Gwelet an tarzh evit Gwezenn-orañjez

{{pennad zo|orañjez}}
{{Taxobox Plant|''Citrus × sinensis''|OrangeBloss wb.jpg|Bleunioù hag orañjezennoù|}}
{{Taxobox Divisio|Magnoliophyta}}
{{Taxobox Classis|Magnoliopsida}}
{{Taxobox Subclassis|Magnoliidae}}
{{Taxobox Superordo|Rosanae}}
{{Taxobox Ordo|Sapindales}}
{{Taxobox Familia|Rutaceae}}
{{Taxobox Genus|Citrus}}
{{Taxobox Anv skiantel-plant|Citrus × sinensis|([[Carl von Linné|L.]]) [[Pehr Osbeck|Osbeck]], [[1765]]}}
{{Taxobox Echu}}
An '''orañjezenn''', pe '''gwezenn-orañjez''', ''Citrus × sinensis'' hec'h anv skiantel, zo ur spesad [[gwez]] er c'herentiad [[Rutaceae]].

Ur [[gwez|wezenn]] keitat he ment eo, 3-5 [[metr]] uhel, a c'hall kreskiñ betel 13 m uhelder avat en un endro peurvat. Ur c'hef hepken zo dezhi, eeun ha kranennek, [[Gwer (liv)|arwer]] en e yaouankiz ha [[gris]] diwezhatoc'h ; ledan eo he barr ront pe bikernel.<br>
Niverus eo ar skourroù, a gresk reoliek adalek ur metr pe izeloc'hik a-us an douar, hag a zoug drein ken hir ha 10&nbsp;cm a-wechoù. Padus eo an delioù vigelc'hiek begek 7–10&nbsp;cm o hirder ; ouzh o c'hazel e kresk bleunioù gwenn frondus-kenañ, a-vlokadoù pe unan-hag-unan; da [[Aval-orañjez|avaloù-orañjez]] e troont.

==Rummataouriezh==
Ar spesad ''Citrus × sinensis'' er genad [[Citrus]] eo a anver "Gwezenn-orañjez" peurliesañ.
*''Citrus × sinensis'' [[Pehr Osbeck|Osbeck]] hepken eo danvez ar pennad-mañ, eleze ar wezenn a zoug orañjez dous, da ziforc'hañ diouzh an orañjez c'hwerv (''C.aurantium'').
En hevelep genad emañ ar [[suraval]] (''Citrus limon''), ar suraval glas (''C. aurantiifolia'' ha ''C. latifolia'' eo ar re a gaver an aliesañ) hag an orañjez c'hwerv ''C. aurantium''. An darn vuiañ eus ar gwez-se zo hironed naturel deuet diwar kemmeskañ ar bampelenn (''C. maxima''), ar vandarinenn (''C. reticulata'') hag ar sedratezenn (''C. medica''). ''Citrus sinensis'' a skriver c'hoazh peurliesañ, met ''Citrus × sinensis'' eo an notadur skiantel resis, ma verk <q> × </q> an hironadur.<br>
E familh vras ar Rutaceae emañ an orañjezenned, evel an holl [[agrum]] : ar pampelenned, ar suravalenned, ar mandarinenned, ar sedratezenned, hag all, a-douez ur 1 600 spesad bennak.
;Orin
Eus [[India]], [[Pakistan]], [[Viêt Nam]] ha gevred [[Sina]] e teu ar spesad, a voe degaset d'ar C'hornôg gant an [[Arabed]]
;Anv
'''नारङ्ग''' ''Nāraṅga'' e oa an anv [[sanskritek]], a droas da <big>'''نارنگ‎'''</big>'' nārang'' e [[perseg]] ; an Arabed a zistagas <big>'''نَارَنْج‎'''</big> ''nāranǧ'', a droas da ''naranja'' e [[spagnoleg]] ; pa'z erruas ar frouezh hag ar gwez e [[Provañs]] e voent anvet ''naurange'' ({{LFE|[no'rãnʃ]}} e [[provañseg]]) ; ar [[Bro-Saoz|Saozon]] hag ar [[Bro-C'hall|C'hallaoued]] a gredas dezho e oa ur ger-mell dirak an anv, alese ''an orange'' hag ''une orange'' ; eus ar stumm gallek fazius-se e teu ar brezhoneg ''orañjez''<ref>Anavezet mat eo an darvoudenn-se gant ar [[yezhadur]]ourien, a ra [https://www.dictionnaire-academie.fr/article/A9_0181 ''mécoupure''] anezhi e galleg (''rebracketing'' e saozneg ha ''Gliederungsverschiebung'' en alamaneg). *''Drouktroc'h'' a c'hellfe bezañ e brezhoneg, met n'eus troidigezh testeniekaet ebet.</ref>.<br>
An hevelep ger ''orange'' a implijer e [[galleg]] evit al [[liv]] ; ''orangey'' eo e [[saozneg]], hag ''[[orañjez (liv)|orañjez]]'' e brezhoneg.<br>
N'eo ket ar ger sanskritek ''nāraṅga'' gwrizienn anv ''Citrus × sinensis'' en holl yezhoù ; da skouer, ''sinaasappel'', "[[aval]] [[Sina]]", eo e [[nederlandeg]].

