Gwelet an tarzh evit Andorra

{{databox}}
'''Priñselezh Andorra''' ([[katalaneg]] : ''Principat d'Andorra'', [[galleg]] : ''Principauté d'Andorre'', [[spagnoleg]] : ''Principado de Andorra'') zo ur [[Priñselezh|briñselezh]] vihan e [[mervent]] [[Europa]]. E menezioù [[Pireneoù]] emañ lec'hiet etre [[Frañs]] ha [[Spagn]]. Ur vro zigenvez e oa gwechall met deuet eo da vezañ ur vro binvidik bremañ a-drugarez d'an [[touristerezh]] ha d'he statud [[baradoz kemedel]].

==Anv ==
Meur orin zo bet kinniget d'an anv ''Andorra'', a zo testeniekaet abaoe ar bloaz [[839]], ar re bennañ o vezañ : eus an [[navarraeg]] ''andurrial'', "strouezheg"<ref>{{en}} Room, Adrian. ''Placenames of the World''. Jefferson, [[North Carolina]] : McFarland, 2003, p. 29 {{ISBN|978-0-7864-1814-5}}</ref> ; eus an [[euskareg]] ''ama'' "dek" + ''iturri'' "mammenn"<ref>{{fr}} Deroy, Louis & Mulon, Marianne. ''Dictionnaire des noms de lieux''. Paris : Le Robert, 1994, p. 20 {{ISBN|978-2-85036-195-1}}</ref>.

== Istor ==
Hervez an hengoun eo [[Karl Veur]] a roas ur garta da annezidi Andorra evit o zrugarekaat da vezañ kemeret perzh er brezel a-enep an Arabed. Pennaotrouniezh ar rannvro a dremenas da [[kont Urgell|gonted Urgell]] ha, goude se, da eskob Urgell. Er {{XIvet}} kantved e voe un tabut etrezañ ha [[kont Fois|konted Fois]].

Diskoulmet e voe ar rendael e [[1278]] gant sinadur ur [[pareaj]]. Divizet e voe e vefe rannet pennaotrouniezh Andorra etre kont Fois hag eskob [[La Seu d'Urgell]] e [[Katalonia]] (a oa un darn eus rouantelezh [[Aragon]] d'an ampoent). He zachenn hag he stumm poltikel a-vremañ a roas an emglev-se e d'ar briñselezh vihan.

Titl kenbriñs a dremenas da rouaned [[Navarra]]. Pa'z eas [[Herri IV (Bro-C'hall)|Herri IV]] da roue [[Frañs]] e kemeras ur gourc'hemenn a savas roue Frañs hag eskob Ugell da genbriñsed Andorra.

Etre 1812 ha 1813 e stagas an [[Impalaeriezh C'hall Kentañ|Impalaeriezh c'hall]] Katalonia outi, ha rannet etre pevar departamant. Staget e voe Andorra ivez ha d'un darn eus bann [[Puigcerdà]] (departamant Segre) ez eas.

E 1933 e talc'has Frañs ar vro abalamour da drubuilhoù sokial a-raok an dilennadegoù. D'an 12 a viz Gouere 1934 e voe dilennet da diern Andorra ur c'hantread, [[Boris Skossyreff]] e anv. Disklêriañ a reas ar brezel ouzh eskob Urgell. Serret e voe gant ar Spagnoled ha kaset kuit da Vro-C'hall. Etre 1936 ha 1940 e lakaas Frañs un detachamant en Andorra d'he gwareziñ ouzh efedoù ar [[Brezel Spagn]]. Tizhout a reas soudarded [[Francisco Franco|Franco]] harzoù ar vro e fin ar brezel met n'antrejont ket enni.

Neptu e chomas Andorra e-pad an [[Eil brezel bed]] hag un hent-floderezh eus ar c'hentañ seurt e voe.

A-drugarez d'he lec'hiadur e chomas Andorra er-maez eus darvoudoù bras istor [[Europa]] ha nebeut a liammoù he devoa gant broioù arall estreget [[Frañs]] ha [[Spagn]]. Goude ar brezel diwezhañ eo torret he digenvezded gant kresk greanterzeh an touristerezh ha gwelladennoù an treuzdougoù hag an darempredoù. Arnevesaet he deus he frammadur politikel e 1993 ha en hevelep bloaz ez eas da ezelez eus ar [[Broadoù Unanet]].

== Politikerezh ==
Un [[demokratelezh]] parlamantel a zo eus Andorra abaoe [[1993]]. Ar genbriñsed eo ar pennoù-stad met gant ar ministr kentañ hag ar gouarnamant emañ ar galloud-ober. Gant ar c'huzul meur hag ar gouarnamant asambles emañ ar galloud-lezenniñ. Evit 4 bloavezh e vez dilennet ar gannaded. Dizalc’h eo ar justis met choazet e vez ar varnerien gant ar genbriñsed c'hoazh.

