Gwelet an tarzh evit Ghana

{{Infobox bro
|anv ofisiel              = Republic of Ghana
|anv klok bzg             = Republik Ghana
|anv boutin bzg           = Ghana
|skeudenn banniel         = Flag of Ghana.svg
|skeudenn skoed-ardamez   = 
|doare arouez             = 
|skeudenn_kartenn         = LocationGhana.svg
|enskrivadur_kartenn      = 
|ger-stur broadel         = "Frankiz ha Justis"
|kan broadel              = ''God Bless Our Homeland Ghana''
|yezhoù ofisiel           = [[Saozneg]], [[Twieg]]
|strolladoù etnek         = 
|kêr-benn                 = [[Accra]]
|Led-d=5 |Led-m=33 |Led-NS=N |Hed-d=0 |Hed-m=15 |Hed-RK=W
|kêr vrasañ               = [[Accra]]
|doare gouarnamant        = [[Republik vonreizhel]]
|titl penn ar vro1        = [[Prezidanted Ghana|Prezidant]]
|anv penn ar vro1         = [[Nana Akufo-Addo]]
|titl penn ar vro2        = [[Besprezidanted Ghana|Besprezidant]]
|anv penn ar vro2         = [[Mahamudu Bawumia]]
|gorread                  = 238 534
|renk_gorread             = 82{{añ}}
|dregantad doureier       = 4,6
|istimadur_poblañs        = 25 241 998
|istimadur_poblañs_renk   = 47{{vet}}
|istimadur_poblañs_bloaz  = 07/2012
|niveradeg_poblañs        = 24 658 823<ref>[http://www.ghana.gov.gh/images/stories/document/2010_phc_final_results.pdf Renabl ofisiel 2010]</ref>
|niveradeg_poblañs_bloaz  =
|stankter_ar_boblañs      = 103
|renk_stankter_ar_boblañs = 
|PDK_PGP                  = $55,2 miliard
|PDK_PGP_renk             = 72{{vet}}
|PDK_PGP_bloaz            = 2005
|PDK_PGP_keidenn          = $2.643
|PDK_PGP_renk_keidenn     = 127{{vet}}
|doare_riegezh            = Dizalc'h
|elfenn_war_ar_riegezh    = diouzh ar [[Rouantelezh-Unanet]]
|darvoud_heverk1          = disklêriadur
|deiziad_heverk1          = [[6 Meurzh]] [[1957]]
|darvoud_heverk2          = Republik
|deiziad_heverk2          = [[1añ Gouere]] [[1960]]
|darvoud_heverk3          = Bonreizh
|deiziad_heverk3          = [[28 Ebrel]] [[1992]]
|FDD                      = 0,532
|FDD_renk                 = 136{{vet}}
|FDD_bloaz                = 2004
|FDD_rummad               = <span style="color:#fc0;">kreiz</span>
|moneiz                   = [[cedi]]
|kod moneiz               = GHS
|gwerzhid-eur             = [[GMT]]
|utc_offset               = 
|gwerzhid-eur_eur_hañv    = n'eus ket
|eur_hañv_notenn          = 
|utc_offset_eur_hañv      = 
|Kod pellgomz             = 233
|Kod kenrouedad           = [[.gh]]
|notennoù                 = {{Daveoù}}
}}
En [[Afrika ar C'hornaoueg|Afrika ar Gornaoueg]] emañ Stad '''Ghana'''.<br />
Er c’hornôg dezhi emañ Stad [[Aod an Olifant]] (668&nbsp;km a harzoù), [[Burkina Faso]] zo er gwalarn hag en hanternoz (549&nbsp;km a harzoù), er reter emañ [[Togo]] (877&nbsp;km a harzoù); er c’hreisteiz emañ [[pleg-mor Ginea]] a-hed 539&nbsp;km<ref name="The World Factbook">[https://web.archive.org/web/20200831021012/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gh.html The World Factbook]</ref><br>
[[Accra]] eo ar gêr-benn, enni 2.3 million a annezidi (2009)<ref name="The World Factbook"/>. Kêrioù bras all zo, evel [[Kumasi]] (1.8 milion ag annezidi e 2009) ha [[Tamale]] (538 000 den e 2012).
