk/government/organisations/office-of-the-secretary-of-state-for-wales/about|titl=About us - Office of the Secretary of State for Wales|oberour=Gouarnamant ar Rouantelezh-Unanet|lennet d'=ar 26 a viz Here 2022}}</ref>

=== Senedd ===
[[Restr:Senedd.JPG|200px|thumb|dehou|Savadur ar [[Senedd]], treset gant [[Richard Rogers]], digoret da [[Gouel Dewi|C'houel Dewi]] e [[2006]].]]
{{Pennad pennañ|Senedd}}

Da c'houde an [[deroadur]] e [[1997]] e krouas [[Akt Gouarnamant Kembre 1998]] ur vodadeg deroet anavezet bremañ dindan an anv [[Senedd]] (ez ofisiel ''Senedd Cymru'' pe ''Welsh Parliamant'' "Parlamant Kembre" ha gwezhall ''National Assembly for Wales'' "Bodadeg Vroadel evit Kembre" betek [[2020]]). Galloudoù ar Sekretour Stad evit Kembre a oa bet treuzkaset d'ar Gouarnamant deroet d'ar {{Deiziad|1|Gouere|1999}}, o reiñ ar gwir d'ar vodadeg da zivizout penaos e tispign arc'hant gouarnamant Westminster e-barzh lodennoù deroet ar melestradurezh.<ref>{{fr}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20110903192944/https://www.justice.gov.uk/guidance/docs/dgn04.pdf|titl=Devolution Guidance Note 4 THE ROLE OF THE SECRETARY OF STATE FOR WALES [diell]|oberour=Departamant ar justis er Rouantelezh-Unanet|deiziad=1.07.1999|lennet d'=ar 26 a viz Here 2022}}</ref> Kemmet e voe Akt 1998 gant [[Akt Gouarnamant Kembre 2006]] a roas muioc'h a c'halloudoù d'ar vodadeg ha d'ar gouarnamant lec'hel, tost da re [[Parlamant Bro-Skos]] ha [[Bodadeg Iwerzhon an Norzh]]. Dilennet eo an 60 ezel eus ar Senedd evit pemp bloaz (pevar bloaz a-raok [[2011]]) dre ur sistem kemmesk gant 40 kannad dilennet dre bastell-vro (an hini kentañ a dap ar plas) ha 20 kannad dilennet dre bastelloù-bro all dre un dregantad roet da bep strollad politikel hervez o disoc'hoù.<ref>{{cy}} {{Liamm web|url=https://senedd.cymru/sut-rydym-yn-gweithio/ynghylch-aelodau-o-r-senedd/sut-y-caiff-yr-aelodau-eu-hethol/|titl=Sut y caiff yr Aelodau eu hethol?|oberour=Senedd Cymru|deiziad=19.11.2020|lennet d'=ar 27 a viz Here 2022}}</ref> Ur c'hentañ ministr (''prif weinidog'') a rank ar Senedd dilenn a-raok ma vez choazet izili ar [[Gouarnamant Kembre|gouarnamant lec'hel]] gantañ pe ganti.<ref>{{en}} Birrell, Derek (2012). ''Comparing Devolved Government''. London, United Kingdom: Palgrave Macmillan. p. 45. ISBN 978-0-230-38978-6.</ref>

E-touez an ugent lodenn deroet da c'houarnamant Kembre, anvet "sujedoù" (''subjects''), e kaver al labour-douar, diorren an ekonomiezh, an deskadurezh, ar yec'hed, al lojeiz, ar galloudoù lec'hel, ar servijoù sokial, an treuzdougen hag ar [[kembraeg|c'hembraeg]].<ref>{{cy}} {{Liamm web|url=https://senedd.cymru/sut-rydym-yn-gweithio/ein-rol/pwerau/|titl=Pwerau|oberour=[[Senedd]]|deiziad=1.09.2020|lennet d'=ar 27 a viz Here 2022}}</ref> Pa oa bet krouet e [[1999]] n'he doa ket Bodadeg Vroadel evit Kembre galloudoù lezenniñ pennañ. E [[2007]], pa voe votet [[Akt Gouarnamant Kembre 2006]], e voe roet galloud d'ar Vodadeg tremen lezennoù pennañ, anvet [[Muzulioù ar Vodadeg Vroadel evit Kembre|Muzulioù ar Vodadeg]] d'ar mare-se, war sujedoù resis e-barzh al lodennoù deroet. Sujedoù all a oa bet lakaet ouzhpenn, end-eeun gant Parlamant ar Rouantelezh-Unanet peotramant pa oa bet asantet gant Parlamant Westminster d'un [[Urzh Barregezh war al Lezenniñ]] (''Legislative Competence Order'' pe ''LCO'', ur goulenn gant ur vodadeg deroet da gaout muioc'h a c'halloudoù). Akt Gouarnamant Kembre 2006 a ro ar gwir d'ar Senedd da c'hounit galloudoù da lezenniñ war muioc'h a sujedoù miret ma vezont degemeret en ur referendom. Dalc'het e voe ur [[Referendom war Deroadur Kembre e 2011|referendom]] evit astenn galloudoù ar Vodadeg Vroadel d'an {{Deiziad|3|Meurzh|2011}}, ar pezh a voe degemeret gant an dilennerien. Roet e voe galloud d'ar Vodadeg ober lezennoù, anvet [[Aktoù Senedd Cymru]], war holl sujedoù al lodennoù deroet, hep asant Parlamant ar Rouantelezh-Unanet.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-politics-12648649|titl=Welsh referendum: Voters give emphatic Yes on powers|oberour=[[BBC]] News|deiziad=4.03.2011|lennet d'=ar 27 a viz Here 2022}}</ref>

Gant ar Senedd e vez roet pouez da interestoù Kembre er bed a-bezh. Ur c'hannad a gas da Amerika da reiñ brud da embregerezhioù ar vro. Emañ ar burev pennañ e [[Washington D.C.]], e-barzh kannati ar [[Rouantelezh-Unanet]], tra ma ren burevioù all e [[New York City]], [[Chicago]], [[San Francisco (Kalifornia)|San Francisco]] hag [[Atlanta]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20170828232109/http://www.wales.com/business/overseas-offices/usa|titl=USA [diell]|oberour=Wales.com|lennet d'=ar 27 a viz Here 2022}}</ref> Staliet e voe ur burev gant ar [[Stadoù-Unanet]] da sevel darempredoù eeun gant Kembre.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://morgangriffith.house.gov/news/documentsingle.aspx?DocumentID=398615|titl=Congressional Friends of Wales Caucus Welcomes First Minister Carwyn Jones|oberour=Congressman Morgan Griffith|deiziad=6.09.2016|lennet d'=ar 27 a viz Here 2022}}</ref>

=== Lezenn ===
[[Restr:Laws of Hywel Dda (f.4.r) Judge cropped.jpg|200px|thumb|dehou|Skeudenn ur barner e [[Cyfraith Hywel]]]]
{{Pennad pennañ|Lezenn Kembre}}

Ez hengounel e oa bet bodet [[Lezenn Kembre]] e-pad un emvod e [[Hendy-gwyn ar Daf]] war-dro [[930]] gant [[Hywel Dda]], a voe roue [[Deheubarth]] ha roue ar brasañ eus Kembre etre [[942]] ha [[950]]. [[Cyfraith Hywel]] (''Lezenn Hoel'') a vode lezennoù pobl ha kustumoù a oa diorroet e Kembre a-hed ar c'hantvedoù. Lakaat a rae pouez war paeamant ur sammad arc'hant d'an hini en doa gouzañvet un torfed, pe d'e gerent, e-lec'h bezañ kastizet gant an tiern.<ref name=KembraegerJustis>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20110606124550/http://www.hmcourts-service.gov.uk/cms/12003.htm#1|titl=History and Development of the Welsh Language in the Courts [diell]|oberour=HM Courts & Tribunal Service|deiziad=11.06.2007|lennet d'=ar 27 a viz Here 2022}}</ref> War-bouez e [[Marz Kembre]], e-lec'h ma oa lezennoù dibar, e oa chomet Lezenn Kembre e plas betek ma voe lakaet [[Statud Rhuddlan]] e plas e [[1284]]. Da c'houde marv [[Llywelyn ap Gruffudd]] e voe staget [[Priñselezh Kembre]] ouzh [[Rouantelezh Bro-Saoz]] gant [[Edouarzh Iañ (Bro-Saoz)|Edouarzh I{{añ}}]] hag erlec'hiet Lezenn Kembre gant [[Lezenn Bro-Saoz]] evit an torfedoù. Chom a reas Lezenn Kembre (evit ar prosezoù sivil) ha Lezenn ar Marzioù en implij betek ma voe peuzstaget Kembre gant [[Herri VIII (Bro-Saoz)|Herri VIII]] dindan [[Aktoù Lezennoù e Kembre 1535 ha 1542]] (a vez alies anavezet evel Aktoù Unaniezh 1536 ha 1543), da c'houde e voe Lezenn Bro-Saoz en implij hepken.<ref name=KembraegerJustis/><ref name=Davies/> [[Akt Kembre ha Berwick 1746|Akt Kembre ha Berwick]] e [[1746]] a embannas e talvezje kement lezenn votet e Bro-Saoz evit Kembre ivez (ouzhpenn d'ar gêr Saoz ha Skos [[Berwick]], war an harzoù), nemet ma vije lavaret ar c'hontrol el lezenn. Nullet e voe an Akt-se, evit Kembre, e [[1967]].