N’eus arme ebet gant Andorra. Gant [[Frañs]] ha [[Spagn]] eo gwarezet he frankiz.

Un emsav disrannañ ez eus e [[Pas de la Casa]].

== Melestradurezh ==
Etre seizh a barrezioù ([[katalaneg]] ''parròquia'') eo rannet Andorra : [[Andorra la Vella]], [[Canillo]], [[Encamp]], [[Escaldes-Engordany]], [[La Massana]], [[Ordino]] ha [[Sant Julià de Lòria]].

== Douaroniezh ==
[[Restr:Andorra map.png|thumb|right|310px|Kartenn Andorra.]]
Dindan venezioù emañ an darn vrasañ eus tachenn Andorra. An uhelder krenn a dap 1 996 m. Al lec'h uhelañ eo ar [[Coma Pedrosa]] (2 946 m). Ar boblañs a vev e teir zraoñienn dreist-holl, avat. Ar re-mañ a ya d’ober un draoñienn hepken e-kichen [[Valira]], war-du harzoù [[Spagn]]. Al lec'h izelañ a zo 870 m a-us da live ar mor.

Hinad Andorra a zo heñvel ouzh hini ar broioù nes met yenoc'h eo abalamour d'an uhelder. Erc'h a vez ingal e-pad ar goañv ha klouaroc'h e vez e-pad an hañv.

== Armerzh ==
Degas a ra an touristerezh 80% leve Andorra. War-dro 9 milion a dud a zeu weladenniñ ar vro bep bloaz. Sachet e vezont gant ar prizioù izel — n'eus ket tailhoù war an gwerzhioù — an hinad hag ar gweledvaoù. War zigresk emañ lañs an touristerezh, avat, abaoe m'o deus digoret [[Frañs]] ha [[Spagn]] o harzoù ha torret ar gwirioù maltouterezh.

Ur baradoz-tailhoù a zo eus Andorra ha pouezus-kenañ evit hec'h armerzh eo tachenn ar bank.

N’eus nemet 2 % eus an douareier a c'heller tiekaat hepken hag an darn vrasañ eus ar boued a rank bezañ emporzhiet. An nebeud kouerien eus ar vro a sav deñved dreist-holl hag an greanterzh nemetañ eo ar fardiñ sigaretennoù ha meurbl.

N'eo ket Andorra un ezelez wir eus an [[Unaniezh Europa]] met un darempred ispisial he deus ganti. War renk un ezelez wir emañ evit ar produioù oberiataet (gwir maltouterezh ebet) met un nann-ezelez eo evit produioù an douar. N’eus moneiz ebet gant Andorra hag ober a ra gant hini hec'h amezeien. A-raok 1999 ec'h implije al [[lur gall]] hag ar [[peseta spagnol]], abaoe e ra gant an [[euro]]. Er c'hontrol eus broioù european bihan all n'he deus ket gwir Andorra da gognañ pezhioù. Emañ avat o varc’hata evit kaout aotre d’ober.

== Demografiezh ==
Ur vinorelezh en o bro eo deuet an Andoraned da vezañ. N’eus nemet 33 % eus an annezidi a-gement a zo dezho ar vroadelezh andorran. Ar strollad brasañ eus an embroidi eo ar [[Spagn]]oled (49 %), ar [[Frañs]]izien (7 %) hag tud eus [[Portugal]].

Poblañs Andorra a dape 71 201 a annezidi e miz Gouere 2006.

== Sevenadur ==
Yezh ofisiel ar vro eo ar [[katalaneg|c'hatalaneg]], yezh rannvro emren [[Katalonia]] a zo he sevenadur tost-tost da hini Andorra. Komz a reer [[spagnoleg]], [[portugaleg]] ha [[galleg]] ivez. Ar relijion bennañ eo an hini gatolik.

Daou skrivagner brudet e Katalonia a zo bet ganet en Andorra : [[Michèle Gazier]] ha [[Ramon Villeró]]. E Sant Julià de Lòria e tañser ''contrapàs'' ha ''marratxa'' na vez kavet nemet en Andorra. Ar sonerezh hengounel a zo doare Katalonia dreist-holl.

== Gwelet ivez ==
* [[Front Envaliran de Libération]]
==Notennoù==
{{Daveoù}}
{{Broioù Katalanek}}
{{Patrom:Stadoù Europa}}
{{Frankofoniezh}}
{{Broioù spagnolek}}

[[Rummad:Andorra]]