<ref>{{cite web|url=http://www.world-gazetteer.com/|title=World Gazetteer|archiveurl=http://archive.is/flul|archivedate=2012-12-04}}</ref>

Ar braz eus ar vro a oa gwechall un drevadenn saoz anvet ''Gold Coast'' ("Aod-an -our"), savet e dibenn an {{XIXvet kantved}}.<br>
Goude ar [[Brezel-bed kentañ]] e voe staget un tamm eus Togo outi.<br>
E [[1957]] e voe ar vro-se an hini gentañ eus trevadennoù Afrika o tont da vezañ ur Stad dizalc’h, dindan renerezh [[Kwame Nkrumah]].<br>
An anv ''Ghana'' a voe roet d'ar Stad nevez e koun Impalaeriezh Ghana a oa gwechall e kornôg Afrika, ar ger e-unan o talvezout kement ha "roue brezelour"<ref>JACKSON John G., ''Introduction To African Civilizations'', CitadelPress, New York, S-U, 2001, ISBN 978-0-8065-2189-3</ref><br>
Abaoe [[1992]] ez eo Ghana ur republik gant meur a strollad politikel.

== Rannoù melestradurel ==
{|
|- valign="top"
| [[Restr:Regions of Ghana en.svg|thumb|left|<div style="text-align:center;">Rannvroioù Ghana</div>]]
|
Rannet eo Ghana e '''170 paou''' a ya da sevel '''10 rannvro''' :
*[[Ashanti (Ghana)|Ashanti]] (''Ashanti Region'', AR, "Rannvro Ashanti")
*[[Brong-Ahafo]] (''Brong-Ahafo Region'', B/A, "Rannvro Brong-Ahafo")
*[[Central (Ghana)|Central]] (''Central Region'', CR, "Rannvro ar C'hreiz")
*[[Eastern (Ghana)|Eastern]] (''Eastern Region'', ER, "Rannvro ar Reter")
*[[Greater Accra]] (G/A, "Accra Vras")
*[[Northern (Ghana)|Northern]] (''Northern Region'', NR, "Rannvro an Norzh")
*[[Upper East (Ghana)|Upper East]] (''Upper East Region'', UER, "Rannvro ar Reter Uhelañ")
*[[Upper West (Ghana)|Upper West]] (''Upper West Region, UWR, "Rannvro ar C'hornôg Uhelañ")
*[[Volta (Ghana)|Volta]] (''Volta Region'', VR, "Rannvro ar Volta")
*[[Western (Ghana)|Western]] (''Western Region'', WR, "Rannvro ar C'hornôg")
| [[Restr:Ghana Map.jpg|thumb|upright=1.1|<div style="text-align:center;">Ghana</div>]]
|}

== Douaroniezh ==
[[Restr:Ghana Topography.png|thumb|left|<div style="text-align:center;">Lec'hiadurezh Ghana</div>]]
=== Torosennadur ===
Eus ar savanenn war harzoù Burkina Faso en norzh betek ar mor er su, etre koadeier Aod an Olifant er c'hornôg ha menezioù Togo er reter emañ plaenennoù ar vro.<br />
Er mervent anezhi emañ an uhelgompezenn [[Achanti]], a sav war-dro 450 metrad a-us ar blaenenn.<br>
Menez '''Afadjato''', nepell diouzh Lenn Volta war harzoù Togo, eo lec'h uhelañ ar vro, 885 m dezhañ.
=== Doureier ===
E Ghana emañ kember ar stêrioù ''Volta Wenn'' ha ''Volta Ruz'', o-div o tiskenn eus Burkina Faso kent em veskañ gant ar ''Volta Zu'' a zo en harzoù ar gwalarn. Ar stêr ''Volta'' end-eeun a reer eus an disoc'h.<br>
War he hent war-du ar mor ez eo bet savet stankell Akosombo, alese ganedigezh '''Lenn Volta''', 8 482&nbsp;km² a c'horread dezhi ha brasañ lenn kalvezadel er bed<ref name="The World Factbook"/>. Deuet eus ar biz ez a ar stêr ''Oti'' el lenn ivez. Ar stêr ''Afram'' deuet eus an uhelgompezenn Achanti a zeu er Volta er su d'al lenn, nepell diouzh ar mor.