[[Lezenn Bro-Saoz]] a oa bet diazez ar [[gwir (lezenn)|gwir]] abaoe [[1536]] neuze.<ref name="Davies">{{en}} Davies, John (1994). ''A History of Wales''. London: Penguin. ISBN 978-0-14-014581-6.</ref> Ur sistem ''Common law'' (''Lezennoù dre zegouezh'') eo, hep kodifiañ bras ha gant ur pouez lakaet war divizoù ar varnerien e prosezoù zo evit skrivañ al lezenn. E penn al lezioù-barn emañ [[Lez-Varn Uhel ar Rouantelezh-Unanet]], a zo al lez-varn diwezhañ evit an holl brosezioù sivil ha torfed. [[Lezioù-Barn Uhel Bro-Saoz ha Kembre]] zo al lezioù-barn kentañ uhelañ ouzhpenn bezañ lezioù-barn galv. Rannet eo dre dri : [[Lez-varn Galv Bro-Saoz ha Kembre|Lez-varn Galv]], [[Lez-Varn Uhel Justis Bro-Saoz ha Kembre|Lez-varn Uhel Justis]] ha [[Lez-Varn ar Gurunenn]]. Prosezioù bihan a vez klevet gant lezioù-barn lec'hel. E [[2007]] e voe echu gant Rannvro Kembre ha Cheshire pa voe staget Cheshire ouzh Rannvro Gwalarn Bro-Saoz. Adalek ar bloaz-se e voe Kembre ur rannadenn justis hec'h-unan neuze, e diabarzh rann-justis [[Bro-Saoz ha Kembre]].<ref name=Davies/>

Barrek eo ar [[Senedd]] da votiñ lezennoù er-maez eus sistem Parlamant ar Rouantelezh-Unanet evit ezhommoù Kembre. Dindan galloudoù asantet e referendom 2011 e c'hell kemer lezennoù pennañ, anvet d'ar mare-se ''Aktoù Bodadeg Vroadel Kembre'' ha bremañ ''Aktoù Senedd Cymru'' e-keñver ugent tachenn listennet e [[Akt Gouarnamant Kembre 2006]], evel ar yec'hed hag an deskadurezh. Diwar al lezenniñ pennañ-se e c'hell [[Gouarnamant Kembre]] sevel is-lezennoù.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20200619065644/https://law.gov.wales/constitution-government/how-welsh-laws-made/subordinate-legislation/?lang=en#/constitution-government/how-welsh-laws-made/subordinate-legislation|titl=Subordinate legislation [diell]|oberour=Llywodraeth Cymru - Welsh Government|lennet d'=an 28 a viz Here 2022}}</ref>

Pevar nerzh-polis rannvroel zo e Kembre, [[Polis Dyfed-Powys]], [[Polis Gwent]], [[Polis Norzh Kembre]] ha [[Polis Su Kembre]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.itv.com/news/wales/2016-02-18/two-of-the-four-welsh-police-forces-require-improvement-in-the-way-they-prevent-and-investigate-crime|titl=Two of the four Welsh police forces 'require improvement' in the way they prevent and investigate crime|oberour=ITV|deiziad=18.02.2018|lennet d'=an 28 a viz Here 2022}}</ref> Pemp toull-bac'h zo e Kembre, pevar e su ar vro hag unan e [[Wrecsam]]. Ne'z eus ket a doull-bac'h evit ar merc'hed e Kembre, kaset e vezont da Vro-Saoz neuze.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/wales/north_east/8545805.stm|titl=MPs urge UK government to build north Wales prison|oberour=[[BBC]] News|deiziad=3.03.2010|lennet d'=an 28 a viz Here 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://webarchive.nationalarchives.gov.uk/ukgwa/20110206184958/http://www.hmprisonservice.gov.uk/adviceandsupport/prison_life/femaleprisoners/|titl=Female Prisoners|oberour=HM Prison Service|lennet d'=an 28 a viz Here 2022}}</ref>

== Douaroniezh ==
[[Restr:Snowdon from Llyn Llydaw.jpg|200px|thumb|kleiz|Ar [[Gouezva|Ouezva]] (''Yr Wyddfa'')]]
Ur vro leun a [[menez|venezioù]] eo Kembre. Emañ e kornôg kreiz [[Bro-Saoz]]. 270 km hed eo eus an norzh betek ar sur.<ref>{{cy}} {{Liamm web|url=https://www.visitwales.com/info/introduction-wales|titl=Welcome to Wales, a country like no other|oberour=VisitWales.com|lennet d'=an 29 a viz Here 2022}}</ref> 20 779 km² eo ar vro, ar pezh a vez alies meneget evel "Ment Kembre".<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20110720161018/http://eulis.eu/service/countries-profile/england-and-wales/|titl=England and Wales|oberour=European Land Information Service|deiziad=2010|lennet d'=an 29 a viz Here 2022}}</ref> En tu all da Vro-Saoz er reter emañ harzet Kembre gant ar [[mor]] a bep tu : [[mor Iwerzhon]] en norzh hag er c'hornôg, [[kanol Sant Jord]] hag ar [[mor Keltiek]] er mervent ha [[mor Havren]] er su.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=http://hansard.millbanksystems.com/written_answers/1974/dec/16/celtic-sea#S5CV0883P0-06989|titl=Celtic Sea|oberour=Mr. Judd, Secretary of State of Defence|embanner=Hansard Systems|deiziad=16.12.1974|lennet d'=an 29 a viz Here 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20111008191433/http://www.iho-ohi.net/iho_pubs/standard/S-23/S23_1953.pdf|titl=Limits of oceans and seas|oberour=International Hydrographic Organization|deiziad=1953|lennet d'=an 29 a viz Here 2022}}</ref> War-dro 2700 km aodoù he deus Kembre (a-hed linenn al lanv uhel), gant an douar bras, [[Enez Mon]] ha [[Caergybi]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20120522042745/http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749|titl=How long is the UK coastline? [diell]|oberour=The British Cartographic Society|deiziad=2012|lennet d'=an 29 a viz Here 2022}}</ref> Ouzhpenn 50 enez zo a-hed aod an douar bras, an hini vrasañ o vezañ Enez Mon er gwalarn.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.visitwales.com/inspire-me/holidays/escape-welsh-islands|titl=Escape to the Welsh islands|embanner=VisitWales|lennet d'=an 29 a viz Here 2022}}</ref>

Menezioù zo er brasañ eus ar gweledva, a zo liesseurt a-hend all, dreist-holl en norzh hag e kreiz ar vro. Stummet e voe ar menezioù e-pad an oadvezh skorn diwezhañ. En [[Eryri]] (''Snowdonia'') emañ menezeier uhelañ Kembre, pemp eus outo o vezañ en tu all da 1000 m. Ar [[Gouezva|Ouezva]] ([[kembraeg]] ''Yr Wyddfa'' ; [[saozneg]] ''Snowdon'') eo menez uhelañ ar vro, gant 1085 m.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.theguardian.com/artanddesign/2009/aug/02/mount-snowdon-cafe|titl=High tea: Mount Snowdon's magical mountaintop cafe|oberour=Jonathan Glancey|embanner=[[The Guardian]]|deiziad=2.08.2009|lennet d'=an 29 a viz Here 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/mountain-upgraded-to-super-status-1898942|titl=Mountain upgraded to ‘super’ status|oberour=James McCarthy|embanner=WalesOnline|deiziad=28.03.2013|lennet d'=an 29 a viz Here 2022}}</ref> Brudet eo ar 14 menez – pe 15 ma lakaer [[Carnedd Gwenllian]] ganto, ar pezh ne reer ket atav dre ma ne seblant ket ken uhel a se e-keñver an trowardroioù – en tu all da 910 m evel ''Y pedwar copa ar ddeg'' (pe ''Welsh 3000s'') hag an holl a zo en un takad bihan e gwalarn ar vro. Un dae eo pignat ganto holl.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.welsh3000s.co.uk/|titl=The Welsh 3000s Challenge|oberour=The Welsh 3000s Challenge|deiziad=2019|lennet d'=an 29 a viz Here 2022}}</ref> Ar menez uhelañ er-maez eus al listenn-se eo [[Aran Fawddwy]] gant 905 m e su [[Eryri]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.snowdoniaguide.com/aran_fawddwy.html|titl=Aran Fawddwy|oberour=Snowdonia Guide|deiziad=2019|lennet d'=an 29 a viz Here 2022}}</ref> [[Bannau Brycheiniog]] (''Brecon Beacons'') a zo er su ar vro (menez uhelañ, [[Pen y Fan]], 886 m dezhañ)<ref>{{en}} Nuttall, John & Anne (1999). ''The Mountains of England & Wales – Volume 1: Wales'' (2nd edition ed.). Milnthorpe, Cumbria: Cicerone. ISBN 978-1-85284-304-5.</ref> ha kejañ a reont gant [[Menez Kambria]] e kreiz ar vro (beg pennañ, [[Pumlumon]], 752 m dezhañ).<ref>[https://www.bing.com/maps/?mkt=en-gb&v=2&cp=52.4675~-3.7828&lvl=12&sp=Point.52.4675_-3.7828_Plynlimon&sty=s Kartenn]</ref>

Tri [[park broadel|fark broadel]] zo e Kembre : Eryri, Bannau Brycheiniog ha [[Park Cenedlaethol Arfordir Penfro]] (''Pembrokeshire Coast National Park''). Pemp takad Brav Eston (''Ardaloedd o Harddwch Naturiol Eithriadol Cymru'') zo : Enez Mon, [[Bryniau Clwyd a Dyffryn Dyfrdwy]] (''Clwydian Range and Dee Valley''), [[Ledenez Gŵyr]] (''Gower Peninsula''), [[Ledenez Llŷn]] ha [[Traonienn Gwy]] (''Wye Valley'').<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20120625232127/http://wales.gov.uk/topics/environmentcountryside/consmanagement/aonb/?lang=en|titl=Areas of Outstanding Natural Beauty|oberour=Llywodraeth Cymru|lennet d'=ar 31{{añ}} a viz Here 2022}}</ref> Ledenez Gŵyr a oa an takad kentañ bet anvet "Brav Eston" er [[Rouantelezh-Unanet]] e [[1956]].  E [[2019]] e oa 40 traezhennoù banniel glas a-hed aod Kembre, teir marina banniel glas hag un embregerezh bigi banniel glas.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.walesonline.co.uk/whats-on/travel/wales-blue-flag-beaches-2019-16271891|titl=All of Wales' Blue Flag beaches in 2019|oberour=Joshua Knapman|embanner=WalesOnline|deiziad=15.05.2019|lennet d'=ar 31{{añ}} a viz Here 2022}}</ref> Koulskoude e vez avelek-kenañ an aodoù er c'hornôg hag er su, evel aodoù [[Iwerzhon]] ha [[Kernev-Veur]], [[avelioù-kornôg]] kreñv o doa kaset meur a vag d'ar strad. E [[1859]] e voe distrujet ouzhpenn 110 lestr a-hed aodoù Kembre e-pad ur gorventenn a lazhas ouzhpenn 800 den dre [[Breizh-Veur|Vreizh-Veur]] a-bezh.<ref name=Davies/> Ar golladenn vrasañ a c'hoarvezas pa reas al lestr [[Royal Charter (lestr)|Royal Charter]] peñse nepell eus aod Enez Mon, gant 459 den az eas d'an anaon.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20110126035354/http://www.bbc.co.uk/wales/northwest/sites/history/pages/tomparryllandudnopier.shtml|titl=Stormy weather|oberour=Tom Parry|embanner=[[BBC]] North West Wales|deiziad=28.04.2006|lennet d'=ar 31{{añ}} a viz Here 2022}}</ref> A-hed an {{XIXvet kantved}} e voe kollet ouzhpenn 100 lestr, gant ur geidenn a 78 martolod marvet bep bloaz.<ref name=Davies/> Abalamour d'ar brezelioù e voe kollet bigi kostez [[Caergybi]] (''Holyhead''), [[Aberdaugleddau]] (''Milford Haven'') hag [[Abertawe]].<ref name=Davies/> Abalamour d'ar reier a zo a-hed o aodoù ha d'an inizi ne vezont ket sklêrijennet e c'hoarvez kalzig a beñse tro-dro da Enez Mon ha [[Sir Benfro]] (''Pembrokeshire''), evel [[lanv du ''Sea Empress'']] e [[1996]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=http://news.bbc.co.uk/1/shared/spl/hi/picture_gallery/06/uk_the_sea_empress_disaster/html/1.stm|titl=In detail: The Sea Empress disaster|oberour=[[BBC]]|deiziad=2000|lennet d'=ar 31{{añ}} a viz Here 2022}}</ref>

