Gwelet an tarzh evit Kembraeg

{{Yezh|anv=Kembraeg|anveyezh=Cymraeg
|broiou={{Kembre}}<br>{{Arc'hantina}}<br>{{Bro-Saoz}}
|rannved=[[Europa]]
|komzet=1 000 000+:<br>• [[Kembre]] : 857 600<ref>[http://www.byig-wlb.org.uk/cymraeg/cyhoeddiadau/cyhoeddiadau/331.doc Cyfrifiad 2001: Prif Ystadegau am y Gymraeg - Bwrdd yr Iaith Gymraeg] (''Kembraeg'')</ref><br>• [[Bro-Saoz]] : 150 000<ref>[http://www.unhcr.org/refworld/topic,463af2212,488f25df2,49749c8cc,0.html Refworld &#124; World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - United Kingdom : Welsh] (''Saozneg'')</ref><br>• [[Chubut (proviñs)|Chubut]], [[Arc'hantina|AR]] : 25 000<ref name="WAG">[http://www.wales.com/en/content/cms/english/wales_and_argentina/wales_and_argentina.aspx Wales and Argentina] (''Saozneg'')</ref><br>• [[Stadoù-Unanet Amerika|SUA]] : 2,500<ref>[http://www.census.gov/hhes/socdemo/language/data/other/detailed-lang-tables.xls Table 1. Detailed Languages Spoken at Home and Ability to Speak English for the Population 5 Years and Over for the United States:  2006-2008 Release Date: April, 2010] (''Saozneg'')</ref><br>• [[Kanada]] : 2 200<ref>[http://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2006/dp-pd/tbt/Rp-eng.cfm?A=R&APATH=3&D1=0&D2=0&D3=0&D4=0&D5=0&D6=0&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=01&GID=837928&GK=1&GRP=1&LANG=E&O=D&PID=89189&PRID=0&PTYPE=88971%2C97154&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&TABID=1&THEME=70&Temporal=2006&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF= 2006 Census of Canada: Topic based tabulations: Various Languages Spoken (147), Age Groups (17A) and Sex (3) for the Population of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2006 Census - 20% Sample Data] (''Saozneg'')</ref>
|renkadur=war-dro 266
|livfamilh=Indezeuropek
|familh= [[Indezeuropek]]
:[[Keltiek]]
::[[Predenek]]
:::'''Kembraek'''
|YezhOfisiel=[[Kembre]]
|akademiezh=
|iso1=cy
|iso2=wel (B), cy (T)
|lizherennoù=CYM
}}

Ur [[yezhoù keltiek|yezh keltiek]] eus ar skourr [[yezhoù predenek|predenek]] eo ar '''c'hembraeg'''. E Kembre e reer ''Cymraeg'' anezhañ. Ar yezh keltiek gant ar brasañ niver a gomzerien eo. Kar eo d'ar [[kerneveureg|c'herneveureg]] ha d'ar [[brezhoneg]].

Komzet e vez kembraeg e [[Kembre]], gant war-dro 857 600 den (da lavaret eo tremen 28% eus tud ar vro). E kornioù zo e vez komzet gant muioc'h eget 60% eus an dud. Komzet e vez kembraeg e [[Bro-Saoz]] gant tost da 150 000 a dud. Un nebeud kembraegerien zo ivez e [[Patagonia]] ([[Arc'hantina]]).

== Istor ==
=== Hengembraeg ===
Stummoù kozh ar '''c'hembraeg''' zo anavezet mat. An [[hengembraeg]] (''Hen Gymraeg'') zo tost-kar d'an henvrezhoneg. Yezh lezennoù ar roue [[Hywel Dda]] eo, ha yezh barzhonegoù eus Kembre hag an [[Hanternoz kozh]]. Pa voe aloubet kreiz Breizh-Veur gant ar [[Saozon]] hag an [[Angled]] ([[Anvioù kembraek kêrioù saoz]]) e voe troc'het yezherien geltiek Kembre diouzh re hanternoz Bro-Saoz ([[Cumbria]]) ha diouzh re ar mervent ([[Kernev-Veur]]).

=== Krenngembraeg ===
Er [[Krennamzer|Grennamzer]] e voe skrivet kalz a lennegezh e [[krenngembraeg]] (''Cymraeg Canol''), sed ar [[Mabinogion]] da skouer... Yezh ar skridoù-se a c'hell bezañ komprenet gant ar Gembreiz eus hon amzer gant ma raint un tammig striv.