=== Hin ===
Trovanel eo hin '''Ghana''' : tomm ha sec'h a-walc'h er gevred, tomm-tre ha gleb er gwalarn, tomm-tre ha sec'h en norzh.<br>
Eus miz Genver da viz Meurzh e vez barradoù ''Harmattan'', un avel sec'h ha poultrennek o tont eus ar biz. Alies e c'houzañv Ghana gant ar sec'hor.

== Poblañs ==
Etre ar bloavezhioù 1960 ha kreiz ar re '90 e oa war-dro 100 yezh ha sevenadur e Ghana. Rannet eo pep poblad, met liammet eo an dud dre o sevenadur, o yezh, o orin hag o istor.<br>
Kement-se, kevret gant an ezhomm da c'hounit tachenn evit al labour-douar, da gontrolliñ hentoù ar c'henwerzh ha da skoulmañ liammoù a-benn em wareziñ, a gasas da grouidigezh ar c'hengevredad Asante e dibenn ar 17<sup>vet</sup> kantved, kent mare an trevadur. <br>
Setu dasparzh ofisiel ar pobladoù e Ghana hervez renabl ar bloavezh 2000 :<ref name="The World Factbook"/><br>
'''Akan''' 45.3% • '''Mole-Dagbane''' 15.2% • '''Ewe''' 11.7% • '''Ga-Adangbe''' 7.3% • '''Guan''' 4% • '''Gurma''' 3.6% • '''Grusi''' 2.6% • '''Mande-Busanga''' 1% • '''Pobloù all''' 1.4% • '''Tud all''' 7.8%
* Diwar renabl ofisiel 2010 e oa '''51.2 % a verc'hed''' ha '''48.8 % a baotred''' e Ghana.
* '''44.7 %''' eus Ghanaiz zo '''yaouankoc'h eget 18 vloaz'''.
{{clr|left}}
== Yezhoù ==
[[Restr:Ghana students.jpg|thumb|right|<div style="text-align:center;">''Bugale er skol''</div>]]
[[Restr:Children At Anamabu beach Ghana.jpg|thumb|right|<div style="text-align:center;">''Bugale all war an aod''</div>]]
[[Restr:Accra Skyline 3.jpg|thumb|right|<div style="text-align:center;">''Ur sell war'' Accra</div>]]
Ar [[saozneg]] eo yezh ofisiel ar Stad, hogen kalz yezhoù all zo er vro. An [[Akaneg]] eo ar yezh afrikat pennañ e Ghana, hini an [[Twieg]] o vezañ he stumm skrivet.<br>
Lod yezhoù, damofisiel dre an niver a gomzerien, a vez skoazellet gant ar gouarnamant, ar re all n'int ket. Setu amañ dasparzh ar yezhoù pennañ dre rannvro :<ref>[http://www.ghanaweb.com GhanaWeb]</ref>
{| class="wikitable centre" width="60%"
|+ <big>Yezhoù pennañ Ghana</big>
 |-
 ! scope=col | Yezhoù damofisiel
 ! scope=col | Yezhoù all
 |-
 | width="50%" |
'''Akan'''eg (Ashanti, Fante, Akuapem, Akyem, Kwahu)
| width="50%" |
'''Adele'''eg – Komzet e VR ''(Tutukpene & Nkwanta)''