Amresis e oa chomet harzoù Kembre ha Bro-Saoz e-pad pell, war-bouez tro-dro d'ar stêr [[Gwy (stêr)|Gwy]], a voe harzoù degemeret kentañ an div vro.<ref name=Davies/> Sañset e oa [[kleuz Offa]] da vezañ ul linenn resis met distrujet e voe ar striv-se gant [[Gruffudd ap Llewellyn]] a adaloubas douaroù en tu all d'ar voger.<ref name=Davies/> Akt an Unaniezh e [[1535]] a stummas un harz e-linenn eus beg an [[Dyfrdwy]] (''Dee'') betek beg ar Gwy,<ref name=Davies/> met chom a reas diresis a-walc'h e penn an dud betek ma voe sinet Akt ''Welsh Sunday Closing'' e [[1881]] a redias ar stalioù hag an embregerezhioù choaz ur vro ha degemer [[Lezenn Kembre]] pe [[Lezenn Bro-Saoz]].<ref name=Davies/>

===Geologiezh===
Marevezh [[Douarouriezh|geologel]] koshañ an hoalad [[Paleozoeg]], ar [[Kambrian|C'hambrian]], a denn e anv eus ar [[Menezioù Kambrian]], e-lec'h ma voa kavet ha dielfennet ar c'hentañ fosiloù bet lakaet d'ar marevezh-se.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20101126092715/http://palaeos.com/Paleozoic/Cambrian/Cambrian.htm|titl=The Cambrian Period of the Paleozoic Era: 542 to 488 Million Years Ago [diell]|oberour=Palæos|deiziad=2002|lennet d'=ar 1{{añ}} a viz Du 2022}}</ref><ref>{{en}} Sedgwick, A. (1852). "''On the classification and nomenclature of the Lower Paleozoic rocks of England and Wales''". Q. J. Geol. Soc. Lond. 8 (1–2): 136–138. doi:10.1144/GSL.JGS.1852.008.01-02.20. S2CID 130896939.</ref> E-kreiz an {{XIXvet kantved}} e implijas [[ Roderick Murchison]] hag [[Adam Sedgwick]] o studiadennoù diwar-benn geologiezh Kembre da lakaat e plas pennaennoù ar [[stratigrafiezh]] hag ar [[paleontologiezh]]. An daou varevezh da heul en hoalad Paleozoeg, an [[Ordovisian]] hag ar [[Silurian]], a voe anvet da c'houde meuriadoù [[Kelted|keltiek]] Kembre an Henamzer.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20120309135815/http://palaeos.com/paleozoic/silurian/silurian.htm|titl=The Silurian Period of the Paleozoic Era: 444 to 416 Mya [diell]|oberour=Palæos|deiziad=2002|lennet d'=ar 1{{añ}} a viz Du 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20120307063915/http://palaeos.com/paleozoic/ordovician/ordovician.htm|titl=The Ordovician Period of the Paleozoic Era: 488 to 444 million years ago|oberour=Palæos|deiziad=2022|lennet d'=ar 1{{añ}} a viz Du 2022}}</ref>

===Hin===
Emañ Kembre e-barzh [[Hin klouar|an takad klouar norzh]]. Cheñch-dicheñch eo an hin, levezonet meurbet gant ar mor hag unan eus broioù glebañ [[Europa]] eo.<ref name=MetOfficeWales>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.metoffice.gov.uk/binaries/content/assets/metofficegovuk/pdf/weather/learn-about/uk-past-events/regional-climates/wales_-climate---met-office.pdf|titl=Wales: climate|oberour=Met Office|deiziad=2016|lennet d'=ar 1{{añ}} a viz Du 2022}}</ref><ref name=Davies/> Alies mat e vez koumoulek an amzer e Kembre, glev hag aveliek, gant hañvoù tomm ha goañvioù klouar.<ref name=MetOfficeWales/>

*Gwrez brasañ uhelañ : 37.1°C e [[Penarlâg]], [[Sir y Fflint]] d'an {{Deiziad|18|Gouere|2022}}.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.bbc.co.uk/news/live/uk-62184978|titl=Heatwave latest: Wales sees hottest day on record, provisional figures show|oberour=[[BBC]] News|deiziad=18.07.2022|lennet d'=ar 1{{añ}} a viz Du 2022}}</ref>
*Gwrez bihanañ izelañ : –23.3°C e [[Rhaeadr Gwy]], [[Sir Faesyfed]] (bremañ [[Powys]]) d'ar {{Deiziad|21|Genver|1940}}.<ref name=MetOfficeWales/>
*Niver brasañ a eurvezhioù heol e-pad ur miz : 354.3 eurvezh e [[Dale Fort]], [[Sir Benfro]] e miz Gouere [[1955]].<ref name=MetOfficeWales/>
*Niver bihanañ a eurvezhioù heol e-pad ur miz : 2.7 eurvezh e [[Llwynon]], [[Sir Frycheiniog]] e miz Genver [[1962]].<ref name=MetOfficeWales/>
*Glaveier vrasañ en un devezh (0900 UTC – 0900 UTC) : 211 mm e [[Rhondda]], [[Sir Forgannwg]] d'an {{Deiziad|11|Du|1929}}.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20120312105749/http://www.hydro-gis.co.uk/pdf_files/digital_archive_flyer.pdf|titl=Digital Archive of Extreme UK Rainfall Events [diell]|oberour=Hydri-GIS Ltd|deiziad=2012|lennet d'=ar 1{{añ}} a viz Du 2022}}</ref>
*Lec'h glebañ – ur geidenn a 4.473 mn glav bep bloaz e [[Crib Goch]], [[Eryri]], [[Kontelezh Gwynedd|Gwynedd]] (lec'h glebiañ ar [[Rouantelezh-Unanet]] a-bezh zoken).<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20120128075059/http://www.telegraph.co.uk/property/3354276/The-wetter-the-better.html|titl=The wetter, the better [diell]|oberour=Ross Clark|embanner=The Telegraph|deiziad=28.01.2012|lennet d'=ar 1{{añ}} a viz Du 2022}}</ref>

===Anevaled ha plant===
Tennañ a ra ar vuhez c'houez e Kembre ouzh hini peurrest [[Breizh-Veur]], gant un nebeud traoù disheñvel. Abalamour d'hec'h aodoù ha d'hec'h inizi ez eus leun a laboused-mor er vro. Trevadennoù [[Morskoul boutin|morskouled boutin]], [[Tort boutin|torted boutin]], [[Poc'han boutin|poc'haned boutin]], [[Karaveg pavioù du|karaveged pavioù du]], [[Morvran-guchenn|morvrannoù-kuchenn]] ha [[Godez beg plat|godezed beg plat]] zo. En douaroù, ha 60% eus outo uheloc'h eget 150 m, e kaver leun a laboused evel ar [[Marc'hvran|marc'hvrini]] hag ar [[Moualc'h-venez|mouilc'hi-menez]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf|titl=Wales Ring Ouzel Survey 2006|oberour=Mick Green|embanner=Ecology Matters|deiziad=2006|lennet d'=an 2 a viz Du 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/wales/north_east/4644626.stm|titl=Black ravens return to the roost|oberour=[[BBC]] News Wales|deiziad=24.01.2006|lennet d'=an 2 a viz Du 2022}}</ref> E-touez al [[Evn-preizh|laboused-preizh]] e c'heller gwelet ar [[Falc'hun moan|falc'huned moan]], ar [[Skoul louet|skouled louet]] hag ar [[Barged ruz|bargeded ruz]], un arouez eus buhez c'houez Kembre.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&id=tcm:9-176206|titl=Red kite voted Wales' Favourite Bird|oberour=The Royal Society for the Protection of Birds|deiziad=11.10.2007|lennet d'=an 2 a viz Du 2022}}</ref> En holl e vez gwelet ouzhpenn da 200 spesad laboused e mirva [[Royal Society for the Protection of Birds|RSPB]] e [[Conwy (kêr)|Conwey]], en o zouez gweladennerien diouzh ar mare-bloaz.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.rspb.org.uk/reserves-and-events/reserves-a-z/conwy|titl=Conwy|oberour=Royal Society for the Protection of Birds|lennet d'=an 2 a viz Du 2022}}</ref> Ar bronneged brasañ, evel an [[arzh]]ed gell, ar [[bleiz]]i hag ar [[kazh|c'hizhier gouez]], a oa bet chaseet ha peurlazhet a-raok aloubadeg Kembre gant ar Saozon. Hiziv e kaver e-touez ar bronneged anevaled evel ar [[sorikideged]], ar [[muenn]]où, ar [[broc'h]]ed, an [[dourgi|dourgon]], an [[erminig]]ed ha meur a [[Mustela|vustelaed]] all, [[heureuchin]]ed ha pemzek spesad [[askell-groc'hen]]. Daou spesad [[krigner]]ien vihan, ar [[Morzigell voc'h velen|morzigelled voc'h velen]] hag ar [[grilian]]ed, a c'heller notenniñ e-keñver Kembre dre ma vezont kavet en harzoù.<ref name=Davies/> Ne'z eus bet gwelet [[mart boutin]] ebet abaoe ar [[bloavezhioù 1950]]. Hogozik steuziet holl e oa ar [[pudask]]ed e Breizh-Veur, met repu o doa kavet e Kembre a-raok ledanaat o zachenn adarre. [[Givri]] aet da c'houez en-dro a gaver en Eryri.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews|titl=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull|oberour=John Vidal|embanner=[[The Guardian]]|deiziad=13.11.2006|lennet d'=an 2 a viz Du 2022}}</ref> E miz Meurzh [[2021]] e voe roet aotre gant [[Natural Ressources Wales]] da leuskel c'hwec'h [[avank]] er stêr [[Dyfi]], ar wezh kentañ ma oa c'hoarvezet un darvoud evel-se e Kembre.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-56565050|titl=Licensed beavers released in Wales for the first time|oberour=[[BBC]] News|deiziad=30.03.2021|lennet d'=an 2 a viz Meurzh 2022}}</ref>

