Alamaneg : diforc'h etre ar stummoù

Alamaneg; (Deutsch)
Perzhioù
Komzet e :	Alamagn, Aostria, Suis ha 37 bro all
Rannved :	Europa
Komzet gant :	120 000 000
Renkadur :	9
Familh-yezh :	Yezhoù indezeuropek Yezhoù germanek Yezhoù germanek ar c'hornôg Yezhoù alamanek uhel Alamaneg; ; ; ;
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :	Alamagn, Aostria, Suis, Liechtenstein, Luksembourg, Belgia; kenofisiel e kornadoù-bro zo eus Danmark, Italia ha Polonia
Akademiezh :	-
Kodoù ar yezh
ISO 639-1	de
ISO 639-2	deu
ISO 639-3	deu
Kod SIL	DEU, GER
	Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

Merdeiñ etreoberiat en istor

← Kemm kent Kemm nevesoc'h →

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet

GweletWikitestenn

Inline

Stumm eus an 15 Kzu 2015 da 17:17

An alamaneg (pe Deutsch er yezh-se) a zo ur yezh eus strollad yezhoù germanek ar c'hornôg, er familh indez-europek. Ar yezh implijetañ en Unaniezh Europa an hini eo.

Istor

Kentañ kemmadurioù-kensonennoù

Gant ar c'hentañ kemmadurioù-kensonennoù (erste germanische Lautverschiebung) e-tro ar Vvet kantved kent J.-K. e komañse ar yezh jermanek boutin a-ziwar ur rannyezh indez-europek. Gant ar c'hemmadurioù-mañ e vez displeget diforc'hioù zo etre ar yezhoù jermanek (Alamaneg hag all) hag ar yezhoù indez-europek all. Evit eeunaat an traoù zo moien da ginnig er mod-mañ:

k → h : casa e latin — Haus en alamaneg, house e saozneg
p → f : pater e latin — father e saozneg, Vater en alamaneg
t → th : tres e latin — three e saozneg, drie e nederlandeg
d → t : decem e latin — ten e saozneg, tien e nederlandeg
g → k : gula e latin — Kehle en alamaneg, keel e nederlandeg
bh → b : bhrātā e sañskriteg (frater en latin) — Bruder en alamaneg, brother e saozneg
dh → d : adham e sañskriteg — deed e saozneg, daad e nederlandeg
gh → g : *ghostis e indezeuropeg (hostis e latin) — Gast en alamaneg, guest e saozneg

Eil kemmadur-kensonennoù

Kroget e vez da roiñ anv eus an alamaneg pa zo anezhoñ an eil kemmadur-kensonnenoù er rannyezhoù implijet e mervent Alamagn (zweite germanische Lautverschiebung pe hochdeutsche Lautverschiebung), la vez lakaet e-tro ar VIvet kantved tamm-pe-damm, d'ar mare-se an heni vez diforc'het alamaneg izel (Niederdeutsch), yezh an norzh.

Ar gemmadenn fonetek a ziskouez un nebeud diforc'hioù etre an alamaneg a-vremañ ha, da skwer, an nederlandeg pe ar saozneg :

k → ch : ik — ich « me » ; ook — auch « ive » ; maken/make — machen « ober »
d → t : dag/day — Tag « dez » ; bed — Bett « gwele » ; doen/do — tun « ober »
t → s : wat/what — was « petra » ; straat/street — Straße « ru/straed » ; eten/eat — essen « debriñ »
t → (t)z : zitten/sit — sitzen « bezañ ase'ed » ; twee/two — zwei
p → f : slapen/sleep — schlafen « kousked » ; schip/ship — Schiff « bag » ; helpen/help — helfen « sikour »
p → pf : peper/pepper — Pfeffer « pebr » ; paard — Pferd « jav »
v, w, f → b : geloof/belief — Glaube « kredoni » ; avond/evening — Abend « abardahez-noz »

Ar Grennamzer

Etre an Xvet kantved hag ar XVvet kantved e tegouezhas an diptonoù e parlantoù kornad-bro ar Mervent evit-fed vez disklipet dre zaou fonem evit ei, eu ha au. Gant-se e ouzomp penn d'an diforc'hioù zo etre an alamaneg standard ha, da skwer, an nederlandeg :

ū, → au : hūs — Haus (ti) ; mūs — Maus (logod(enn))
ī, → ei : wīse — Weise (ardoù) ; zīt — Zeit (amzer)
iu → eu : liute — Leute (tud) ; hiute — heute (hidiv)

Er c'hontrol eus Stadoù war an harzoù eo chomet ar c'hornadoù-bro jermanek lodennet (Kleinstaaterei) anezhe a-hed ar Grennamzer tout kazimant, ar pezh a lako diforc'h diorroadur ar rannyezhoù a zo diforc'h-rik ha, gwech a ve, dibosupl da gompren evit daou zen é kaozeal eus kornajoù-bro disheñvel. Kaset eo bet peurunvaniñ an holl rannyezhoù gant ar varzhed hag o Mittelhochdeutsche poetik war-dro an XIIIvet kantved, nawazh n'eo ket bet levezonet yehz an dud gant an dra-se, peogwir ne ouie an taol bras eus an dud na lenn na skrivañ. Hag ar mod-se zo bet e-pad pell un troc'h etre ar c'hornadoù-bro jermanek, div vro pe kornad-bro yezh :

en norzh, ha dreist-holl e treuziad an Hanse ma oa an alamaneg izel ul langaj vehikular eus mor an norzh da beket ar mor baltik.
er Su e vize savet gant tud gouiek ha lennek, a-dammig-da-dammig, abaoe ar XIVvet kantved ur yezh komprenet gant an holl dud a rae gant rannyezhoù all, ar pezh a zeuas da vezañ an alamaneg standard (Hochdeutsch). An dra zo da verzout ivez eo n'eus ket bet choazet ur yezh kêr-benn evel vize graet gant ar Stadoù all maez ar vro.