=== Kembraeg a-vremañ ===
''Kembraeg modern'' a reer eus ar yezh implijet abaoe ar {{XVIvet kantved}}. D’ar mare-se e voe embannet ar [[Bibl]], troet e kembraeg gant [[William Morgan]] e [[1588]]. War urzh ar gouarnamant e oa bet troet ar skridoù santel e kembraeg, evel ma oant bet troet e saozneg. Adembannet e voe an droidigezh-se, adwelet gant ar geriadurour [[John Davies]], er c’hantved goude. Bras-meurbet e voe levezon ar Bibl kembraek evit stabilaat hag unvaniñ ar yezh skrivet. Geriadurioù kembraeg-latin ha latin-kembraeg a oa bet embannet gant John Davies ivez. Dalc’het e voe da labourat war ar yezh, pa voe embannet, en {{XVIIIvet kantved| XVIIIvet}} hag en {{XIXvet kantved}}, geriadurioù all, kembraeg-saozneg pe saozneg-kembraeg, pinvidik ha klok a-walc’h, evel hini [[Williams Evans]] e [[1771]], hini [[William Spurell]] e 1848–1850, pe hini [[Daniel Silvan Evans]] e 1852–1858. Gant al labourioù-se e anavezomp mat ar c’hembraeg ha frouezh o hêrezh a weler hiziv gant un oberenn evel ''Geiriadur Prifysgol Cymru'' (Geriadur Skol-veur Kembre), ur pikol geriadur istorel savet en [[XXvet kantved]].
[[Restr:Welsh bicycle shop in Caernarfon.jpg|thumb|256px|Bruderezh divyezhek e stal marc'h-houarn]]

===Yezhadur===
* Kemmadurioù zo evel e brezhoneg : dre vlotaat, dre c'hwezhadenniñ, hag unan ha ne gaver ket e brezhoneg, dre friañ (panevet hini an anv-kadarn gwregel [[dor]] a ya da ''nor'' war-lerc'h ar gerioù-mell [[an]]/[[un]]).
** War-lerc'h ar [[ger-mell]], dre vlotaat en anv-kadarn benel nemetken : ''y fam''
** War-lerc'h an [[anv-gwan perc'hennañ]]: 
*** friadur war-lerc'h ''fy'': fy nghi, fy mhen, fy nhad ...
*** blotadur war-lerc'h ''dy, ei (gourel)'' evel e brezhoneg: ''dy gi, dy ben, dy dad, dy wddw, dy frawd, dy fam, dy ddwrn'', hag ivez ''dy law, dy rieni''
*** c'hwezhadur war-lerc'h ''ei'' (benel) evel e brezhoneg: ''ei chi, ei phen, ei thad,''
** War-lerc'h niveroù zo :
*** blotadur war-lerc'h ''dau'' ha ''dwy'' (evel e brezhoneg) :'' Dau fachgen, dwy ferch''.

== Stad ar yezh ==
Daoust ma’z eo ar c’hembraeg ur yezh vihanniver, gwasket gant ar [[saozneg]], eo kresket an harp roet d’ar yezh e-pad an eil lodenn eus an [[XXvet kantved]], tra ma kreske an harp roet da strolladoù broadelourien, evel ar strollad politikel [[Plaid Cymru]] ha [[Cymdeithas yr Iaith Gymraeg]] (Kevredigezh ar Yezh Kembraek).

Kaozeet e vez kembraeg evel yezh pemdeziek ha yezh kentañ e rannvroioù hanternoz ha kornôg Kembre, dreist-holl, e kontelezhioù [[Kontelezh Gwynedd|Gwynedd]], [[Dinbych]], [[Enez Von]] (Ynys Môn), [[Caerfyrddin]], hanternoz [[Sir Benfro|Penfro]], [[Ceredigion]], hag e kornôg [[Morgannwg]]. Met kavout a reer kembraegerien a-vihanik ha tud all a gomz ar yezh flour dre Gembre a-bezh.