 |-
 | width="50%" |
'''Dagaare'''eg / '''Waale'''eg – Komzet en UWR
 | width="50%" |
'''Anufo'''eg / '''Chokosi'''eg – Komzet en NR ''(Chereponi)''
 |-
 | width="50%" |
'''Dagbane'''eg – Komzet en NR
 | width="50%" |
'''Bassari'''eg – Komzet en NR
 |-
 | width="50%" |
'''Dangbe'''eg – Komzet e G/A
 | width="50%" |
'''Bimoba'''eg – Komzet en NR ''(Bunkpurugu)''
 |-
 | width="50%" |
'''Ewe'''eg – Komzet e VR
 | width="50%" |
'''Birifor'''eg – Komzet en UWR & NR ''(Bilema & Danvar)''
 |-
 | width="50%" |
'''Ga'''eg – Komzet e G/A
 | width="50%" |
'''Buem'''eg / '''Lelem'''eg – Komzet en VR ''(Jasikan & Bodada)''
 |-
 | width="50%" |
'''Gonja'''eg – Komzet en NR
 | width="50%" |
'''Buli'''eg – Komzet en UER ''(Sandema)''
 |-
 | width="50%" |
'''Kasem'''eg – Komzet en UER
 | width="50%" |
'''Chumburung'''eg – Komzet en NR & VR ''(Ekumdipe)''
 |-
 | width="50%" |
'''Nzema'''eg – Komzet e WR
 | width="50%" |
'''Frafra'''eg – Komzet en UER ''(Bolgatanga)''<br>
'''Gikyode'''eg / '''Akyode'''eg – Komzet e VR ''(Shiare)''<br>
'''Hanga'''eg – Komzet en NR<br>
'''Kasem'''eg – Komzet en UER ''(Navrongo)''<br>
'''Komaeg''' – Komzet en UER ''(Yipabongo)''<br>
'''Konkomba'''eg – Komzet en NR ''(Saboba)''<br>
'''Kusaal'''eg – Komzet en UER ''(Bawku)''<br>
'''Mampruli'''eg – Komzet en NR ''(Nalerigu)''<br>
'''Mo'''eg / '''Deg'''eg – Komzet en B/A & NR (''New Longoro & Bole'')<br>
'''Nafaanra'''eg – Komzet en B/A ''(Banda Ahenkro)''<br>
'''Nawuri'''eg – Komzet en NR ''(Kitare)''<br>
'''Nkonya'''eg – Komzet e VR ''(Akloba & Wurupong)''<br>
'''Ntrubo'''eg / '''Delo'''eg – Komzet en VR ''(Pusupu)''<br>
'''Sisaala'''eg – Komzet en UWR ''(Tumu)''<br>
'''Tampulma'''eg – Komzet en NR<br>
'''Vagla'''eg – Komzet en NR<br>
'''Wali'''eg – Komzet en UWR
|}
'''Da ouzhpennañ :'''
*'''Guan'''eg, komzet e kêrioù ''Anum'', ''Larteh'', ''Adukrom'', ''Dawu'', ''Awukugua'', ''Boso'', ''Senya Bireku'' ha ''Winneba''.
*'''Bono'''eg, komzet e ''Brong Ahafo'' ha gant ar pobladoù '''Moo''', '''Sehwi''', '''Aowin''' ha '''Krobo'''.

== Istor ==
* ''Mar gouzit saozneg, taolit ur sell war [http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/history/timeline.php amzeroniezh] Istor Ghana''.
