Gwelet an tarzh evit Alamaneg

{{Yezh|anv=Alamaneg|anveyezh=Deutsch
|broiou= [[Alamagn]], [[Aostria]], [[Suis]] ha 37 bro all
|rannved= [[Europa]]
|komzet= 120 000 000
|renkadur= 9
|livfamilh=Indezeuropek
|familh=[[Yezhoù indezeuropek]]
* [[Yezhoù germanek]]
** [[Yezhoù germanek ar c'hornôg]]
***  [[Yezhoù alamanek uhel]]
**** '''Alamaneg'''
|YezhOfisiel= [[Alamagn]]<br>[[Aostria]]<br>[[Suis]]<br>[[Liechtenstein]]<br>[[Luksembourg]]<br>[[Belgia]]<br>• Kenofisiel e lod rannvroioù eus :<br>[[Danmark]]<br>[[Italia]]<br>[[Polonia]]  
|akademiezh= -
|iso1= de
|iso2=deu
|iso3=deu
|lizherennoù=DEU, GER
|skeudenn=[[File:Legal status of German in Europe.svg|frameless|center]]
}}

An '''alamaneg''' (pe ''Deutsch'' er yezh-se) a zo ur yezh eus strollad [[yezhoù germanek ar c'hornôg]], e familh ar [[yezhoù indezeuropek]]. Ar yezh implijetañ en [[Unaniezh Europa]] an hini eo.

Ar yezh a vez komzet e seizh bro dreist-holl: [[Alamagn]], [[Aostria]], [[Suis]], [[Liechtenstein]], [[Luksembourg (bro)|Luxemburg]], reter [[Belgia]], su [[Tirol]]. En [[Elzas]], [[Loren]], hag e Nordschleswig (su [[Danmark]]) e vez implijet ar yezh gant ur vinorelezh eus an dud. Kumuniezhoù alamanek a vev ivez en Europa ar reter, e su [[Brazil]], hag e [[Namibia]].

Gaolet eo ar yezh etre [[Yezhoù alemanek uhel|alamaneg-uhel]] hag [[Yezhoù alamanek izel|alamaneg-izel]].

== Anvadur an alamaneg diouzh ar broioù ==

=== Ar ger "Deutsch" ===
An Alamaned a ra "'''Deutsch'''" eus o yezh, ar ger-se zo liammet gant ar ger "[[Den|tud]]" e [[brezhoneg]]. An daou a zeu eus indezeuropek "'''*'''tewtéh₂" hag a dalvez "meuriad". Anv an doue Teutates zo liammet ivez. Ar ger-se a vez implijet gant pobloù germanek dreist-holl.

=== Ar ger "němьcь" ===
Pobloù [[Yezhoù slavek|slavek]] a implij ar ger "němьcь" pe "nemek". Ur ger evit lavaret "mut" peogwir e oa diaes en em gompren etrezo a-gaoz d'ar yezhoù disheñvel-tre.

=== Ar ger "germanen" ===
Implijet e vez ar ger "german-" e [[saozneg]] hag er broioù levezonet gant ar yezh-se.

=== Ar ger "alamannen" ===
Implijet e vez ar ger "alaman-" gant pobloù [[Yezhoù romanek|romanek]], [[Yezhoù keltiek|keltiek]] hag er [[Reter-Nesañ]] dreist-holl.

== Istor ==

=== Kentañ kemmadurioù-kensonennoù ===
Gant ar c'hentañ kemmadurioù-kensonennoù (''erste germanische Lautverschiebung'') e-tro ar {{Vvet}} kantved kent JK e komañse ar yezh c'hermanek voutin a-ziwar ur rannyezh indezeuropek. Gant ar c'hemmadurioù-mañ e vez displeget an diforc'hioù a zo etre ar yezhoù germanek (alamaneg, [[nederlandeg]], [[saozneg]], h.a.) hag ar yezhoù indezeuropek all. Evit eeunaat an traoù e c'haller kinnig anezho er mod-mañ:
* k → h : [[latin|lat.]] ''casa'' — alam. ''Haus'', saoz. ''house''
* p → f : lat. ''pater'' — saoz. ''father'', alam. ''Vater''
* t → th : lat. ''tres'' — saoz. ''three'', ndl. ''drie''
* d → t : lat. ''decem'' — ndl. ''tien'', saoz. ''ten''
* g → k : lat. ''gula'' — alam. ''Kehle'', ndl. ''keel''
* bʰ → b : [[sañskriteg|sañskr.]] ''bʰrātā'' — alam. ''Bruder'', saoz. ''brother''
* dʰ → d : sañskr. ''dhītí'' — saoz. ''deed'', ndl. ''daad''
* gʰ → g : *''gʰostis'' e [[indezeuropeg]] (lat. ''hostis'') — alam. ''Gast'', saoz. ''guest''

=== Eil kemmadur-kensonennoù ===
Komañs a reer d'ober anv eus an alamaneg pa c'hoarvez an eil kemmadur-kensonennoù er rannyezhoù implijet e mervent Alamagn (''zweite germanische Lautverschiebung'' pe ''hochdeutsche Lautverschiebung''), a vez lakaet e-tro ar <small>VI</small>{{vet}} kantved tamm-pe-damm. D'ar mare-se an heni e oa diforc'het [[Yezhoù alamanek izel|alamaneg izel]] (''Niederdeutsch''), yezh an norzh. 