Dourioù mervent Kembre, er Gwy, Sir Benfro ha [[bae Ceredigion]], a zesach leun a anevaled-mor evel ar [[Rinkin pirc'hirin|rinkined pirc'hirin]], ar [[Reunig gris|reuniged gris]], ar [[Baot lêrek|vaoted lêrek]], an [[delfin]]ed, ar [[morhoc'h]]ed, ar [[morgaoul]]ed, ar [[kranked|granked]] hag al [[legestr|ligistri]]. Si Benfro ha Ceredigion a zo brudet evit bezañ takadoù a-bouez ruz evit an [[tursiops]]ed ha [[Ceinewydd]] zo lec'h-hañv nemetañ er Rouantelezh-Unanet a-bezh evit an delfined-se. Er stêrioù e c'heller menegiñ ar [[salvelinus]]ed (familh an [[eog]]ed), ar [[sili]], an [[eog]]ed, an [[alosinae]]ed, ar [[beleh|beleion]] hag ar [[salvelinus alpinus]]. Ne gaver ar [[gwyniad]] nemet e Kembre, el [[Lenn Tegid]]. Brudet eo Kembre evit he c'hregin, he [[brennig]], he [[meskl]] hag he [[bigorn du]]. Ar pesked-mor brudetañ zo an [[harenk]]ed, ar [[brezhell|vrizhilli]] hag ar [[morlouan]]ed.<ref name=Davies/> En Eryri, war fasennoù norzh ar menezeier, e kaver plant a zo restachoù eus ur mare rak-skorn, en o souez ''Lireu ar Ouezva'' – pe ''Gagea serotina'' – ha spesadoù alpinek all evel ''Saxifraga cespitosa'', ''Saxifraga oppositifolia'' ha ''Silene acaulis''. Un toullad a blant a gresk e Kembre ha neblec'h all e Breizh-Veur evel ar ''bod-roz roudennek ar reier'' (''Tuberaria guttata'') war Enez Mon pe ''Draba aizoides'' e Gŵyr.<ref>{{en}} Perring, E.H.; Walters, S.M., eds. (1990). ''Atlas of the British Flora''. Melksham, Great Britain: BSBI. p. 43. ISBN 978-0-901158-19-2.</ref> 

<gallery mode="packed" heights="200px">
Geologic_map_Wales_%26_SW_England_CY.svg|Douarouriezh Kembre ha Kernev-veur
Wales Administrative 2009 v5 Welsh.png|Kembre melestradurel e 2009
Wales-NASA-250.jpg|Kembre gwelet eus an oabl
</gallery>

== Demografiezh ==
=== Istor ar boblañs ===
{{historical populations
| title = Poblañs Kembre
| 1536
| 278000
| 1620
| 360000
| 1770
| 500000
| 1801
| 587000
| 1851
| 1163000
| 1911
| 2421000
| 1921
| 2656000
| 1939
| 2487000
| 1961
| 2644000
| 1991
| 2811865
| 2001
| 2910200
| 2011
|3063456
| 2021
| 3107500
| footnote = Istimet (a-raok 1801);<br/>niveradegoù (goude 1801)
}}
Poblañs Kembre a greskas eus an hanter diwar 587 000 e [[1801]] betek 1 163 000 e [[1851]] a-raok tizhet 2 421 000 e [[1911]]. Ar brasañ eus ar c'hresk-se a zeuas diwar rannoù e-lec'h ma oa mengleuzioù glaou, e [[Sir Forgannwg]] dreist-holl a greskas eus 71 000 e [[1801]] da 232 000 e [[1851]] betek [[1 122 000]] e [[1911]].<ref>{{en}} Brian R. Mitchell ha Phyllis Deane, ''Abstract of British Historical Statistics'' (Cambridge, 1962) pp 20, 22</ref> Un darn eus ar c'hresk-mañ a c'heller liammañ ouzh an [[treuzkemm demografek]] a oa c'hoarvezet er brasañ eus ar broioù [[Greanterezh|greantel]], pa oa digresket feur ar marvoù tra ma chome uhel feur ar ganedigezhioù. Divroañ a reas forzhig a dud da Gembre ouzhpenn avat er memes mare. Gant ar [[Saozon]] e voe ar muiañ-niver e-touez an dud emvroet da Gembre, met un niver bras a [[Iwerzhoniz]] a voe ivez asambles gant strolladoù all,<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20080520075715/http://www.therhondda.co.uk/living/population.html|titl=Population [diell]|oberour=The Rhondda|lennet d'=ar 5 a viz Kerzu 2022}}</ref> evel an [[Italianed]] en em stalias e su ar vro.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/migration_italian.shtml|titl=Italian immigration|oberour=[[BBC]]|deiziad=15.08.2008|lennet d'=ar 5 a viz Kerzu 2022}}</ref> Degemer a reas Kembre divroidi eus ur bern broioù eus ar [[Commonwealth|C'hommonwealth]] a-hed an {{XXvet kantved}} ouzhpenn d'an Afrikaned ar C'haraïb ha da dud a-orin eus Azia, a oa staliet e kêrioù Kembre dreist-holl. Kalz anezho a lavar int Kembreiz.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20111018050201/http://www.socialistunity.com/?p=1587|titl=INTERVIEW WITH MOHAMMAD ASGHAR [diell]|oberour=SOCIALIST UNITY|deiziad=24.01.2008|lennet d'=ar 5 a viz Kerzu 2022}}</ref>

E [[1972]] e veve 2,74 milion a dud e Kembre, un niver a chomas stabil betek ar [[bloavezhioù 1980]] pa oa digresket ar boblañs abalamour d'an divroañ. Abaoe fin ar bloavezhioù 1980 e teu muioc'h a dud d'en em staliañ e Kembre avat, ha pennabeg kresk ar boblañs int, muioc'h eget ar c'hresk naturel.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.webarchive.org.uk/wayback/archive/20080719000928/http://new.wales.gov.uk/docrepos/40382/40382313/statistics/population/pop-2007/wales-pop2005/wales-pop2005-e1.pdf?lang=en|titl=Wales’s Population: A Demographic Overview (1971-2005)|oberour=Ystadegau ar gyfer Cymru - Ystadegau gwladol|embanner=Llywodraeth Cynulliad Cymru|lennet d'=ar 6 a viz Kerzu 2022}}</ref> Hervez niveradeg [[2021]] e oa 3 107 500 den o chom e Kembre er bloavezh-se (1 586 600 maouez ha 1 521 000 paotr), ur c'hresk a 1,4 % e-keñver niveradeg [[2011]]. E Kembre e veve 5.2 % eus poblañs Saoz-ha-Kembre e 2021. Seizh kêr vras a zo e Kembre, [[Kerdiz]], [[Abertawe]], [[Casnewydd]] ha [[Wrecsam]] asambles gant kumuniezhioù [[Bangor (Kembre)|Bangor]], [[Llanelwy]] ha [[Tyddewi]] hag o deus ar statud kêr er [[Rouantelezh-Unanet]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.wales.com/about/welsh-cities|titl=Cities in Wales|oberour=Wales.com|lennet d'=ar 6 a viz Kerzu 2022}}</ref> Wrecsam a voe an hini ziwezhañ o kaout ar statud a gêr, goude m'eo kêr vrasañ norzh Kembre, pa voe roet ar statud e [[2022]] hepken.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.gov.uk/government/news/record-number-of-city-status-winners-announced-to-celebrate-platinum-jubilee|title=Record number of city status winners announced to celebrate Platinum Jubilee|oberour=Cabinet Office and Department for Digital, Culture, Media & Sport|embanner=Governement of the United Kingdom|deiziad=20.05.2022|lennet d'=ar 6 a viz Kerzu 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.thegazette.co.uk/notice/4154400|titl=Crown Office|oberour=The Gazette|deiziad=5.09.2022|lennet d'=ar 6 a viz Kerzu 2022}}

''THE QUEEN has been pleased by Letters Patent under the Great Seal of the Realm dated 1 September 2022 to ordain that the County Borough of Wrexham shall have the status of a City. ''</ref>

=== Relijion ===
E niveradeg [[2021]] e voe enrollet 46.5% eus an dud dindan ar c'hombod "relijion ebet", muioc'h eget pep respont all ha kresket abaoe [[2011]] (32.1%).<ref name=Cyfrifiad2021>{{cy}} {{Liamm web|url=https://llyw.cymru/grwp-ethnig-hunaniaeth-genedlaethol-iaith-chrefydd-yng-nghymru-cyfrifiad-2021-html|titl=Grŵp ethnig, hunaniaeth genedlaethol, iaith a chrefydd yng Nghymru (Cyfrifiad 2021)|oberour=Ystadegau gwladol|embanner=Llywodraeth Cymru|deiziad=29.11.2022|lennet d'=ar 6 a viz Kerzu 2022}}</ref> Ar relijion bennañ e Kembre eo ar [[Kristeniezh|Gristeniezh]], gant 43.6% eus ar boblañs oc'h embann int kristen.<ref name=Cyfrifiad2021/>

An [[Iliz e Kembre]], gant 56 000 ezel, eo an iliz niverusañ.<ref name=FaithinWales>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20131024162623/http://www.gweini.org.uk/download/English%2003_03%20comp%20smaller.pdf|titl=Faith in Wales: Counting for Communities [diell]|oberour=Gweini|lennet d'=ar 7 a viz Kerzu 2022}}</ref> Ul lodenn eus an [[Iliz anglikan]] eo ha perzh eus Iliz Bro-Saoz e oa betek [[1920]] goude Akt Iliz Kembre e [[1914]]. An Iliz dizalc'h kentañ er vro a voe savet e [[Llanfaches]] e [[1638]] gant [[William Wroth]]. [[Iliz Presbiterian Kembre]] a voe ganet diwar Luskad Metodist Kembre e-pad an {{XVIIIvet kantved}} ha distaget diouzh [[Iliz Bro-Saoz]] e [[1811]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20160427122509/http://www.archiveswales.org.uk/anw/get_collection.php?inst_id=33&coll_id=76790&expand=|titl=Glamorgan Archives

Glamorgan Presbyterian Church Marriage registers [diell]|embanner=Archifau Cymru|lennet d'=ar 7 a viz Kerzu 2022}}</ref> An eil feiz gant ar muiañ a azeulerien eo an [[Iliz katolik]], gant 43 000 ezel istimet.<ref name=FaithinWales/>

Sant paeron Kembre eo [[Divi|Sant Divi]] (''Dewi Sant''). Lidet e vez bep bloaz da [[Gouel Dewi|C'houel Dewi]] (''Dydd Gŵyl Dewi Sant'') d'ar 1{{añ}} a viz Meurzh.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.newadvent.org/cathen/04640b.htm|titl=St. David|oberour=New Advent|lennet d'=ar 7 a viz Kerzu 2022}}</ref> Adalek [[1904]] e voe ul luskad adlañsañ relijiel diwar avielouriezh [[Evan Roberts]] a gasas meur a hini da dreiñ ouzh kristeniezhioù nann-anglikan, kumuniezhioù a-bezh zoken.<ref name=Davies/> Stil prezegenniñ Roberts a voe ur skouer evit aozadurioù relijiel nevez evel ar [[Pentekostaezh]] pe an [[Iliz avielourel]].<ref>{{cy}} {{Liamm web|url=https://www.llyfrgell.cymru/darganfod-dysgu/arddangosfeydd-arlein/darluniau/portraits/eisteddwyr/crefydd|titl=Evan Roberts (1878-1951)|oberour=Llyfrgell Genedlaethol Cymru|lennet d'=an 9 a viz Kerzu 2022}}</ref>