=== Kent an trevadur ===
[[Restr:Akan face.jpg|thumb|left|<div style="text-align:center;">Penn '''Akan''', priaj, 16-17<sup>vet</sup> kantved<br />''Metropolitan Museum of Art'', New-York</div>]]
E Mirdi Broadel Ghana en Accra ez eus prouennoù hendrael eus bezañs Mab-den e Ghana e deroù [[Oadvezh an Arem]], war-dro 4000 KJK<ref>[http://www.ghanamuseums.org Ghana Museums]</ref> Kavadennoù hendraoù all a ziskouez e voe tud o vevañ e kreiz ar vro, en norzh d'ar c'hoadegi, ken abred ha 3000 pe 4000 bloaz zo. Diwar an hengoun e kreder e teuas tud all c'hoazh war-dro an 10<sup>vet</sup> kantved, hag enbroadegoù eus an norzh hag ar reter a gendalc'has da c'houde. Da zibenn ar 16<sup>vet</sup> kantved e voe an darn vrasañ eus ar pobladoù eus Ghana a-vremañ o terc'hel an douaroù m'emaint o chom. Diwar berzh ha diskar un nebeud Stadoù bras e kornôg '''Soudan'''<ref>Diwar an [[arabeg]] ''Bîr-as-Sûdân'', "Bro ar Re Zu", a oa evit an Arabed kement bro a oa er su d'ar Sac'hara, en enep da ''Bîr-al-Beidân'', "Bro ar Re Wenn".</ref>., da lavaret eo traoñienn ar stêr [[Niger]], e teujont.<br>
Etre ar 4<sup>re</sup> hag an 13<sup>vet</sup> kantved, galloudusañ Stad ''Soudan'' e oa '''Impalaeriezh Ghana''' e kornôg Afrika, anvet ''Wagadougou'' ha lec'hiet ur 750&nbsp;km bennak en norzh d'ar Republik a-vremañ, etre ar stêrioù [[Senegal]] ha Niger.<br>
Mengleuzioù aour a oa e Bambouk, war ar stêr Senegal uhelañ ; eus kenwerzh an [[aour]] a-dreuz ar [[Sahara|Sac'hara]] neuze e teue galloud an impalaeriezh. Holen, kouevr ha sklaved a veze gwerzhet ouzhpenn an aour gant ar boblad Soninke en eskemm ouzh danvezioù gwiadel, perlez ha kenderc'hadoù disoc'het. E [[:en:Koumbi Saleh|Koumbi Saleh]] e savjont o c'herbenn, war bevenn ar Sac'hara (e gevred [[Maouritania|Mouritania]] hiziv an deiz). Buan-tre e teuas kêr da vezañ pouezusañ dibenn an hentoù-kenwerzh er su d'ar gouelec'h. Diwezhatoc'h e teuas [[:en:Aoudaghost|Aoudaghost]] da vezañ ur greizenn all a-fed kenwerzh.<br>
An Islam ivez a erruas e Koumbi Saleh dre genwerzherien an norzh.Skoliù muzulmat ha [[moskeenn]]où a voe savet, met delc'her da gredennoù hengounel e bobl a reas ar roue, petra bennak ma'z implijas gouizieien vuzulmat e melestradur ar rouantelezh.<br>
Er c'hornôg e tibabas ar Stad Takrour lakaat an Islam da [[relijion]] stadel ha stardañ he liammoù kenwerzhel gant Afrika an Norzh, alese kevezerezh gant Impalaerezh Ghana. Pa oa honnezh o koll ar vestroniezh war ar c'henwerzh e teuas sec'hor er vro. Padout a reas betek gwanaat ar magañ loened, al labour-douar hag ar mengleuzioù aour. Tamm-ha-tamm e teuas ar remziad [[berber]] [[:en:Almoravid|Almouravit]] ha drezo an Islam da gemer an tu kreñv war an Impalaeriezh.<br>
En {{XIvet kantved}} hag en {{XIIvet kantved}} e voe digoret mengleuzioù nevez e Boure e [[Ginea]] a-vremañ, e-maez tachenn genwerzhel Ghana, ha hentoù-kenwerzh nevez a voe er reter. Pelloc'h e voe Ghana taget gant roue ar boblad [[Sosso]] en Impalaeriezh [[Mali]]. A-c'houde ar brezel-se e voe ar boblad [[Malinke]] mestrez e Mali, hag e 1307 e oa Impalaeriezh Ghana aet da get.<br>