Levezon an adkempenn

E 1521 eo bet laket gant Martin Luther an Testamant Nevez en alamaneg standard a oa war ar stern, hag e 1534 an Testamant Kozh. Na bezañ ne voe ket Luther an heni kentañ o sevel ar yezh standard-mañ etre an holl gornadoù-bro - war ar stern abaoe ar XIVvet kantved - e servijo an adkempenn-mañ da lakaat an alamaneg standard er melestradur hag ar skolioù, ha memes e norzh Alamagn eo bet kemeret.

Met beket diveroù an XIXvet kantved e chomas an Hochdeutsch ur yezh skrivet gwall alies. En norzh dreist-holl e vize desket ar yezh standard-mañ da yezh estren.

Yezh ar sinoù

Ar re vouzar a ra gant Yezh ar Sinoù Alamanek.

Wikipedia en alamaneg.

Porched Alamagn – Adkavit pennadoù ha rummadoù Wikipedia a denn da Alamagn.

Porched Aostria – Adkavit ar pennadoù a denn da Aostria.

@@ Linenn 33: / Linenn 33: @@
 === Eil kemmadur-kensonennoù ===
-Kroget e vez da roiñ anv eus an alamaneg pa zo anezhoñ an eil kemmadur kensonnenoù er rannyezhoù implijet e mervent Alamagn (''zweite germanische Lautverschiebung'' pe ''hochdeutsche Lautverschiebung'', la vez lakaet e-tro ar VI{{vet}} kantved tamm-pe-damm, d'ar mare-se an heni vez diforc'het rannyezhoù an norzh (''Niederdeutsch'', alamaneg izel).
+Kroget e vez da roiñ anv eus an alamaneg pa zo anezhoñ an eil kemmadur-kensonnenoù er rannyezhoù implijet e mervent Alamagn (''zweite germanische Lautverschiebung'' pe ''hochdeutsche Lautverschiebung''), la vez lakaet e-tro ar <small>VI</small>{{vet}} kantved tamm-pe-damm, d'ar mare-se an heni vez diforc'het alamaneg izel (''Niederdeutsch''), yezh an norzh.
 Ar gemmadenn fonetek a ziskouez un nebeud diforc'hioù etre an alamaneg a-vremañ ha, da skwer, an nederlandeg pe ar saozneg :
-* k → ch : ''ik'' — ''ich'' (me) ; ''ook'' — ''auch'' (ive) ; ''maken''/''make'' — ''machen'' (ober)
+* k → ch : ''ik'' — ''ich'' « me » ; ''ook'' — ''auch'' « ive » ; ''maken''/''make'' — ''machen'' « ober »
-* d → t : ''dag''/''day'' — ''Tag'' (dez) ; ''bed'' — ''Bett'' (gwele); ''doen''/''do'' — ''tun'' (ober)
+* d → t : ''dag''/''day'' — ''Tag'' « dez » ; ''bed'' — ''Bett'' « gwele » ; ''doen''/''do'' — ''tun'' « ober »
-* t → s : ''wat''/''what'' — ''was'' (petra) ; ''straat''/''street'' — ''Straße'' (ru/straed) ; ''eten''/''eat'' — ''essen'' (debriñ)
+* t → s : ''wat''/''what'' — ''was'' « petra  » ; ''straat''/''street'' — ''Straße'' « ru/straed » ; ''eten''/''eat'' — ''essen'' « debriñ »
-* t → (t)z : ''zitten''/''sit'' — ''sitzen'' (bezañ ase'ed) ; ''twee''/''two'' — ''zwei''
+* t → (t)z : ''zitten''/''sit'' — ''sitzen'' « bezañ ase'ed » ; ''twee''/''two'' — ''zwei''
-* p → f : ''slapen''/''sleep'' — ''schlafen'' (kousked) ; ''schip''/''ship'' — ''Schiff'' (bag) ; ''helpen''/''help'' — ''helfen'' (sikour)
+* p → f : ''slapen''/''sleep'' — ''schlafen'' « kousked » ; ''schip''/''ship'' — ''Schiff'' « bag » ; ''helpen''/''help'' — ''helfen'' « sikour »
-* p → pf : ''peper''/''pepper'' — ''Pfeffer'' (pebr) ; ''paard'' — ''Pferd'' (jav)
+* p → pf : ''peper''/''pepper'' — ''Pfeffer'' « pebr » ; ''paard'' — ''Pferd'' « jav »
-* v, w, f → b : ''geloof''/''belief'' — ''Glaube'' (kredoni) ; ''avond''/''evening'' — ''Abend'' (abardahez-noz)
+* v, w, f → b : ''geloof''/''belief'' — ''Glaube'' « kredoni » ; ''avond''/''evening'' — ''Abend'' « abardahez-noz »
 === Ar Grennamzer ===