N'eo ket niverus an dud nann-kristen e Kembre, 2.7% eus ar boblañs en holl.<ref name=Cyfrifiad2011>{{cy}} {{Liamm web|url=https://cy.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/bulletins/2011censuskeystatisticsforwales/2012-12-11|titl=Cyfrifiad 2011: Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru, Mawrth 2011|oberour=Emma White|embanner=National Statistics|deiziad=11.12.2011|lennet d'=an 9 a viz Kerzu 2022}}</ref> Kumuniezh an [[Islam]] eo an hini niverusañ, gant 24 000 (0.8%) muzulman niveret e [[2011]].<ref name=Cyfrifiad2011/> Kumuniezhioù [[Hindouegezh|hindou]] ha [[Sikhegezh|sikh]] a gaver dreist-holl e kêrioù ar Su, e Casnewydd, Kerdiz hag Abertawe tra ma kaver ar gumuniezh [[Boudaegezh|boudaek]] war ar maez e [[Ceredigion]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20150424025633/http://www.diversiton.com/religion/census/britain.asp|titl=Religion in Britain [diell]|oberour=Diversiton|lennet d'=an 9 a viz Kerzu 2022}}</ref> Ar relijion nann-gristen kozhañ e Kembre eo ar [[Yuzevegezh]], staliet abaoe mare ar [[Romaned]], goude m'eo digresket niver ar Yuzevien betek un nebeud kantadoù hepken.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-49030675|titl=Wales' Jewish history: Call to record it before it is too late|oberour=Neil Prior|embanner=[[BBC]] News|deiziad=20.07.2019|lennet d'=an 9 a viz Kerzu 2022}}</ref>

===Identelezh vroadel===
Niveradeg 2021 a ziskouezas e embanne 55.2 % eus an dud e oant "Kembread hepken", 8.1% a embanne e oant "Kembread ha Breizhveuriad" tra ma oa sammet an niver a dud a embanne e oant "Kembread", ne vern da beseurt derez, betek 63.3 %.<ref name=Cyfrifiad2021/> Sontadeg Bloaziek Poblañs Kembre a ziskouezas e oa 62.3% eus an dud a embanne e oant Kembread asambles gant un identelezh all pe ket e [[2022]], da geñveriañ gant an niver a 69.2 % kavet e [[2001]].<ref>{{cy}} {{Liamm web|url=https://statscymru.llyw.cymru/Catalogue/Equality-and-Diversity/National-Identity/nationalidentity-by-year-identity|titl=Hunaniaeth genedlaethol yn ôl blwyddyn a hunaniaeth|oberour=StatsCymru|embanner=Llywodraeth Cymru|lennet d'=an 9 a viz Kerzu 2022}}</ref> E [[2022]] e voe embannet gant ur sontadeg YouGov e oa 67 % eus an dud a embanne e oant "Kembread", ne vern da beseurt derez, gant 21 % a embanne e oant "Kembread ha nann-Breizhveuriad", 15 % "Kembreatoc'h eget Breizhveuriad", 24 % "ken Kembread ha Breizhveuriad", 7 % "Breizhveuriatoc'h eget Kembread" tra ma embanne 20 % e oant "Breizhveuriad ha ket Kembread" ha 8 % un dra bennak all.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://docs.cdn.yougov.com/7lxb647ksn/SundayTimes_StateOfTheUnion_220819%20%28Wales%29.pdf|titl=YouGov / The Sunday Times Survey Results|oberour=YouGov|deiziad=2022|lennet d'=an 9 a viz Kerzu 2022}}</ref>

== Sevenadur ==
Kembre he deus he sevenadur dibar, gant he [[kembraeg|yezh]], he c'hustumoù, gouelioù ha sonerezh. Pevar [[lec'hienn UNESCO Hêrezh ar bed]] e Kembre : [[Kestell ha Mogerioù-kêr Edouarzh Iañ e Gwynedd]], kanol ha [[dourbont Pontcysyllte]], [[gweledva greantel Blaenafon]] ha gweledva [[greanterezh ar mein-glas e Kembre|greanterezh ar mein-glas]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://whc.unesco.org/en/list/|titl=World Heritage List|oberour=[[UNESCO]]|lennet d'=ar 6 a viz Du 2022}}</ref>

=== Mitologiezh ha mojennoù ===
Restachoù [[mitologiezh kelt]] ar [[Brezhoned|Vrezhoneg]] rak-kristen a voe treuzkaset dre gaoz gant ar ''cynfeirdd '' (ar [[barzh|varzhed]] kent).<ref name="TheBritons">{{en}} Snyder, Christopher Allen (2003). ''The Britons''. Wiley-Blackwell. ISBN 978-0-631-22260-6.</ref> Ul lodenn eus o oberennoù a oa bet miret e [[Lennegezh Kembre ar Grennamzer|dornskridoù kembraek ar Grennamzer]] : [[Levr Du Caerfyrddin]] ha [[Levr Aneirin]] (eus an {{XIIIvet kantved}} o-daou) ; [[Levr Taliesin]] ha [[Levr Gwenn Rhydderch]] (eus ar {{XIVvet kantved}} o-daou) ha [[Levr Ruz Hergest]] (w.d. [[1400]]).<ref name=TheBritons/> An istorioù e [[komz-plaen]] diwar al levrioù gwenn ha ruz a zo brudet dindan an anv [[Mabinogi]]on.<ref name=Davies/> E barzhonegoù evel ''[[Cad Goddeu]]'' (Kad ar gwez) ha listennoù da zelc'her soñj evel [[Trioedd Ynys Prydein|Triadoù Enez Preden]] ha [[Trizek Tra Gaer Enez Vreizh]] e kaver danvez mitologel ivez.<ref>{{en}} Ford, Patrick K (2008). ''The Mabinogi and Other Medieval Welsh Tales'' (2nd ed.). Berkeley and Los Angeles: University of California Press. p. 183. ISBN 978-0-520-25396-4.</ref><ref name="KochCelticCulture">{{en}} [[John T. Koch|Koch, John Thomas]] (2006). ''Celtic culture: a historical encyclopedia''. Santa Barbara: ABC-CLIO. pp. 359 & 1324. ISBN 978-1-85109-440-0.</ref><ref>{{en}} White, Donna R (1998). ''A century of Welsh myth in children's literature''. Westport, CT: Greenwood Publishing Group. p. 123. ISBN 978-0-313-30570-2. </ref> En testennoù-se e kaver stummoù kentañ [[Danvez Breizh|mojenn ar Roue Arzhur]] hag istor hengounel Enez Vreizh goude mare ar [[Proviñs Britannia|Romaned]].<ref name=TheBritons/> Mammennoù all hengounioù lennegezh Kembre zo an dastumad istor [[latin]]ek ''[[Historia Britonum]]'' ({{IXvet kantved}}) ha kronikoù e latin ''[[Historia Regum Britanniae]]'' skrivet en {{XIIvet kantved}} gant [[Jafrez Menoe]], hag hengounioù pobl diwanet diwezhatoc'h evel ''The Welsh Fairy Book'' gant W. Jenkyn Thomas.<ref name=KochCelticCulture/>

=== Lennegezh ===
[[Restr:Black Book of Carmarthen (f.4.r).jpg|200px|thumb|dehou|alt=Ur bajenn eus Levr Du Camarthen, gant barzhoniezh e kembraeg er Grennamzer|[[Levr du Carmarthen]], barzhoniezh gembraek an {{XIIIvet kantved}}]]
Kembre he deus unan eus an hengounioù lennegel koshañ en Europa,<ref name=Davies/> ken kozh hag ar {{VIvet kantved}} ha gant aozerien evel [[Llywarch Hen]] pe [[Jafrez Menoe]] ha [[Gerallt Gymro]] – an daou ziwezhañ a vez gwelet lod eus ar skrivagnerien [[latin]] gwellañ a oa bet er Grennamzer.<ref name=Davies/> N'eo ket bet treuzkaset barzhoniezh goshañ e kembraeg, hini [[Taliesin]] pe [[Aneirin]], digemm met dre stummoù cheñchet kalz er Grennamzer.<ref name=Davies/> Hengoun ar varzhoniezh gembraek a oa bet dalc'het bev dre ar [[Krennamzer Uhelañ|Grennamzer Uhelañ]] betek mare [[Lennegezh krenngembraek|Barzhed ar Briñsed]] (w.d. [[1100]] – [[1280]]) hag hini [[Lennegezh krenngembraek|Barzhed an Noblañs]] (w.d. [[1350]] – [[1650]]). Ar re gentañ a oa barzhed a-vicher a aoze kanoù-meuliñ ha kanoù-kañv evit o mestr tra ma aoze ar re ziwezhañ barzhoniezh gant gwerzennoù ''cywydd''.<ref name=Davies/> Er mare-se e voe aozet e oberenn gant unan eus gwellañ barzhed Kembre, [[Dafydd ap Gwilym]].<ref name=Davies/> Pa voe saoznekaet ar vro avat ez eas an hengoun-se da get.<ref name=Davies/>

Daoust ma oa aet linenn ar varzhed a-vicher e voe digoret hentoù all d'al lennegezh pa voe ebarzhet uhelidi Kembre en ur rouedad sevenadurel brasoc'h.<ref name=Davies/> Labourerien-spered an [[Azkivinelezh]], evel [[William Salesbury]] pe [[John Davies (Mallwyd)|John Davies]], a zegasas an [[dengarouriezh]] er vro diwar ar skolioù-meur saoz.<ref name=Davies/> E [[1588]] e voe [[William Morgan (eskob)|William Morgan]] an den kentañ o treiñ ar [[Bibl]] [[Troidigezhioù ar Bibl e kembraeg|e kembraeg]].<ref name=Davies/>  Ur bazenn a-bouez e voe evit ar varzhoniezh gembraek er {{XVIvet kantved}} pa voe brudet ar barzhonegoù gant gwerzennoù dieub met adalek kreiz ar {{XVIIvet kantved}} e tapas ar metroù taol-mouezhiet deuet eus Bro-Saoz muioc'h a vrud c'hoazh.<ref name=Davies/>  Adalek an {{XIXvet kantved}} e voe krouidigezh un hanez kembraek unan eus palioù skrivagnerien a vro, broudet gant an ''esteddfod''.<ref name=Davies/> Lennegezh ar mare-se a voe puilh, met ne oa ket atav a-galite.<ref name=Williams>{{en}} Williams, David (1961). ''A Short History of Modern Wales''. London: John Murray. p. 121.</ref>Luskadoù relijiel a zeuas da vezañ mestr war ar c'henstrivadegoù, goude bezañ bet skarzhet eus outo e penn-kentañ.<ref name=Williams/>