Hini eus ar Stadoù soudanat ne oa mestr war tachenn Ghana a-vremañ, hogen darempredoù a veze etre Soudan ha pobloù ar Volta. Kêr [[Jenné]] en Impalaeriezh Mali a genwerzhe ganto ha gant hendadoù ar pobladoù Akan a zo hiziv e Ghana ar su.<br>
Stadoù Akan a voe savet war hentoù ar c'henwerzh etrezek ar mengleuzioù aour. E dibenn ar 15<sup>vet</sup> kantved e voe aloubet ar c'hoadegi, en abeg da zonedigezh plant nevez eus [[Azia]] hag [[Amerika]] a c'halle bezañ gounezet enno : bananez, [[sorghum]] ha [[maniok]]. E deroù ar 16<sup>vet</sup> kantved e verkas beajourien europat e oa ar Stadoù Akan ha Twifou pinvidik dre an aour war glannoù ar stêr Ofin (er Rannvro Ashanti hiziv). En hevelep mare e teuas pobladoù Mande eus norzh [[Nigeria]] a-vremañ hag eus al lenn [[Tchad]] da vevañ er pezh a zo hiziv norzh Ghana ha su Burkina Faso ; eno e savjont ar Stadoù mole-dagbane Dagomba ha Mamprusi, hag e harpjont ganedigezh ar Stad Gonja. An teir Stad-se, gant ar Stadoù mossi Yatenga ha Wagadougou, a voe mammenn ar Stad a zo hiziv. Petra bennak ma ne oa ket Muzulmiz eus ar rouaned-se e tegemerjont skrivagnerien ha mezeien vulzulmat, a levezonas ar c'henwerzh gant an Norzh. Daoust d'ar pobloù du delc'her d'o hengoun e tegemerjont kredennoù ha teknikoù digant ar Vuzulmiz (ar skrivañ, da skouer) a veskjont gant o doareoù dezho.<br>
Ar pobladoù Kasena, Kusase, Sisala ha Talensina, daoust dezho bezañ kar d'ar boblad Mossi, ne savjont Stad ebet, o c'hevredigezh o vezañ diazezet war ar gerentiezh. Hogen gouzañv a rejont dre ma oa o domani treuzet gant ar c'henwerzh etre ar Stadoù akan er su hag ar Stadoù mossi en norzh, alese levezon an Islam ha mestaolioù gant an amezeien c'halloudus.<br>
Stad Asante eo tarzh Ghana a-vremañ. Un ezel eus ar familh Akan eo ar boblad Asante, twieg eo o yezh. Ur c'hengevredad a savjont war ribl al lenn Bosoumtwi er Rannvro Ashanti, hag e deroù ar 17<sup>vet</sup> kantved e voe o Stad an hini c'halloudusañ e koadegi ar c'hreiz.<br>
Liammet e voe ar Stadoù akan amezek ouzh ar c'hengevredad, hag e dibenn ar 17<sup>vet</sup> kantved e voe ar c'hengevredad troet en un impalaeriezh, gant Kumasi da gêrbenn. Kreñvaet e voe stabilded politikel ar Stad. Amezeien a voe trec'het, a c'hallas mirout o sevenadur hag o renerien o devoe o c'hador e Kuzul Meur an Impalaeriezh, a chomas kengevredadel, pep Stad o vezañ emren daoust d'ar galloud-kreiz. E kreiz en 18<sup>vet</sup> kantved e oa Asante ur Stad kenurzhiet-meurbet, a c'hounezas ar Stadoù Dagomba, Gonja ha Mamprusi en norzh. War-dro 1820 e kreskas an Impalaeriezh war-du ar su ivez. Tra ma kendalc'he ar c'henwerzh a-dreuz ar Sac'hara hag er reter e krogas Asante da gaout darempredoù gant ar pobladoù Ewe, Fante ha Ga-Adangbe er su, koulz ha gant Europiz o devoa savet kreñvlec'hioù war Aod an Aour.
