Gwelet an tarzh evit Tetris

{{Infobox C'hoari video
|titl             = Tetris
|skeudenn         = Crystal Project ksirtet.png
|ment             =
|embanner         = Lieseurt
|diorroer         = [[Alexey Pajitnov]] (algoritm orin), kodour [[Vadim Gerasimov]]
|ingaler          =
|aozer            = Alexey Pajitnov
|deroù ar c'hoari = 
|deizad           = {{Vgrelease|[[URSS]]|6 a viz Even 1984}}<br />{{Vgrelease|[[Amerika an Norzh|AN]]|1986}}
|aotre            = 
|stumm            =
|rummad           = [[Puzzle Game]]
|doare            = Ur c'hoarier pe muioc'h (hervez ar stumm)
|mekanikoù        = Lieseurt
|media            = Lieseurt
|yezh             = 
|kefluniadur      = 
|kontroll         =
|lusker c'hoari   =
}}


'''''Tetris''''' a zo ur [[c'hoari video]], e doare ur [[puzzle-game]], savet e [[1985]] gant [[Alexei Pajitnov]], hag unan eus ar re anavezetañ er bed, e-kichen ''[[Pong]]'', ''[[Space Invaders]]'', ''[[Pac-Man]]'', diazezet war ampartiz, preder ha refleksoù ar c'hoarierien. 

Larêt e vez (dre fent) e oa marteze arm vrezel efedusañ an [[URSS]] dre ma lakaas bloc'had ar c'hornôg da goll ur bern amzer e-pad amzerioù diwezhañ ar brezel yen.


== Meizant ar c'hoari ==

Pezioù liv (a-wechoù, n'eus ket a liv, met skeudennoù) eus furmoù disheñvel a ziskenn eus leiñ ar skramm. Ar c'hoarier ne c'hell ket goustadikaat pe harpañ anezhi me tu zo dezhañ buhannat anezhi pe choaz an ankl rotadur (0, 90°, 180° pe 270°) ha da peseurt lerc'h e kouezho. Pa z'eo leuniet ul linenn, diverket eo hag ar bloc'hoù a-us a ziskenn. Ma ne zeu ket a-benn ar c'hoarier da ziverkañ linennoù buan a walc'h, e teu ar skramm da vezañ leun ha kollet eo ar c'hrogad.

Hervez ar c'hazetenner [[Bill Kunkel]], lâret gant [[Daniel Ichbiah]] en e levr ''Bâtisseurs de rêves'', "Tetris a respont mat-tre da zisplegadenn ar gwellañ er c'hoari : ur vunutenn evit deskiñ, ur vuhez a-bezh evit mestroniañ". 

== Istor ==
[[Restr:GNOMEtris.png|thumb|right|Gnometris]]

[[Alexei Pajitnov]] en deus un diplom e [[1979]] e kreizenn stlenneg akademiezh Russia, lerc'h ma zeu da vezañ diouzhtu klasker e anavezadur ar c'homz. E [[1985]], o klask adober unan eus e c'hoarioù karetañ, ar [[pentomino]], ijin a ra ar c'hoari ''Tetris'' hag ar program. Buhan-tre, e geneiled a zo tapet er c'hoari adiktivel-tre. An holl akademiezh en em lak da c'hoari.

Pajitnov en deus bet c'hoant neuze da lakaat e brogram war an [[IBM PC]], nevez-flamm. Sikouret eo bet gant Vadim Gerasimov, un [[hacker]].