Ur [[yezh vev]] eo ar c’hembraeg. Komzet e vez bemdez gant miliadoù ha miliadoù a dud ha gwelet e vez e pep lec’h e Kembre. Gant ar ''Welsh Language Act'' (Lezenn ar C’hembraeg) eus [[1993]] ha gant ar ''Government of Wales Act'' (Lezenn Gouarnamant Kembre) eus [[1998]] eo lakaet sklaer e ranker ober ouzh ar c’hembraeg hag ar saozneg evel yezhoù kevatal. Rankout a ra an aozadurioù foran prientiñ ha kas da benn ur steuñv yezh. Gant strollegezhioù lec’hel ha gant [[Bodadenn Kembre]] e vez implijet ar c’hembraeg evel ur yezh ofisiel, oc’h embann skridoù er yezh-se ha dleout a rafe an holl banelloù hent e Kembre bezañ e kembraeg hag e saozneg.

Kavout a reer kembraeg war ar [[Kenrouedad|Genrouedad]] ivez. Abalamour d’al lec’hiennoù ofisiel an hini eo dreist-holl : ma klasker gerioù evel ''addysg'' (deskadurezh), ''cymdeithas'' (kevredigezh) pe ''llywodraeth'' (gouarnamant) e kaver skouerioù, met pa glasker gerioù pemdeziek evel ''buwch'' (buoc’h), ''eirlaw'' (dourerc’h) pe ''cyllell'' (kontell) e kaver kalz-kalz nebeutoc’h.

[[Restr:Wales.cardiff.slow.jpg|thumb|right|256px|Enskrivadurioù e kembraeg war an hent]]

Gant gouarnamant ar [[Rouantelezh Unanet]] eo bet sinet ar [[Karta Europat evit ar Yezhoù Rannvroel pe Minorel|Garta Europat evit ar Yezhoù Rannvroel pe Minorel]], o venegiñ emañ ar c’hembraeg e-touez ar yezhoù a ranker doujañ dezho er framm-se.

=== Niver ar gembraegerien ===

Gwechall e oa kembraegerien unyezhek eus an holl Gembreiz, koulz lavaret. E deroù an [[XIXvet kantved|naontekvet kantved]] e oa, d’an nebeutañ, 80% eus an dud o komz kembraeg. Met gant an dispac’h greantel e voe desachet ur bern tud eus an diavaez da Su Kembre. Kement-se a zegasas un diskar en dregantad a gembraegerien er rannvroioù-se, dre ma oa kresket ar boblañs eno en un taol. E 1871 e oa 1 412 833 a dud o vevañ e Kembre. A-benn 1911 e oa savet an niver-se da 2 420 921, da lavaret eo e oa kresket ar boblañs eus 40%. E [[1891]] e voe, evit ar wech kentañ, ur goulenn en niveradeg diwar-benn an anaoudegezh eus ar c’hembraeg. E niveradeg [[1911]] e voe embannet sifroù resis da live ar parrezioù.

Evit ar mareoù a-raok ar bloavezhioù-se n’hon eus ket sifroù met testenioù a-berzh gweladennerien pe tud evel kazetennerien pe beleien.

Meur a dra a zispleg e vije deuet Kembre, a oa ur vro gembraek unyezhek pe dost, da vezañ ur vro divyezhek hiziv an deiz.

Da gentañ e ranker menegiñ levezon al lezennoù evit unvaniñ Kembre ha Bro-Saoz e [[1536]] ha [[1542]]. Ar saozneg e oa ar yezh ofisiel nemeti e Kembre. N’eo nemet e [[1943]] e voe aotreet komz kembraeg en ul lez-varn, ha c’hoazh evit ar re na oant ket gouest da gomz saozneg. Etre 1700 ha 1870 ne voe anvet eskob ebet e Kembre a ouije kembraeg. Gant al Lezenn war an deskadurezh eus [[1870]] e voe embannet e oa ar saozneg a oa yezh ar skolioù.

{| class="wikitable" border=1 cellpadding=0 cellspacing=2
|- style="background-color:#E9E9E9" align=center
! '''Bloavezh''' 
! 1891 
! 1901 
! 1911 
! 1931 
! 1951 
! 1981 
! 1991 
! 2001 
|- align=center
| '''%''' || 54,4% || 49,9% || 43,5% || 36,8% || 28,9% || 18,7% || &nbsp; || 20,5%
|- align=center
| '''Niver a dud''' || 964 000 || 1 004 000 || 1 053 000 || 954 000 || 751 000 || 522 000 || 515 000 || 797 717<sup>(1)</sup>
|}

* (1) En niver-se emañ an holl re a c’hell kompren, komz, lenn ''pe'' skrivañ kembraeg. 582 464 anezho a c’helle komz ar yezh, ha 457,890 a c’helle he c’hompren, he c’homz, he lenn ''hag'' he skrivañ.