En {{XIXvet kantved}} e voe tostaet sevenadur Kembre ouzh ar bed saoznek pa voe troet ar [[Mabinogi]]on er [[saozneg|yezh]]-se gant Lady [[Charlotte Guest]]. Ne voe ket echu gant al lennegezh gembraek evit keloù-se : e [[1885]] e voe embannet ''[[Rhys Lewis (romant)|Rhys Lewis]]'' gant [[Daniel Owen]], a vez gwelet evel ar romant kembraek kentañ. En {{XXvet kantved}} ez eas al lennegezh gembraek pelloc'h diouzh ar stil viktorian gant oberennoù evel ar varzhoneg ''[[Ymadawiad Arthur]]'' gant [[Thomas Gwynn Jones]].<ref name=Davies/> Ar [[Brezel Bed Kentañ]] en devoe ul levezon bras war al lennegezh gembraek, o c'henel ur stil drougweler kaset gant [[Thomas Herbert Parry-Williams]] ha [[Robert Williams Parry]].<ref name=Davies/> Greanteadur mervent Kembre a roas ul lusk all gant reoù evel [[Rhydwen Williams]] a implijas doareoù gwerzaouiñ diamzeriet ur Gembre war ar maez evit taolenniñ ar gweledva greantel. Ar prantad etre an daou vrezel a zo merket gant labour [[Saunders Lewis]], gant e sell politikel mirour kement hag e bezhioù-c'hoari, e varzhonegoù hag e vurutelladennoù.<ref name=Davies/>

Skrivagnerien ar [[bloavezhioù 1930]] a gendalc'has da skrivañ goude an [[Eil brezel bed]], evel [[Gwyn Thomas (skrivagner)|Gwyn Thomas]], [[Vernon Watkins]] pe [[Dylan Thomas]], a voe skignet e oberenn vrudetañ ''Under Milk Wood'' e [[1954]], goude e varv. Thomas a oa unan eus brudetañ skrivagnerien Kembre an {{XXvet kantved}}.<ref name=Davies/> Cheñchet e voe selloù skrivagnerien Kembre saoznek war o bro goude an Eil brezel bed e-keñver ar remziad a-raok, o vont muioc'h war-zu ar vroadelouriezh ha meuliñ ar c'hembraeg. Liammet e voe ar cheñchamant-se ouzh broadelouriezh [[Saunders Lewis]] ha gwalldan ar ''Bombing School'' [[Ledenez Llŷn]] e [[1936]]. Evit ar varzhoniezh e voe [[R. S. Thomas]] unan eus an tudennoù pennañ a-hed eil lodenn an XX{{vet}} kantved. Ne zeskas ket kembraeg a-raok bezañ 30 vloaz ha skrivañ a reas e varzhonegoù e saozneg.<ref>{{en}} Los Angeles Times, "''Obituary''", 27 a viz Gwengolo 2000</ref> E-touez romantourien an eil lodenn eus an XX{{vet}} kantved e c'heller menegiñ [[Emyr Humphreys]], a embannas ouzhpenn tregont romant,<ref>{{en}} ''Emyr Humphreys: Conversations and Reflections'', ed. M. Wynn Thomas. University of Wales Press: Cardiff, 2002, p. 8.</ref> ha [[Raymond Williams]].<ref>{{en}} Maurice Cowling (1 a viz C'hevrer 1990). "''Raymond Williams in retrospect''". New Criterion. Lennet d'an 3 a viz Mae 2020.</ref> A-drugarez d'an [[Eisteddfod]] e chom bev hengoun ar barzhonegoù [[Klotenn diabarzh|cynghanedd]] e kembraeg, gant liammoù ouzh [[Breizh]] a-drugarez d'ar barzh [[Aneirin Karadog]] da skouer.

===Mirdioù ha levraouegoù===
[[Restr:National Library of Wales.jpg|200px|thumb|dehou|Levraoueg Vroadel Kembre]]
[[Mirdi Broadel Kembre]] (''Amgueddfa Cymru – National Museum Wales'') a voe krouet dre garta real e [[1907]] hag arc'hantaouet eo gant [[gouarnamant Kembre]] bremañ. Seizh lec'h a zo dre ar vro, en o zouez [[Mirdi Broadel Kerdiz]], [[Mirdi Broadel Istor Sain Ffagan]] hag [[Amgueddfa Lofaol Cymru]]. E miz Ebrel [[2001]] e voe aotreet ar mirdioù da zegemer digoust ar weladennerien gant ar Vodadeg Vroadel, ar pezh a greskas an niver a weladennerien eus 87.8 % war ar bloavezh 2001-2002 betek 1 430 428.<ref name=Davies/> En Aberystwyth emañ [[Levraoueg Vroadel Kembre]], a zegemer dastumadoù pennañ ar vro, evel dastumad Sir John Williams hag hini [[Shirburn Castle]].<ref name=Davies/> Ouzhpenn d'an dastumad objedoù moullet e kaver un dastumad arzoù Kembre a-bouez, gant politridi ha luc'hskeudennoù kement ha kartennoù-post ha kartennoù ofisiel.<ref name=Davies/>

=== Arzoù gwelet ===
[[Restr:The Bard (1774).jpeg|250px|thumb|dehou|''The Bard'' (Ar Barzh), 1774, gant [[Thomas Jones (livour)|Thomas Jones]] (1742-1803)]]
Skouerioù eus [[arz kelt]] a oa bet kavet e Kembre.<ref>{{cy}} {{Liamm web|url=https://amgueddfa.cymru/erthyglau/1342/Celtic-Art-in-Iron-Age-Wales/?|titl=Celfyddyd Geltaidd yng Nghymru'r Oes Haearn|oberour=Amgueddfa Cymru|deiziad=3.05.2007|lennet d'=an 10 a viz Kerzu 2022}}</ref> Er [[Krennamzer uhelañ|Grennamzer uhelañ]] e voe produet e Kembre oberennoù gant ar Gristeniezh gelt gant patromoù arz an inizi predenek. [[Dornskrid enlivet|Dornskridoù livet]] e Kembre a zo deuet betek hon mare, evel [[Avieloù Hereford]] hag [[Avieloù Lichfield]] ({{VIIIvet kantved}}). [[Saoter Ricemarch]] (dalc'het e [[Dulenn]]), {{XIvet kantved}}, a zo eus Kembre ivez, graet e [[Tyddewi]], hag ur skouer diwezhat eus stil an inizi, gant levezonoù viking.<ref>{{en}}Moody, Theodore William; Cróinín, Dáibhí Ó; Martin, Francis X; Byrne, Francis John (2005). ''A New History of Ireland: Prehistoric and early Ireland''. Londrez : Oxford University Press. p. 540. ISBN 978-0-19-821737-4.; Walsh, Alexander (1922). ''Scandinavian Relations with Ireland during the Viking Period''. Dulenn : Talbot Press. p. 20. ISBN 978-1-152-77368-4.</ref>

Etre ar {{XVIvet kantved}} hag an {{XVIIIvet kantved}} ez ae alies arzourien Kembre da labouret maez eus o bro, da [[Londrez]] pe da [[Italia]]. [[Richard Wilson (livour)|Richard Wilson]] (1714-1782) a vez gwelet alies evel al livour-gweledvaoù breizhveuriat kentañ gant un oberenn a-galite. Goude m'eo brudet evit e livadurioù eus Italia en doa livet Kembre ivez. E fin an {{XVIIIvet kantved}} e kreskas brud arz ar gweledvaoù er vro ha kavet e voe pratikoù e kêrioù Kembre, ar pezh a leuskas muioc'h a arzourien da chom er vro. Desachet e voe arzourien estren da Gembre ivez, da gentañ abalamour d'an ''Dihun keltiek''.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20100125090402/http://www.museumwales.ac.uk/en/2249/|titl=Art in 18th-century Britain [diell]|oberour=Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd|lennet d'=ar 17 a viz Kerzu 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20100125090429/http://www.museumwales.ac.uk/en/2261/|titl=Welsh Artists of the 18th Century|oberour=Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd|lennet d'=ar 17 a viz Kerzu 2022}}</ref>

Ul lezenn votet e [[1857]] a zigoras un toullad skolioù-arzoù dre ar Rouantelezh-Unanet a-bezh e digoret e voe ''Skol Arzoù Kerdiz'' e [[1865]]. Alies mat e ranke ar skolidi mont da gavet labour maez eus Kembre met [[Betws-y-Coed]] az eas tamm-ha-tamm d'ur greizenn brudet mat evit an arzourien. Bodad arzourien ar gêriadenn a sikouras da aozañ ''Akamedi Real Kambrian evit an Arz'' (''Yr Academi Frenhinol Gymreig'' - ''Royal Cambrian Academy of Art'') e [[1881]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20110523004755/http://www.rcaconwy.org/our_history-5.aspx|titl=About the RCA|oberour=The Royal Cambrian Academy of Art|lennet d'=ar 17 a viz Kerzu 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=http://news.bbc.co.uk/local/northwestwales/hi/people_and_places/arts_and_culture/newsid_9131000/9131480.stm|titl=Rare chance to see work by Betws-y-Coed artists' colony|oberour=[[BBC]] North West Wales|deiziad=27.10.2010|lennet d'=ar 17 a viz Kerzu 2022}}</ref> Ar c'hizeller Goscombe John, goude ma laboure e Londrez, a reas meur a zelwenn diwar goulenn aozadurioù Kembre. Christopher Williams, a choaze sujedoù e-liamm ouzh Kembre, a laboure e Londrez ivez. Thomas E. Stephens<ref>{{en}} {{Liamm web|url=http://www.stamfordhistory.org/dav_lockwood.htm|titl=Charles Davenport Lockwood 1877–1949|oberour=The Stamford Historical Society|lennet d'=ar 17 a viz Kerzu 2022}}</ref> hag Andrew Vicari a voe poltredourien a laboure er Stadoù-Unanet, evit an eil, hag e Frañs, evit egile.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.theguardian.com/education/2001/nov/16/arts.highereducation|titl='I am the king of painters'|oberour=[[The Guardian]]|deiziad=16.11.2001|lennet d'=ar 17 a viz Kerzu 2022}}</ref>