Diaes eo embann ar c'hoari siwazh, dre m'eo diaes kendrec'hout rener an Akademiezh ar Skiantoù. Pajitnov a zeu a-benn da gendrec'hout Victor Brjabrin, e rener, dre ma lâr e vo holl gwirioù ar c'hoari gant an akademiezh. Bjarbin, a oa e darempred gant ar bed diavaez (ar pezh a oa rall d'ar mare-se), a gas ur gopienn eus ar c'hoari da [[Novotrade]], embanner c'hoarioù hungarat. Pladennigoù a vo kaset e pep lerc'h e [[Hungaria]] betek [[Polonia]].
Hungaria a oa ivez e bloc'had ar reter ha Robert Stein, ur saozon ganet e Hungaria, a rae eskemmoù reter-kornog hag a oa ajant etrevroadel e kenwerzh ar poelladoù, a vello holl galloudegezh gwerzh ''Tetris''. Gervel a ra Pajitnov ha Brjabrin a gas dezhañ dre faks an aotre evit korvoiñ ar c'hoari etrezek ar c'hornog dre ar gevredigezh Andromedia Software.

[[Restr:Tetris_on_an_iPod.jpg|thumb|left|''Tetris'' war [[iPod]].]]

Dre e jubenn, resev a ra an embanner [[Mirrorsoft]] ( netra da welet gant [[Microsoft]]) an aotre eus ''Tettris'', en ur lakaat ur cheñchamant evit Sinclair [[ZX Spectrum]] : al liv. Ar c'hoari a zeu maez e [[1987]] e Europa hag er Stadoù-Unanet gant ar meneg "Savet er Stadoù-Unanet Amerika, meizad estren". Berzh a raio ar c'hoari.

Hogen, d'ar c'houlz-se ne oa emglev korvoiñ ebet evit ar c'hoari estreget faks Patjinov ha Brjabin. Goude kalzig a gudennoù burevel, Bjarbin hag an Akademiezh a roio gwirioù ar c'hoari da [[Mirrosoft]] evit dek vloaz. Dont a ra da vezañ ar c'hoari anavezet er bed a-bezh. Patjinov na gounezo tamm arc'hant ebet : "Ar fed ma kement a dud a gav plijus va c'hoari a zo trawalc'h din", met dont a raio da vezañ brudet er bed a -bezh, evit e desinterest ouzh an arc'hant nemetken marteze.

E [[1997]], Patjinov a envro er Stadoù-Unanet. Adkemer a ra e [[1996]] gwirioù ar c'hoari ha krou a ra an [[Tetris Company]]

Ar c'hoari a zo lakaet war an holl savennoù, zoken ar c'hoñsolennoù c'hoari hag an [[iPod]] (e Genver 2007 eo ar c'hoari gwerzhet ar muiañ war an iPod). Ar stumm Game Boy en deus ivez bet ur berzh bras, tud 'zo o prenañ ar Game Boy evit ar c'hoari-mañ nemetken.

== ''Gameplay'' diskrivet ==
=== Ar pezhioù ===
Pezhioù tetris, hag a zo diazez ar c'hoari, a zo [[tetromino]]s. Bez ez eus seizh pezh disheñvel, holl diazezet war ur meskaj pevar pezh karezenneg - ar ger "Tetris" (gant ar rakger gresion ''tetra-'', a dalv ''pevar'') a gemer holl e dalvoudegezh. 



{| class="wikitable droite"
|+ ''Un nebeud skouerioù a cheñchamantoù liv''
|- 
! Pezh || ''Tetris'' orin || ''Tetris''<br />([[Mirrorsoft]]) || ''Tetris: The Grand Master''<br />([[Arika]]) || ''The New Tetris''<br />(H2O Entertainment) || ''[[Tetris DS]]''<br />([[Nintendo]])
|-
| I || ruz || ruz || ruz || glas sklaer || glas sklaer
|-
| O || glas || glas sklaer || melen || gwenn || melen
|-
| T || gell || gris || glas sklaer || melen || mouk
|-
| L || mouk || melen || orañjez || mouk || orañjez
|-
| J || gwenn || mouk || glas || glas || glas
|-
| S || gwer || glas || mouk || gwer || gwer
|-
| Z || glas sklaer || gwer || gwer || ruz || ruz
|}