==Gounezerezh==
[[Restr:Laranxeira Naranjo GFDL.JPG|thumb|upright 1.6|Orañjezenn e [[Galiza]]]]
{{Commonscat|Citrus sinensis}}
Er broioù klouar ha gleb o [[hin]] e kresk ar gwez-orañjez.<br>
Dre ma c'hall ar rev lazhañ ar frouezh pe ar wezenn hec'h-unan ec'h eo gwell he flantañ e douaroù a zo izeloc'h eget 250 m a-us live ar mor e diabarzh ur vro, pe izeloc'h eget 400 m war an aodoù.<br>
Ret eo e vefe douar traezhek [[silikiom|silikek]] mesket gant un nebeud pri ha raz. Gwelloc'h e kresk ''Citrus sinensis'' en ul lec'h heoliet mat ha goudoret diouzh an avelioù yen ; gwelloc'h ivez e ve dinaou gant an dachenn, evit mirout ouzh ar rev a begañ (d'an traoñ ec'h a ar gwiskadoù aer pa yenaont) hag ouzh an dour glav a chom a-boulladoù.<br>
Diwar splus ar frouezh e ouenn ar wezenn, pe dre aztaolañ (imboudiñ dre wrizienn).

Orañjezegi bras zo kalz broioù : [[Suafrika]] en [[Afrika]] ; [[Stadoù-Unanet Amerika]] ([[Florida]] ha [[Kalifornia]]) ha [[Mec'hiko]] e [[Norzhamerika]] ; [[Belize]] ha [[Kuba]]  e [[Kreizamerika]] ; [[Arc'hantina]], [[Brazil]], [[Ecuador]], [[Kolombia]], [[Perou]] hag [[Uruguay]] e [[Suamerika]] ; [[India]], [[Iran]], [[Turkia]] ha Sina en [[Azia]] ; en darn vuiañ eus broioù ar [[Mor Kreizdouar]].

Pouezus eo gounezerezh frouezh ''Citrus × sinensis'' en [[armerzh]] ar bed.
{| style="margin-left:2%; border:1px solid #a2a9b1;"
|-
!colspan="2"| '''Kenderc'herien bennañ, e [[kilogramm|tonennoù]], e [[2018]]'''
|-
|
{| class="wikitable"
|align="center"|1||{{Brazil}}||align="right"|16 713 534
|-
|align="center"|2||{{Sina}}||align="right"|9 246 305
|-
|align="center"|3||{{India}}||align="right"|8 367 000
|-
|align="center"|4||{{SUA}}||align="right"|4 833 480
|-
|align="center"|5||{{Mec'hiko}}||align="right"|4 737 990
|-
|align="center"|6||{{Spagn}}||align="right"|3 639 853
|}
|
{| class="wikitable"
|align="center"|7||{{Egipt}}||align="right"|3 246 483
|-
|align="center"|8||{{Indonezia}}||align="right"|2 510 442
|-
|align="center"|9||{{Turkia}}||align="right"|1 900 000
|-
|align="center"|10||{{Iran}}||align="right"|1 889 252
|-
|align="center"|11||{{Suafrika}}||align="right"|1 775 760
|-
|align="center"|12||{{Pakistan}}||align="right"|1 589 856
|}
|-
|colspan="2"|
* Bro-C'hall : 79{{vet}}, 10 692 t e 2018.
*<small>'''Mammenn''' : ''AtlasBig''</small><ref>{{fr}} {{cite web|url=https://www.atlasbig.com/fr-fr/pays-par-production-d-oranges |title=''Production mondiale d'oranges par pays''|accessdate=19/02/2022}}</ref>
|}
==Liammoù diavaez==
*{{fr}}} {{cite web|url=https://www.jardiner-malin.fr/fiche/oranger-agrumes-arbre.html |title=''Jardiner malin''|accessdate=19/02/2022}}
==Notennoù==
{{Daveoù}}

[[Rummad:Gwez]]