Kavet e veze arzourien eus Kembre en holl kêrioù-penn Europa. Bevañ a reas [[Augustus John]] hag e c'hoar [[Gwen John]] e Londrez hag e Pariz. An arzourien-gweledva [[Kyffin Williams]] ha [[Peter Prendergast (arzour)|Peter Prendergast]] o doa bevet e Kembre a-hed o buhez avat, goude ma choment e-liamm ouzh bed bras an arzoù. [[Ceri Richards]] a oa pouezus e metoù an arzoù e Kembre pa oa kelenner e Kerdiz ha chom a reas pouezus ur wezh dilojet da Londrez. Arzourien all a oa deuet da labourat e Kembre, evel [[Eric Gill]], David Jones (a oa a-orin eus Kembre) hag ar c'hizeller Jonah Jones. Ar ''Kardomah Gang'' a oa ur strollad speredel kreizennet tro-dro da z[[Dylan Thomas]] ha [[Vernon Watkins]] en Abertawe, hag en o zouez e kaved al livour [[Alfred Janes]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/features/dylan-thomas-and-the-kardomah-set-6109407.html|titl=Dylan Thomas and the Kardomah set|oberour=The Independant|deiziad=11.02.2006|lennet d'=ar 17 a viz Kerzu 2022}}</ref>

===Arouezioù broadel hag identelezh===
[[Restr:Welsh Dragon (Y Ddraig Goch).svg|200px|thumb|kleiz|''Y Ddraig Goch'' (An Aerouant Ruz), unan eus arouezioù pennañ ar vro.]]
Gwelet a reer Kembre evel unan eus ar [[broioù keltiek]] modern hiziv, ar pezh eo diazez identelezh Kembre.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://museum.wales/articles/1341/Who-were-the-Celts/|titl=Who were the Celts?|oberour=Amgueddfa Cymru|deiziad=5.06.2021|lennet d'=an 18 a viz Kerzu 2022}}</ref><ref>{{en}} Koch, John (2005). ''Celtic Culture : A Historical Encyclopedia''. ABL-CIO. pp. xx, 300, 421, 495, 512, 583, 985. ISBN 978-1-85109-440-0.</ref> Pedet e vez alies arzourien Kembre d'ar gouelioù keltiek.<ref>{{cy}} {{Liamm web|url=https://arts.wales/cy/newyddion-swyddi-chyfleoedd/archwiliwch-ddiwylliant-celtaidd-mewn-rhaglen-newydd-s4c-o-wyl-ryng|titl=Archwiliwch ddiwylliant Celtaidd mewn rhaglen newydd S4C o Ŵyl Ryng-Geltaidd Lorient|oberour=Cyngor Celfyddydau Cymru|deiziad=06.09.2022|lennet d'=an 18 a viz Kerzu 2022}}</ref>

''[[Y Ddraig Goch]]'' (An Aerouant Ruz), unan eus arouezioù pennañ Kembre, a ziskouez pegen dizaon eo ar vroad.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.wales.com/about/culture/national-symbols-wales|titl=National symbols of Wales|oberour=Wales.com|lennet d'=an 18 a viz Kerzu 2022}}</ref> Anv a oa eus an aerouant-se el lennegezh e-barzh an ''[[Historia Britonum]]'', evel arouez ar bobl. [[Vortigern]] ([[kembraeg]] : ''Gwrtheyrn''), [[Roue ar Vrezhoned]], a glaske sevel un tour e Dinas Emrys, met kouezhañ a rae en e boull dizehan. Gant Ambrosius {{refn|group="n"|[[Latin]] : ''Ambrosius vocor, id est, Embreis Guletic.'' (''Ambrosius eo va anv, hag a zo Embreis Guletic'').<ref>{{la}} {{Liamm web|url=https://www.thelatinlibrary.com/histbrit.html|titl=HISTORIA BRITTONUM|oberour=[[Nennius]]}} 42</ref> Embreis Guletic a zo evit Emrys Gwledig sur-awalc'h.}} e voe lavaret dezhañ toullañ dindan ha kavet gantañ daou sarpant. An aerouant ruz a oa evit ar [[Brezhoned|Vrezhoned]] hag an hini gwenn evit an [[Angled-ha-Saozon]]. Goude emgann an daou sarpant e vije bet diouganet gant Ambrosius e vije adpaket [[Enez Vreizh]] gant diskennidi ar Vrezhoned ha kaset ar Saozon d'ar mor en-dro.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://en.wikisource.org/wiki/Six_Old_English_Chronicles/Nennius%27s_History_of_the_Britons|titl=NENNIUS'S HISTORY OF THE BRITONS.|oberour=[[Nennius]]|lennet d'=an 18 a viz Kerzu 2022}}</ref> Graet e oa bet gant an Aerouant Ruz adalek mare roue [[Rouantelezh Gwynedd|Gwynedd]] [[Cadwaladr Fendigaid|Cadwaladr]] (w-d. [[655]]) ha lakaet e oa bet war [[banniel Kembre]] a voe ofisielaet e [[1959]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-47389680|titl=Wales history: Why is the red dragon on the Welsh flag?|oberour=[[BBC]]|deiziad=7.07.2019|lennet d'=an 18 a viz Kerzu 2022}}</ref>

D'ar 1{{añ}} a viz Meurzh e lider [[Gouel Dewi]], un den a-bouez evit identelezh ar vro.<ref>{{en}} Bergsagel, John; Riis, Thomas; Hiley, David (9 a viz Kerzu 2015). ''Of Chronicles and Kings: National Saints and the Emergence of Nation States in the High Middle Ages''. Museum Tusculanum Press. p. 307. ISBN 978-87-635-4260-9.</ref> Klasket e voe lakaat Gouel Dewi da vezañ un devezh vak, gant ur sinadeg a ouzhpenn 10 000 den da skouer, met nac'het e voe gant gouarnamant ar Rouantelezh-Unanet.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.walesonline.co.uk/news/politics/st-davids-day-bank-holiday-23099964|titl=More than 10,000 people want St David's Day to be a bank holiday but UK Government has said no|oberour=Ruth Mosalski|embanner=WalesOnline|deiziad=15.02.2022|lennet d'=an 18 a viz Kerzu 2022}}</ref><ref>{{en}}} {{Liamm web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/wales/4760362.stm|titl=Poll backs St David's Day holiday|oberour=Guto Thomas|embanner=[[BBC]]|deiziad=1.03.2006|lennet d'=an 18 a viz Kerzu 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://yougov.co.uk/topics/politics/articles-reports/2018/04/23/brits-support-patron-saints-days-bank-holidays-ind|titl=Should patron saint's days be bank holidays?|oberour=Matthew Smith|embanner=YouGov|deiziad=23.04.2018|lennet d'=an 18 a viz Kerzu 2022}}</ref> Lidañ a reer an deiz-se avat, er skolioù hag e kevredigezhioù sevenadurel dre ar vro a-bezh, en ur wiskañ ur [[pour|bourenn]] da skouer, peotramant ur [[roz-kamm|rozenn-gamm]], div vleunienn vroadel e Kembre. Ar gwiskamant broadel a vez gwisket gant ar vugale ivez.<ref>{{cy}} {{Liamm web|url=https://amgueddfa.cymru/erthyglau/1183/St-Davids-Day/?|titl=Dydd Gŵyl Dewi|oberour=Amgueddfa Cymru|lennet d'=an 19 a viz Kerzu 2022}}</ref> Adalek ar {{XVIvet kantved}} e c'heller gwelet ar pour o tont war-wel evel arouez Kembre, tra ma tapas brud ar roz-kamm adalek an {{XIXvet kantved}}, broudet gant [[David Lloyd George]] en {{XXvet kantved}}.<ref name=Davies/> Droukvesket e vez alies an div blantenn e [[kembraeg]] : ''cennin'' (pour) ha ''cennin Pedr'' (pour Sant-Pêr evit ar roz-kamm).<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://webarchive.nationalarchives.gov.uk/ukgwa/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/rel/social-trends-rd/the-official-yearbook-of-the-united-kingdom/2005-edition/the-official-yearbook-of-the-united-kingdom---2005-edition.pdf|titl=UK 2005 : The Official Yearbook of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland|oberour=National Statistics|deiziad=2004|lennet d'=an 19 a viz Kerzu 2022}}</ref> Ur rentañ-kont a roas an tu-kreñv d'ar pour e [[1916]], ha gwelet a reer pour war al lur sterling abaoe.<ref name=Davies/>

Banniel [[Owain Glyndŵr]] a zo liammet ouzh ar broadelezh kembreat.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/flying-flag-remember-glyndwr-2422875|titl=Flying the flag to remember Glyndwr|oberour=WalesOnline|deiziad=16.09.2004|lennet d'=an 19 a viz Kerzu 2022}}</ref> Douget e oa bet gant armeoù Glyndŵr a-enep ar Saozon ha warnañ e weler pevar leon war ruz hag aour. Tennañ a ra ar banniel ouzh hini [[Llywelyn ap Gruffudd]] (pe Llywelyn an Diwezhañ), a oa bet [[Priñs Kembre]] a-raok an aloubadeg kaset gant ar roue [[Bro-Saoz]] [[Edouarzh Iañ (Bro-Saoz)|Edouarzh I{{añ}}]]. Levezonet e oa ar banniel gant reoù tud Glyndŵr a oa leoned warno o-daou ivez.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/flag_owainglyndwr.shtml|titl=Banner of Owain Glyndwr|oberour=[[BBC]] Wales History|lennet d'=an 19 a viz Kerzu 2022}}</ref> [[Gouel Owain Glyndŵr]] a lider d'ar 16 a viz Gwengolo e Kembre, ha galvoù a oa bet evit ober eus an deiz-se unan vak broadel.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/wales/926973.stm|titl=Calls for 'Glyndwr Day' on anniversary|oberour=[[BBC]] News|deiziad=18.09.2000|lennet d'=an 19 a viz Kerzu 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.thenational.wales/news/19582497.glyndwr-day-worthy-new-national-holiday/|titl=Glyndŵr Day is worthy of a new national holiday|oberour=Dafydd Wigley|embanner=The National — For all of Wales|deiziad=16.09.2021|lennet d'=an 19 a viz Kerzu 2022}}</ref>

"''[[Hen Wlad fy Nhadau]]''" (''Bro Gozh ma Zadoù'') eo kan vroadel Kembre, sonet a-raok darvoudoù sportel evel krogadoù mell-droad pe rugby pa vez skipailh Kembre o c'hoari, hag a-raok digoradurioù ar [[Senedd]] ha darvoudoù ofisiel all.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20110101202124/http://www.visitwales.co.uk/about-wales-guide-to-wales-culture-people-and-language/welsh-history/welsh-national-anthem/|titl=Welsh National Anthem [diell]|oberour=VisitWales|lennet d'=an 19 a viz Kerzu 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/wales/6586105.stm|titl=Coal Exchange to 'stock exchange'|oberour=[[BBC]] News|deiziad=26.04.2007|lennet d'=an 19 a viz Kerzu 2022}}</ref> "''Cymru am byth''" (''Kembre da viken'') zo ul lugan brudet.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.walesonline.co.uk/lifestyle/fun-stuff/cymru-am-byth-meaning-behind-8592076|titl=https://www.walesonline.co.uk/lifestyle/fun-stuff/cymru-am-byth-meaning-behind-8592076|oberour=Victoria Jones|embanner=WalesOnline|deiziad=6.02.2015|lennet d'=an 19 a viz Kerzu 2022}}</ref> Ul lugan all – "''Y Ddraig Goch Ddyry Cychwyn''" (''an aerouant ruz a vroud an ober'') – a oa bet implijet war Skoed real Kembre pa oa bet krouet e [[1953]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/flag_officialemblem.shtml|titl=An official emblem|oberour=[[BBC]] Wales History|deiziad=8.08.2008|lennet d'=an 19 a viz Kerzu 2022}}</ref>

