Gurmukhī
An doare-skrivañ gurmukhi (ਗੁਰਮੁਖੀ pe ਗੁਰਮੁੱਖੀ; RLVK: gurmukhī) a zo un abugida bet diorroet hag unvanet gant Gourou Angad Dev er XVIvet kantved diwar diazez ar skritur charadek (sharada) a-ratozh kaer evit skrivañ ar panjabeg (ਪੰਜਾਬੀ). Skrivet e c'hell bezañ ar pandjabeg (punjabi) oc'h implijout doareoù-skrivañ all, evel hini an arabeg (skritur chahmukhie) e Pakistan, met deuet eo da vezañ ar gurmukhi skritur sakr ar sikhed a orin panjabat dreist-holl.
Taolenn al lizherenn
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Er gurmukhi a-vremañ ez eus ur gensonenn ha daou-ugent (vianjan) nav sin evit ar vogalennoù (laga matra) daou sin evit diswel ar friadur(bindi ha tippi) hag ur sin a dalvez da diskwel e vez distaget div wech ur gensonenn (addak).
Ouzhpenn-se ez eus peder lizherenn gevrennek: tri stumm ispisial evit ar c'hensonennoù rara, haha ha vava hag un hanter-sin all evit yaiyya.
| Anv | Distag. | Anv | Distag. | Anv | Distag. | Anv | Distag. | Anv | Distag. | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ੳ | Ura | ਅ | Aira | ੲ | Iri | ਸ | Sussa | Sa | ਹ | Haha | Ha | |||
| ਕ | Kakka | Ka | ਖ | Khukha | Kha | ਗ | Gugga | Ga | ਘ | Ghugga | Gha | ਙ | Ungga | Nga |
| ਚ | Chuchaa | Ca | ਛ | Chhuchha | Cha | ਜ | Jujja | Ja | ਝ | Jhujja | Jha | ਞ | Yanza | Nya |
| ਟ | Tainka | Tta | ਠ | Thutha | Ttha | ਡ | Dudda | Dda | ਢ | Dhudda | Ddha | ਣ | Nahnha | Nna |
| ਤ | Tutta | Ta | ਥ | Thutha | Tha | ਦ | Duda | Da | ਧ | Dhuda | Dha | ਨ | Nunna | Na |
| ਪ | Puppa | Pa | ਫ | Phupha | Pha | ਬ | Bubba | Ba | ਭ | Bhubba | Bha | ਮ | Mumma | Ma |
| ਯ | Yaiyya | Ya | ਰ | Rara | Ra | ਲ | Lulla | La | ਵ | Vava | Va | ੜ | Rahrha | Rra |
Ouzhpenn-se ez eus c'hwec'h kensonenn krouet dre lakaat ur pik (bindi) ouzh troad (pair) ul lizherenn diazez:
| Anv | Distag. | |
|---|---|---|
| ਸ਼ | Shusha paireen bindi | Sha |
| ਖ਼ | Khukha paireen bindi | Khha |
| ਗ਼ | Gugga paireen bindi | Ghha |
| ਜ਼ | Zuzza paireen bindi | Za |
| ਫ਼ | Fuffa paireen bindi | Fa |
| ਲ਼ | Lulla paireen bindi | Lla |
Nevez-krouet eo al lizherenn lulla paireen.
Vogalennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Heñvel eo mont-en-dro abugida ar gurmukhi ouzh hini an devanagari dre ma teu kazi holl doareoù-skrivañ India diwar an hevelep mammenn, da lâret eo ar skritur bramek (brahmi).
Implijet e vez teir lizherenn diazez ispisial evit "dougen" sinoù ar vogalennoù evit ober dioute vogalennoù distag, da lâret eo pa c'hoarvezh ar vogalenn e penn ur silabennn hep kensonenn ebet: ura (ੳ), aira (ਅ) hag iri (ੲ).
| Vogalenn | Anv | Distagadur (IPA) | |||
|---|---|---|---|---|---|
| Distag | Stag | Gant /k/ | Lizherenn | Unicode | |
| ਅ | (hini ebet) | ਕ | Mukta | A | [ə] |
| ਆ | ਾ | ਕਾ | Kanna | AA | [ɑ] |
| ਇ | ਿ | ਕਿ | Sihari | I | [ɪ] |
| ਈ | ੀ | ਕੀ | Bihari | II | [i] |
| ਉ | ੁ | ਕੁ | Onkar | U | [ʊ] |
| ਊ | ੂ | ਕੂ | Dulankar | UU | [u] |
| ਏ | ੇ | ਕੇ | Lavan | EE | [e] |
| ਐ | ੈ | ਕੈ | Dulavan | AI | [ɛ] |
| ਓ | ੋ | ਕੋ | Hora | O | [o] |
| ਔ | ੌ | ਕੌ | Kanuara | AU | [ɔ] |
Skouerioù gant vogalennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]| Ger | Treuzskrivadur | Ster |
|---|---|---|
| ਆਲੂ | ālū | "aval-douar" |
| ਦਿਲ | dil | "kalon" |
Halant
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Implijet e vez an halant (੍) evit treuzskrivañ gerioù o tont eus ar sañskriteg evit diskwel ez eo mut ar vogalenn el lizherenn silabennek diazez, da skouer :
- ਕ – Ka
- ਕ੍ – K
Sifroù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Daoust ha ma'z eus sifroù hengounel evit ar gurmukhi e vez implijet aliesoc'h-aliesañ ar sifrou arabek:
- 0 - ੦
- 1 - ੧
- 2 - ੨
- 3 - ੩
- 4 - ੪
- 5 - ੫
- 6 - ੬
- 7 - ੭
- 8 - ੮
- 9 - ੯
Sinoù all
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Implijet e vez ar bindi (ਂ) hag antippi (ੰ) evit diskwel friadur ur vogalenn.
An arouez addak (ੱ) a dlavez da diskwel e vez distaget div wech ur gensonenn.
Visarg
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ral a-wech e vez implijet ar visarg(ਃ). Talvezout a c'hell da diskwel ez eo bet diverret ur ger pe c'hoazh evit diswel e vez distaget un h da heul ar vogalenn evel er sañskriteg.
Ek Onkar
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ek Onkar (ੴ) eo anv un arouez ispisial implijet gant ar sikhed hag a dalv kement hag ‘un doue’.