=== Aod an Aour ha kenwerzh ar [[Sklaverezh|sklaved]] ===
[[Restr:Ghana Elmina Castle Male and Female Slave Entrances.JPG|thumb|right|<div style="text-align:center;">'''Kastell Elmina'''<br />Dorioù ar sklaved,<br />paotred ha merc'hed disrannet</div>]]
''Aod an Aour'' a veze anavezet en Europa dre ar genwerzhourien arab evit he mengleuzioù. Pa'z erruas an Europiz kentañ eno e dibenn ar 15<sup>vet</sup> kantved e oa an dud nevez-deuet eno o klask staliañ o domani dre drec'hiñ war o c'hentidi, hag enbroadurioù all a oa o kenderc'hel.<br>
[[Portugal]]iz a erruas da gentañ, e 1471, ha sklaved eus [[Kongo]] a werzhjont d'an Akaned (Ewe, Fante ha Ga), ar pezh a luzias savidigezh ur Stad evit ar pobladoù-se a oa staliet da vat er vro<ref>WILKS Ivor G., ''Portuguese, Wangara and Akan in the Fifteenth and Sixteenth Centuries: the Struggle for Trade'', Journal of African History, xxiii, 4, 463-72, [http://www.cam.ac.uk/ Cambridge University], R-U, 1982</ref>.<br>
Ouzhpenn d'ar sklaverezh e venne Portugaliz ober kenwerzh an aour, an ivor hag ar pebr, hag e 1482 e savjont ur c'hreñvlec'h anvet ''Kastell Elmina'' evit em wareziñ diouzh kevezerezh Europiz all hag enebiezh lod Afrikiz.<br>
Pa voe digoret plantadegoù an Amerika er 16<sup>vet</sup> kantved e teuas kenwerzh ar sklaved fonnusoc'h ha frouezhusoc'h eget hini an aour. Tud a erruas eus Europa a-bezh, ha buan e voe an Aod brezel etre Europiz koulz hag etre Afrikiz evit mestroniañ ar c'henwerzh-se. Portugaliz a renas e-pad ur c'hantved, met a-hed an daou gantved da heul ez erruas [[Holland]]iz, [[Bro-Saoz|Saozon]], [[Danmark|Daniz]], [[Sveden|Svediz]] ha [[Prusia]]ned da sevel kreñvlec'hioù-kenwerzh ivez. Er bloavezh 1642 e vo gounezet Elmina gant Hollandiz, ha dilezet e voe an Aod gant Portugaliz da viken.<br>
A-hed ar 150 vloaz da heul e voe distabil an Aod evit Europiz, gant stalioù savet, dilezet, taget, gounezet, gwerzhet pe eskemmet hep na vije ur Stad europat o chom mestrez war an dachenn. An Hollandiz hag ar Saozon a savas kompagnunezhioù a-benn bezañ efedusoc'h, evel an Hollandat [[:nl:West-Indische Compagnie|WIC]] a genwerzhas a-hed an 18<sup>vet</sup> kantved pe dost pe ar Saoz [[:en:African Company of Merchants|ACM]] a vevas eus 1750 betek 1821. Tamm-ha-tamm ez eas an holl kuit, war-bouez ar Saozon a voe mistri war an holl gastilli hollandat e dibenn an 19<sup>vet</sup> kantved, dre se war Aod an Aour ha war ar vro a-bezh da heul.
=== An Dizalc'h ===
[[Restr:Kwame Nkrumah (JFKWHP-AR6409-A).jpg|thumb|left|<div style="text-align:center;">'''Kwame Nkrumah'''</div>]]
E [[1947]] e krouas ur strollad Afrikiz desket an [[:en:United Gold Coast Convention|''United Gold Coast Convention'']] (UGCC) a-benn kaout an dizober eus ar reizhiad vreizhveurek ha merañ Aod an Aour o-unan "an abretañ ar gwellañ".<br>
Kemer lec'h Pennoù ar pobladoù e Kuzul al Lezenniñ e voe pal kentañ an dud-se e soñje dezho e oa re zieeun, re bar d'an trevadur ha diamzeriet an doare hengounel da verañ ar vro. Goulenn a rejont ma vije doujet d'o deskadurezh ha roet atebegezhioù dezho e melestradur an Aod. Tamall ar gouarnamant a rejont en abeg d'an dilabour ha da zistabilded ar gevredigezh a-c'houde an [[Eil Brezel-Bed]]. Mirourien e oa tud an UGCC evelato, ne glaskent ket an dispac'h ; petra bennak ma voe toullbac'het pennoù-bras an UGCC e [[1948]] ez asantas an izili all kuzuliañ ar gouarnour a-zivout an hent war-du an dizalc'h.