Ar seizh pezhioù a zo ar re da heul :<br />
* [[Restr:Tetris-I.svg|30px]], e stumm '''I''', ivez anvet « bazh », « boutin », « barenn » pe « hir ». Savet eo gant pevar karrez o stummañ ul linenn.
* [[Restr:Tetris-o.png|30px]], e stumm '''O''', ivez anvet « karez » pe « blok ». Savet eo gant pevar karrez o stummañ ur c'harrez 2*2.
* [[Restr:Tetris-t.png|30px]], e stumm '''T'''. Savet eo gant tri c'harrez e linenn ha gant ur pevare hini dindan ar c'hreiz.
* [[Restr:Tetris-l.png|30px]], e stumm '''L'''. Savet eo gant tri c'harrez e linenn ha gant unan en traoñ en tu dehou.
* [[Restr:Tetris-j.png|30px]], e stumm '''J''', ivez anvet « Tu kontrol » pe « gamma ». Savet eo gant tri c'harrez en ul linenn hag unan en traoñ en tu kleiz.
* [[Restr:Tetris-z.png|30px]], e stumm '''Z''', ivez anvet « veskel ». Savet eo gant pevar karrez o stummañ ur c'harrez 2*2 met gant an tu a-us risklet war an tu kleiz.
* [[Restr:Tetris-s.png|30px]], e stumm '''S''', ivez anvet « veskel kontrol ». Savet eo gant pevar karrez o stummañ ur c'harrez 2*2 met gant an tu a-us risklet war an tu dehou.

Pep hini eus ar seizh pezh en deus ul liv hag a zere dezhañ, ha c'hoarierien 'zo ne daolont pleg d'an diforc'h-mañ nemetken. Padal, cheñch a ra liv ar pezhioù hervez ar c'hoarioù hag hervez Tetris Company, n'eus efed ebet war ar c'hoari.

=== Ar rotadurioù ===
Ar c'hoarier a c'hell lakaat da dreiñ meur a wech d'an tu kleiz pe dezhou hervez ar c'hoari, eus 90° pep blok evit pozañ anezhañ d'an doare en deus c'hoant e-pad ma tisken ar blok.

=== Spas c'hoari ===
<!--[[Restr:Emacs Tetris (detail).png|thumb|150px|right|''Emacs Tetris'' : spas du, kazel treuzwelus ha tetrion griz.]]-->
Ar spas c'hoari, ivez anvet "puñs" e-barzh an ''Tetris''où kozh ha "matris" e-barzh ar re nevez, a zo ar spas lerc'h ma gouezh ar pezhioù. Ur gazell en deus e foñs, a vez gwelet pe get, ha lerc'h ma vez ment ar kazennoù, ment karez ar blokoù. Bez en deus ivez un "tetrion", lerc'h ma n'eus ket tu d'ar pezhioù tremen, hag a zo harzhoù ar c'hoari.

Hervez ''Tetris Guidline'', ment ar spas c'hoari en norm a zo dek kazenn ledander ha daou warn-ugent kazenn uhelder. Padal, c'hoarioù a lak hirderioù disheñvel evel ''[[Tetrinet]]'' (daouzek kazenn ledander) pe ''Tetris Jr.'' (eizh kazenn ledander).

Lodenn brasañ ar c'hoarioù ''Tetris'' en deus, tro-dro d'ar spas c'hoari, kellaouenoù. Bez e vez enno an niver a linennoù leuniet abaoe penn kentañ ar c'hoari, heuliet gant ar poentoù. Da heul e vez al live, a gresk hervez ar poentoù pe al linennoù leuniet, ha seul brasoc'h eo, seul buhanoc'h e gouezh ar pezhioù. Kavet e vez ivez ar pezh, pe meur a hini, a zeuio goudean hini a zo o kouezhañ.