====Arouezioù breizhveuriat e-liamm ouzh Kembre====
Pa oa bet treset an ''Union Jack'' (banniel ar [[Rouantelezh-Unanet]] e oa Kembre perzh eus [[Rouantelezh Bro-Saoz]] abaoe [[1543]], hag aroueziet e oa bet gant kroaz Sant Jorj. Banniel ar Rouantelezh-Unanet a ziskouez arouezioù [[Bro-Saoz]] ha [[Bro-Skos]] neuze, a-raok ouzhpennadenn arouez [[Iwerzhon]] e [[1801]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20160509100704/https://www.royal.uk/union-jack|titl=The Union Flag [diell]|oberour=The Royal Family|lennet d'=an 20 a viz Kerzu 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.britannica.com/story/acts-of-union-uniting-the-united-kingdom|titl=Acts of Union: Uniting the United Kingdom|oberour=Jeff Wallenfeldt|embanner=Britannica|lennet d'=an 20 a viz Kerzu 2022}}</ref> Displeget e vez alies gant ar mediaoù abalamour da betra ne'z eus arouez ebet evit Kembre en ''Union Jack'' a-vremañ.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/wales-isnt-represented-union-jack-15138001|titl=Why Wales isn’t represented on the Union Jack|oberour=Thomas Deacon|embanner=WalesOnline|deiziad=12.09.2018|lennet d'=an 20 a viz Kerzu 2022}}</ref><ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.thenational.wales/news/19192705.union-jack-reminds-welsh-forgotten/|titl=Union Jack reminds the Welsh that they are forgotten|oberour=Theo Davies-Lewis|embanner=The National — for all of Wales|deiziad=28.03.2021|lennet d'=an 20 a viz Kerzu 2022}}</ref>

Skoed Dug Kernev-Veur, pennhêr monarkiezh Breizh-Veur (a vez anvet alies Pluñv Priñs Kembre) a vez implijet er vro.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.walesonline.co.uk/news/local-news/uncomfortable-truth-three-feathers-symbol-15451660|titl=The uncomfortable truth about the three feathers symbol embraced by Wales|oberour=Nino Williams|embanner=WalesOnline|deiziad=25.11.2018|lennet d'=an 20 a viz Kerzu 2020}}</ref> Gant teir fluenn o tifoupañ diwar ur gurunenn alaouret a-us d'al lugan alamanek ''Ich dien'' ("E servij emaon") eo implijet gant skipailhoù sport, evel ar skipailh rugby, rejimantoù an arme, evel ar ''Royal Welsh''. Klasket e oa bet lakaat harzoù da implij kenwerzhel ar skoed gant Priñs Kembre.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/stop-using-my-three-feathers-2263539|titl='Stop using my Three Feathers'|oberour=WalesOnline|embanner=2.03.2007|lennet d'=an 20 a viz Kerzu 2022}}</ref>

===Sportoù===
Reolennet hag aozet eo ar sportoù e Kembre gant ouzhpenn 50 aozadur.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20120310074525/http://www.sportwales.org.uk/about-us/how-we-can-help/working-in-partnership/national-governing-bodies-of-sport/ngb-websites.aspx?lang=en&|titl=NGB websites [diell]|oberour=Chwaraeon Cymru|lennet d'=an 20 a viz Kerzu 2022}}</ref> Ar brasañ anezho, pa vezont o plegañ gant sportoù kevezel, a choaz, a skoazell hag a aoz tud pe skipailhoù a reprezanto o bro e-pad darvoudoù etrebroadel a-enep broioù all. Kembre a c'heller gwelet o c'hoari e darvoudoù meur evel [[Kib vell-droad ar bed]], [[Kib rugbi ar bed]] pe C'hoarioù ar C'hommonwealth. Er [[C'hoarioù Olimpek]] avat e c'hoari atletourien Kembre asambles gant o c'henseurted eus [[Bro-Skos]], [[Norzhiwerzhon]] ha [[Bro-Saoz]] e-barzh skipailh [[Breizh-Veur]]. Gant Kembre e oa bet aozet darvoudoù sportel etrebroadel<ref name=BBC2015>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.bbc.com/sport/football/33342995|titl=How Wales became a magnet for major sports events|oberour=[[BBC]] Sports|deiziad=1.07.2015|lennet d'=an 20 a viz Kerzu 2022}}</ref> evel C'hoarioù ar C'hommonwealth e [[1958]]<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20170414195235/http://thecgf.com/games/intro.asp?yr=1958|titl=1958 British Empire & Commonwealth Games [diell]|oberour=Commonwealth Games Federation|deiziad=2014|lennet d'=an 20 a viz Kerzu 2022}}</ref>, Kib ar bed e rugbi e [[1999]] ha gourfenn Lig ar Gampioned e [[2017]].<ref name=BBC2015/>

Goude ma veze c'hoariet muioc'h [[mell-droad]] da gustum e norzh Kembre eo ar [[rugbi]] a zo aet d'ar sport arouez evit ar vro, oc'h ezteuler hec'h identelezh broadel.<ref name=Davies/> Skipailh Kembre a gemer perzh bep bloaz e [[C'hoariadeg ar C'hwec'h Broad]] ha kemeret en deus perzh da bep Kib ar bed e rugbi. Pevar skipailh rugbi micherel zo : [[Cardiff Rugby]], [[Dragons RFC]], [[Ospreys (rugby union)|Ospreys]] ha [[Scarlets]] goude daou adaozadur e [[2003]]<ref>{{en}} {{Liamm web|url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/welsh/2913753.stm|titl=Questions facing Wales' regional plans|oberour=[[BBC]] News|deiziad=3.04.2003|lennet d'=ar 6 a viz Genver 2023}}</ref> hag e [[2004]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/welsh/3754959.stm|titl=WRU axe falls on Warriors|oberour=[[BBC]] News|deiziad=1.06.2004|lennet d'=ar 6 a viz Genver 2023}}</ref> C'hoari a ra ar skipailhoù-se e [[Kevezadegoù Unanet ar Rugbi]], asambles gant skipailhoù eus [[Iwerzhon]], [[Bro-Skos]], [[Italia]] hag [[Afrika ar Su]], hag e c'hellont titliñ da c'hoari e-barzh [[Kib Kampioned ar Rugbi europat]]<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.epcrugby.com/champions-cup/clubs/|titl=European Professional Club Rugby|oberour=European Professional Club Rugby|lennet d'=6 a viz Genver 2023}}</ref> peotramant en [[EPCR Challenge Cup]] c'hoazh.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.therugbypaper.co.uk/features/featured-post/15722/european-rugby-statement/|titl=European Rugby Statement|oberour=The Rugby Paper|deiziad=10.04.2014|lennet d'=ar 6 a viz Genver 2023}}</ref> Adalek [[1907]] e oa bet ul Lig rugbi e Kembre, hag ul Lig micherel a oa bet etre [[1908]] ha [[1910]].<ref>{{en}} Lush, Peter; Farrar, Dave (1998). ''Tries in the Valley: A History of Rugby League in Wales''. London: London League Publications. p. 19. ISBN 978-0-9526064-3-7.</ref>

Ul lig [[mell-droad]] micherel zo e Kembre abaoe [[1992]],<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://web.archive.org/web/20110720112816/http://www.welshpremier.com/History.ink|titl=A Brief History of the League [diell]|oberour=Cynghrair Bêl Droed Cymru|lennet d'=ar 7 a viz Genver 2023}}</ref> met pemp kleub kembreat a c'hoari e sistem kampionadoù mell-droad [[Bro-Saoz]] : [[C.P.D. Dinas Caerdydd|Kerdiz]], [[C.P.D. Dinas Abertawe|Abertawe]], [[C.P.D. Sir Casnewydd|Casnewydd]], [[C.P.D. Wrecsam|Wrecsam]] ha [[C.P.D. Tref Merthyr|Merthyr]].<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.bbc.co.uk/blogs/waleshistory/2010/11/the_cardiff_and_swansea_derby.html|titl=The Cardiff and Swansea Derby|oberour=[[BBC]] Wales History|deiziad=5.11.2010|lennet d'=ar 7 a viz genver 2023}}</ref> C'hoarierien a-feson a oa bet ganet e Kembre, [[John Charles]], [[John Toshack]], [[Gary Speed]], [[Ian Rush]], [[Ryan Giggs]], [[Gareth Bale]], [[Aaron Ramsey]] peotramant [[Daniel James (c'hoarier mell-droad)|Daniel James]]<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.bbc.com/sport/football/29607612|titl=Gareth Bale: Ryan Giggs says winger can be Wales' greatest|oberour=[[BBC]] Sports|deiziad=13.10.2014|lennet d'=ar 7 a viz Genver 2023}}</ref> ha gallout a reont c'hoari evit o skipailh broadel. E [[Kampionad mell-droad Europa 2016]] e oa bet tizhet gant skipailh Kembre e zisoc'h gwellañ en ur gevezadeg ofisiel pa oa erruet betek an hanter-gourfenn a-raok bet trec'het gant skipailh [[Portugal]] a oa aet da gampion da c'houde.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.uefa.com/newsfiles/euro/2016/2017905_fr.pdf|titl=Full Time Report Semi-finals - Wednesday 6 July 2016|oberour=UEFA Euro 2016|deiziad=6.07.2016|lennet d'=ar 7 a viz Genver 2023}}</ref> Kemeret en deus perzh ar skipailh e daou [[Kib vell-droad ar bed]] e [[1954]] hag e [[2022]].

== Luc’hskeudennoù ==
<gallery mode="packed" heights="150px" caption="Aberystwyth">
Aberystwith Castle.jpg|Ar c’hastell
Heol y Wig, Aberystwyth tua'r môr ochr gogleddol.jpg|''Pier Street''
</gallery>

==Notennoù==
{{reflist|group=n}}

== Daveoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}

{{Keltia}}
[[Rummad:Kembre| ]]
[[Rummad:Rouantelezh-Unanet]]
[[Rummad:Pastelloù Dilennel Europat er Rouantelezh-Unanet]]