E [[1949]] e voe kemmet an doare pa voe ar CPP ([[:en:Convention People's Party|''Convention People's Party'']]) krouet gant [[Kwame Nkrumah]] goude bezañ roet e zilez a Sekretour Meur an UGCC. Bet e skolioù [[katolik]], peurstummet er [[Stadoù-Unanet]] hag er [[Rouantelezh-Unanet]], anavezout a rae Nkrumah eneptrevidien evel [[:en:George Padmore|George Padmore]] ha [[:en:W. E. B. Du Bois|W. E. B. Du Bois]] : re glouar an UGCC d'e veno e c'houlennas ar CPP merañ Aod an Aour ''diouzhtu''.<br>
Pa gomze an UGCC da ''intelligentsia'' ar vro e plijas ar CPP d'al labourerien, d'ar gouerien ha d'ar yaouankizoù. Desachañ merc'hed ar c'henwerzh er marc'hadoù lec'hiel a reas, ar pezh a greñvaas e vrud e-touez an dud un emskiant [[Politikerezh|politikel]] dezho, em sante disrannet war un dro diouzh ar Pennoù hengounel hag ar renerien breizveurek.

Da heul [[Bonreizh]] [[1951]] e voe muioc'h a vaodierned afrikat eget a re vreizhveurek, [[Parlamant|Breujoù]] a voe staliet, an hanter eus an dilennidi o tont eus ar c'hêrioù hag an hanter all eus ar c'huzulioù hengounel, hag evit ar wezh kentañ e voe dilennidi eus Douaroù an Norzh. Daoust d'ar c'hemm pouezus-se e chome ar gouarnamant etre daouarn an drevidien, ar pezh a oa pell diouzh c'hoant ar CPP, padal e oa 2/3 eus ar Breujoù dalc'het gantañ. Hag eñ toullbac'het c'hoazh e voe Nkrumah dilennet ivez. Divac'het e voe gant ar gouarnour, Sir Charles Arden-Clarke, a c'houlennas digantañ sevel ur gouarnamant. A-du e savas Nkrumah, petra bennak ma chome an Difenn, an Darempredoù Etrebroadel, an Arc'hant hag ar Justiz gant Breizhveuriz na oant ket atebek dirak ar Breujoù. E [[1952]] e voe Nkrumah anvet da Bennmaodiern gant ar Breujoù, enep ali Pennoù hengounel a oa en Asante hag en Norzh.

Adal Bonreizh [[1954]] e voe kresket ar Breujoù, dilennet war-eeun gant an dud, hep tremen dre Guzul o foblad. An Difenn hag an Darempredoù Etrebroadel hepken a chomas e galloud Breizhveuriz. Kenderc'hel a reas ar CPP da greizennañ politikerezh ar vro en desped d'an enebiezh a oa war sevel : e 1954 end-eeun e krouas ar boblad Asante an ''National Liberation Movement'' (NLM) e felle dezho ur gouarnamant kengevredadel gant muioc'h a c'halloud lezet d'ar Rannvroioù. Da gred an NML e oa ar CPP war hent an [[Diktatouriezh]]. A-greiz sevel ur Vonreizh all e kuitaas an NML hag an NPP (''Northern People's Party'') ar bodad-labour, ar pezh a lakaas aon er CPP rak [[London]] a c'hallje soñjal ne oa ket Aod an Aour darev da vezañ emren. A-du gant ar CPP e savas London avat, hag urzh a voe roet d'ar gouarnour nullañ ar Breujoù a-benn gouzout ha heuliet e vije ar CPP en e vennozh da c'hourc'hemenn an Dizalc'h, a vije asantet mar gounezje 2/3 eus ar Breudoù nevez-dilennet e [[1956]]. Ar pezh a voe gounezet, ha d'ar '''6 a viz Meurzh [[1957]]''' e tisklêrias Kwame Nkrumah Ghana ''free forever'', "dizalc'h da viken".

== Notennoù ==
{{Daveoù}}

== Liammoù diavaez ==
* Porched ofisiel [http://www.ghana.gov.gh Stad Ghana]

{{Commons|Ghana}}

{{Afrika}}{{Kenglad ar Broadoù}}{{Frankofoniezh}}{{Kuzul Surentez ABU}}

[[Rummad:Ghana]]