[[Restr:Siaradwyr y Gymraeg ym Mhrif Ardaloedd Cymru.png|right|thumb|256px|Kartenn a ziskouez an dregantad a gembraegerien e pep korn-bro.]]

Goude ma oa aet da fall un tamm bihan adalek penn kentañ an XXvet kantved (eus eur milion a dud da vetek 500 000 a dud oc'h ober ganti), med bremañ e teu ar sifroù da cheñch en tu mat. Un nerzh nevez zo gant ar sevenadur bremañ er vro (embannet e vez tro-dro da gant levr bep bloaz) ha gant ar c'hrouiñ traoù dre vras : Memes ma n'eus ken nemet 500 000 a dud oc'h ober ganti (20% eus an dud well-wazh), e [[kontelezh]]ioù ar gwalarn dreist-holl (''Cymru Gymraeg''), eo ret lavaret ez a war-gresk an niver a dud o kaozeal kembraeg (e [[1991]]), dreist-holl en takadoù zo bet savet kêrioù barzh enne, tro-dro da [[Kêrdiz|Gêrdiz]], e-lec'h ma zo abaoe hanter kant vloaz zo dija un deskadurezh divyezhek poellek ha klok (a drugarez m'ep bet anavezet ar yezh ent ofisiel gant al lezenn - Welsh Act eus ar [[Bloavezhioù 1970|bloavezhioù 70]]), ha n'eo ket evel en norzh. En doare-se ez eus tost da 10 000 re yaouank enskrivet e kentelioù kembraeg a-raok ar c'hentañ derez (''Mudiad Ysgolion Meithrin'', bed savet e [[1971]]), ha tost da 50 000 a skolidi a heuilh kentelioù er skol gentañ, muioc'h eget 30 000 en eil derez ; Istimet e vez, da skouer, ez eus 42% eus ar vugale 5 bloaz hag a oar kembraeg e [[1996]] (6% bet desket war barlenn o mamm, 8% hag a oar mat, 28% hag a oar un tamm bihan - Welsh Office). Med bez' ez eus kembraeg kalz er media (kazetennoù, radio, chadenn dele kembraeg S4C abaoe [[1982]], ha neuze e vez produet traoù a-feson ha rock selaouet gant ur bern tud yaouank, da skouer). Evel-se, ha pa vefe aet da fall un tamm bihan kembraeg an dud war ar maez (nebeutoc'h-nebeutañ a dud kozh oc'h ober gantañ). Met ar pezh zo a-bouez gant ar c'hembraeg eo e vez anavezet anezhañ gant an dud ha gant dileuridi ar Rouantelezh Unanet, a-fet lezenn.

== Un nebeud troiennoù e kembraeg ==

* '''Frazennoù pemdeziek'''

<table cellpadding="0" cellspacing="0" width="325">
 <tr>
  <td width="150" valign="top">
   <p align="left">'''Kembraeg'''

  </td>
  <td width="175" valign="top">
   <p align="left">'''[[Brezhoneg]]'''

  </td>
 </tr>
 <tr>
  <td width="150" valign="top">

Shw mae<br />Croeso!<br />Sut wyt ti?<br />Da iawn<br />Diolch<br />Hwyl fawr<br />Ta ta

Beth yw dy enw di?<br />Ble wyt ti'n byw?<br />O ble wyt ti'n dod?

Dych chi'n siarad ...?<br />Dw i ddim yn siarad ...

Llydaweg<br />Cymraeg<br />Cernyweg<br />Gaeleg <br />Gwyddeleg<br />Saesneg<br />Ffrangeg

  </td>
  <td width="175" valign="top">

Demat<br />Degemer mat !<br />Penaos ema an traoù?<br />Mat tre<br />Trugarez<br />Kenavo<br />Keno

Petra eo da anv?<br />Pelec’h emaout o chom?<br />Eus pelec’h emaout o tont?