Ar gemmadenn fonetek a ziskouez un nebeud diforc'hioù etre an alamaneg a-vremañ ha, da skouer, an nederlandeg pe ar saozneg :
* k → ch : ''ik'' — ''ich'' « me » ; ''ook'' — ''auch'' « ivez » ; ''maken''/''make'' — ''machen'' « ober (oberiañ) »
* d → t : ''dag''/''day'' — ''Tag'' « deiz » ; ''bed'' — ''Bett'' « gwele » ; ''doen''/''do'' — ''tun'' « ober (gwerediñ) »
* t → s : ''wat''/''what'' — ''was'' « petra  » ; ''straat''/''street'' — ''Straße'' « ru/straed » ; ''eten''/''eat'' — ''essen'' « debriñ »
* t → (t)z : ''zitten''/''sit'' — ''sitzen'' « azezañ » ; ''twee''/''two'' — ''zwei'' « daou »
* p → f : ''slapen''/''sleep'' — ''schlafen'' « kouskaat » ; ''schip''/''ship'' — ''Schiff'' « bag » ; ''helpen''/''help'' — ''helfen'' « sikour(iñ) »
* p → pf : ''peper''/''pepper'' — ''Pfeffer'' « pebr » ; ''paard'' — ''Pferd'' « marc'h »
* v, w, f → b : ''geloof''/''belief'' — ''Glaube'' « kredenn » ; ''avond''/''evening'' — ''Abend'' « abardaez »

=== Ar Grennamzer ===
Etre an {{Xvet}} kantved hag ar {{XVvet}} kantved e tegouezhas an [[diftongenn]]où e rannyezhoù kornad-bro ar Mervent evit-fed vez disklipet dre zaou [[fonem]] evit ''ei'', ''eu'' ha ''au''. Gant-se e ouzomp penn d'an diforc'hioù a zo etre an alamaneg reolataet ha, da skouer, an nederlandeg :
* ū → au : ''hūs'' → ''Haus'' « ti » ; ''mūs'' → ''Maus'' « logod(enn) »
* ī → ei : ''wīse'' → ''Weise'' « ardoù » ; ''zīt'' → ''Zeit'' « amzer (gronologel) »
* iu → eu : ''liute'' → ''Leute'' « tud » ; ''hiute'' → ''heute'' « hiziv »

Er c'hontrol eus Stadoù war an harzoù eo chomet ar c'hornadoù-bro germanek lodennet (''Kleinstaaterei'') anezhe a-hed ar Grennamzer tout kazimant, ar pezh a lako diforc'h diorroadur ar rannyezhoù a zo diforc'h-rik ha, gwech a ve, dibosupl da gompren evit daou zen é kaozeal eus kornajoù-bro disheñvel. Kaset eo bet peurunvaniñ an holl rannyezhoù gant ar varzhed hag o ''Mittelhochdeutsche'' poetik war-dro an {{XIIIvet}} kantved, nawazh n'eo ket bet levezonet yehz an dud gant an dra-se, peogwir ne ouie an taol bras eus an dud na lenn na skrivañ. Hag ar mod-se zo bet e-pad pell un troc'h etre ar c'hornadoù-bro jermanek, div vro pe kornad-bro yezh :
* en norzh, ha dreist-holl e treuziad an [[Hansa]] ma oa an alamaneg izel ur [[yezh vehikular|c'hedyezh]] eus [[Mor an Hanternoz]] da beket ar [[Mor Baltel]].
* er Su e vize savet gant tud gouiek ha lennek, a-dammig-da-dammig, abaoe ar {{XIVvet}} kantved ur yezh komprenet gant an holl dud a rae gant rannyezhoù all, ar pezh a zeuas da vezañ an alamaneg reolataet (''Hochdeutsch''). An dra zo da verzout ivez eo n'eus ket bet choazet ur yezh kêr-benn evel vize graet gant ar Stadoù all maez ar vro.

== Levezon an adkempenn ==
E [[1521]] eo bet laket gant [[Martin Luther]] an [[Testamant Nevez]] en alamaneg reolataet a oa war ar stern, hag e [[1534]] an [[Testamant Kozh]]. Na bezañ ne voe ket Luther an hini kentañ o sevel ar yezh reolataet-mañ etre an holl gornadoù-bro - war ar stern abaoe ar {{XIVvet}} kantved - e servijo an adkempenn-mañ da lakaat an alamaneg reolataet er melestradur hag ar skolioù, ha memes e norzh Alamagn eo bet kemeret. 

Met beket diveroù an {{XIXvet}} kantved e chomas an Hochdeutsch ur yezh skrivet gwall alies. En norzh dreist-holl e veze desket ar yezh reolataet-se da yezh estren.

== Yezh ar sinoù ==
* Ar re vouzar a ra gant [[Yezh ar Sinoù Alamanek]].
{{Wikeriadur|alamaneg}}

{{InterWiki|de}}
{{Porched Alamagn}}
{{Porched Aostria}}

[[Rummad:Alamaneg| ]]
[[Rummad:Yezhoù germanek]]
[[Rummad:Yezhoù Alamagn]]
[[Rummad:Yezhoù Aostria]]
[[Rummad:Yezhoù Belgia]]
[[Rummad:Yezhoù Danmark]]
[[Rummad:Yezhoù Frañs]]
[[Rummad:Yezhoù Italia]]
[[Rummad:Yezhoù Luksembourg]]
[[Rummad:Yezhoù Polonia]]
[[Rummad:Yezhoù Rusia]]
[[Rummad:Yezhoù Suis]]
[[Rummad:Yezhoù ar Republik Tchek]]
[[Rummad:Yezhoù Unaniezh Europa]]