=== Kouezh ha gravitadur ===

Seul uheloch al live lerc'h m'emañ ar c'hoarier, seul buhanoc'h e kouezo ar pezh. D'al live 0, tu zo ober 5-6 fiñv horizontalek a-raok ma kouezfe ar pezh eus ur renk, d'al live 9, n'eus tu nemet ober 1-2 fiñv horizontalek. Al live 15 a zo evel ma vfe pouezet war bir an traoñ diehan, n'eus ket tu fiñval ar pezhioù en un doare horizontalek penn-da-benn. Ar c'hoarier a c'hell neuze klask ober heuliadennoù rotadurioù buhan, dre m'o pozet ur pezh ma n'eus fiñv ebet mui ganti. Ar c'hoarier a c'hell neuze fiñval ar pezh c'hoazh, evit ma ne vfe ket pozet, hag evel-se e c'hell lakaat aezhi en ul lerc'h all. Koulskoude, kollet e vez 1 poent evit pep finv graet pa vez ar pezh diskennet d'an traoñ.

Ma ar c'hoarier a lak ar pezh da vont buhanoc'h (gant bir an traoñ), gounez a ra ur bonus poent. Gounez a ra 1 poent dre karrez diskennet gant an doare-se.
Tu zo ivez ober un "hard drop", da laret eo e tiskenno diouzhtu ar pezh, hep ma c'halfe ar c'hoarier fiñval anezhi. Gounezet e vez neuze gant ar c'hoarier 2 poent dre karrez diskennet.

== Stummoù ''Tetris'' ==
=== A za gant ar [[PC]] ===
* ''[[Tetris Zone]]'' - Tetris Holding - 2006.
* ''[[Tetris Worlds]]'' - [[THQ]] - [[2002]].
* ''[[The Next Tetris : On-Line Edition]]'' - Crave Entertainment - 2001.
* ''[[Tetrinet]]''
* ''[[Quadra (jeu)|Quadra]]''
* Gnometris, ur stumm dieub er pakad GNOME games, e-barzh holl stummoù linux oc'h implij [[GNOME]].

=== [[Koñsolennoù c'hoarioù video|Koñsolennoù]] [[Nintendo]] ===
[[Game Boy]] (GB)
* ''[[Tetris]]'' - [[Nintendo]] - [[1989]]
* ''[[Tetris 2]]'' - [[Nintendo]] - [[1993]]
* ''[[Tetris Blast]]'' - [[Nintendo]] - [[1996]]
* ''[[Tetris Attack]]'' - [[Nintendo]] - [[1996]]
* ''[[Tetris Plus]]'' - [[Jaleco]] - [[1989]]

[[Game Boy Color]] (GBC)
* ''[[Tetris DX]]'' - [[Nintendo]] - [[1998]]

[[Game Boy Advance]] (GBA)
* ''[[Tetris Worlds]]'' - [[THQ]] - [[2001]]

[[Nintendo DS]] (DS)
* ''[[Tetris DS]]'' - [[Nintendo]] - [[2006]]

[[Nintendo Entertainment System]] (NES)
* ''[[Tetris]]'' - [[Nintendo]] - [[1988]]
* ''[[Tetris 2]]'' - [[Nintendo]] - [[1993]]

[[Super Nintendo]] (SNES)
* ''[[Tetris 2]]'' - [[Nintendo]] - [[1994]]
* ''[[Tetris]] & [[Dr. Mario]]'' - [[Nintendo]] - [[1994]]
* ''[[Tetris Attack]]'' - [[Nintendo]] - [[1995]]

[[Virtual Boy]] (VB)
* ''[[V-Tetris]]'' - [[Bullet-Proof Software]] - [[1995]]
* ''[[3D Tetris]]'' - [[Nintendo]] - [[1996]]

[[Nintendo 64]] (N64)
* ''[[Tetrisphere]]'' - [[Nintendo]] - [[1997]]
* ''[[The New Tetris]]'' - [[Nintendo]] - [[1999]]
* ''[[Magical Tetris Challenge]]'' - [[Capcom]] - [[1999]]

[[GameCube]] (GC)
* ''[[Tetris Worlds]]'' - [[THQ]] - [[2002]]

[[Wii]] (Wii)
* ''[[Tetris Party (WiiWare)]]'' - [[Hudson Soft]] - [[2008]]