Komz a rit ... ?<br />Ne gomzan ket ...

Brezhoneg<br />Kembraeg<br />Kerneveureg<br />Skoseg <br />Iwerzhoneg<br />Saozneg<br />Galleg

  </td>
 </tr>
</table>

== Rannyezhoù ==

E kembraeg evel e n’eus forzh peseurt yezh e kaver [[rannyezh]]où disheñvel. Diforc’hañ a reer peurvuiañ div rannyezh vras : kembraeg an hanternoz ha kembraeg ar c’hreisteiz. Diforc’hioù a gaver etrezo er c’heriaoueg dreist-holl, hag ivez en distagadur hag er yezhadur. Ar c’hembraeg a gomzer e [[Patagonia]], abaoe diazezidigezh Kembreiz eno adalek [[1865]], zo bet levezonet gant ar [[spagnoleg]] hag e c’heller ober un trede rannyezh vras anezhañ.

* '''An diforc’hoù etre Kembraeg ar C’hreisteiz''' ''(Cymraeg y De)'' '''hag hini an Hanternoz''' ''(Cymraeg y Gogledd)''

<table cellpadding="0" cellspacing="0" width="650">
 <tr>
  <td width="100" valign="top">
   <p align="left">'''[[Brezhoneg]]'''

  </td>
  <td width="200" valign="top">
   <p align="left">'''Kembraeg ar C’hreisteiz'''

  </td>
  <td width="200" valign="top">
   <p align="left">'''Kembraeg an Hanternoz'''

  </td>
  <td width="100" valign="top">
   <p align="left">'''''[[Kerneveureg]]'''''

  </td>
 </tr>
 <tr>
  <td width="100" valign="top">

Arc'hant<br />Alc’hwez<br />Eñ<br />Gallout<br />Gant<br />Mamm-gozh<br />Merc’h<br />Tad-kozh<br />Laezh

  </td>
  <td width="100" valign="top">

Arian<br />Allwedd<br />Fe, e<br />Gallu<br />Gyda<br />Mam-gu <small>(cf. Br. ''mamm-guñv'')</small><br />Merch<br />Tad-cu <small>(cf. Br. ''tad-kuñv'')</small><br />Llaeth

  </td>
  <td width="125" valign="top">

Arian<br />Agoriad <small>(agor = digor)</small><br />Fo, o<br />Medru<br />Gan<br />Nain <small>(cf. Br. ''nenn'')</small><br />Hogen<br />Taid<br />Llefrith <small>(cf. Br. ''livrizh'')</small>

  </td>
  <td width="100" valign="top">
   <p align="left">''Arghans<br />Alhwedh<br />Ev<br />Galloes<br />Gans<br />Mamm-wynn<br />Myrgh<br />Tas-gwynn<br />Leth''

  </td>
 </tr>
</table>

Diskouez a ra ar skouerioù-mañ an [[izoglos]] a zo etre kembraeg an hanternoz hag ar (rann-)[[yezhoù predenek]] all, a-fed geriaoueg. Evit gwir ez eus muioc’h a ziforc’hioù etre ar yezh lennegel hag ar yezh komzet eget etre kembraeg an hanternoz ha kembraeg ar c’hreisteiz. Er yezh skrivet e reer nebeutoc’h gant ar raganvioù (dre m’emañ an ditouroù dija e dibennoù ar verboù hag an araogennoù) hag e kaver nebeutoc’h a c’herioù amprestet digant ar [[saozneg]].

== Levrlennadur ==
* [[Arzel Even]], Istor ar yezhoù keltiek, [[Hor Yezh]].

==Geriadurioù  ==
* [https://web.archive.org/web/20171209152240/https://www.gweiadur.com/en/Pawb Gweiadur Pawb] enlinenn
* http://geiriaduracademi.org

== Dave ==
<references/>

== Liammoù diavaez ==
{{Wikeriadur}}
{{InterWiki|cy}}
{{Yezhoù predenek}}

[[Rummad:Yezhoù ar Rouantelezh Unanet]]
[[Rummad:Yezhoù Arc'hantina]]
[[Rummad:Yezhoù predenek]]
[[Rummad:Kembre]]
[[Rummad:Meneger yezhoù ar bed]]
[[Rummad:Kembraeg]]