=== [[Koñsolennoù c'hoarioù video|Koñsolennoù]] [[Sega]] ===

[[Megadrive]] (MD)
* ''[[Tetris]]'' - [[Pageantsoft]] - [[1990]]

[[Saturn]] (SAT)
* ''[[Tetris Plus]]'' - [[Jaleco]] - [[1989]]

[[Dreamcast]] (DC)
* ''[[Tetris 4D]]'' - [[Elorg]] - [[1998]]
* ''[[Sega Tetris]]'' - [[Sega]] - [[2000]]
* ''[[The Next Tetris]]'' - [[Crave entertainment]] - [[2001]]

=== [[Koñsolennoù c'hoarioù video|Koñsolennoù]] [[Sony]] ===

[[Playstation]] (PS)
* ''[[Tetris Plus]]'' - [[Jaleco]] - [[1996]]
* ''[[The Next Tetris]]'' - [[Hasbro]] Interactive - [[1999]]
* ''[[Tetris]] with [[Cardcaptor Sakura]] : Eternal Heart'' - [[Arika]] - [[2000]]

[[Playstation 2]] (PS2)
* ''[[Tetris Worlds]]'' - [[THQ]] - [[2000]]
* ''[[Tetris Collection]]'' - [[Sega]] - [[2006]]

=== [[Koñsolennoù c'hoarioù video|Koñsolennoù]] [[Microsoft]] ===
[[XBox]]
* ''[[Tetris Worlds]]'' - [[THQ]] - [[2002]]
* ''[[Tetris Worlds Online]]'' - [[THQ]] - [[2003]]

[[XBox 360]] (X360)
* ''[[Tetris The Grand Master Ace]]'' - [[AQ Interactive]] - [[2005]]
* ''[[Tetris Evolution]]'' - [[THQ]] - [[2007]]

=== [[Koñsolennoù c'hoarioù video|Koñsolennoù]] [[Apple]] ===
[[IPod]]
* ''[[Tetris]]''
[[IPhone]]
* ''[[Tetris Party]]''

=== [[Koñsolennoù c'hoarioù video|Koñsolennoù]] [[Bandai]] ===
[[Wonderswan Color]]
* ''[[Tetris]]'' - [[Vanguard]] - [[2002]]

== Rekord ==
Ar rekord war ur born arkad a za gant Stephen Krogman, ar 5 aviz Even 1999, gant ur skor a 1.648.905<ref>''{{en}}[http://www.twingalaxies.com/index.aspx?c=22&pi=2&gi=3967&vi=5011 Twin Galaxies]</ref>.

== Herelezh ==
<!--[[Restr:Tetris09.gif|thumb|[[Logo Google]] ar [[6 a viz Even]] [[2009]]]]-->
Ar 6 a viz Even 2009, evit 25vet deiz-ha-blaz ar c'hoari, logo Google a ro un enor da Tetris.

== Gwellet ivez ==
=== Liammoù diabarzh ===
{{Wikibooks|Tetris}}
[[Restr:Tetrinet.png|thumb|right|Ur partienn war ''[[Tetrinet]]''.]]
* [[Efed Tetris]] : ''Tetris'' implijet evel skouer evit ar [[chaozadeg naturel]].
* ''[[Tetrinet]]'' : stumm multic'hoarier c'hoariabl war internet ''Tetris''.
* ''[[Korobeiniki]]'' ha ''[[Kalinka]]'', adkemeradennoù sonerezh tonioù rus, o deus servijet evit ar c'hoari.
* [https://web.archive.org/web/20180612142626/http://mickael.pusku.com/ New Tetris online]

=== Liammoù diavaez ===
* {{en}} [http://www.tetris.com/ Lec'hienn ofisel].
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20090227032117/http://tetris.com/region-chooser.html C'hoari flash ofisiel].

== Notennoù ==
<references/>

[[Rummad:C'hoarioù video]]
[[Rummad:C'hoarioù video 1985]]