Gwelet an tarzh evit Sveden

{| class="infobox" style="font-size:90%;"
|-
!colspan="2" style="background-color:#00309a; text-align:center;"|<div style="float:right; padding:5px;">[[Restr:Flag of Europe.svg|48px]]</div>[[Unaniezh Europa|<div style="font-size:1.7em; color:#ffcd00; padding-top:10px;">Unaniezh Europa</div>]]
|-
! {{Infobox/Titl|'''Konungariket Sverige'''|006aa8|talbenn map|fecd00}}
|- align="center"
| <br>[[Restr:Flag of Sweden.svg|125px|Banniel Sveden]]||[[Restr:Great_coat_of_arms_of_Sweden.svg|125px]]
|- align="center"
| [[Banniel Sveden]]||[[Ardamezouriezh|Ardamezioù]])
|-
| colspan="2"|<hr>
|- align="center"
| colspan="2"|[[Ger-stur]] ar roue<br>''För Sverige – i tiden''<br>"Evit Sveden – gant an amzer"<hr>
|- align="center"
| colspan="2" style="background:#f9f9f9;"|[[Restr:LocationSweden.svg|300px]]<br>Lec’hiadur Sveden
|-
|'''[[Yezh ofisiel]]''' ||Hini ebet<br>([[Svedeg]] ''de faco'')<ref>Yezhoù minorel a zo anavezet ent ofisiel : [[samieg]], [[finneg]], [[finneg Tornedal]] (meänkieli), [[romeg]], [[yidicheg]].</ref>
|-
|'''[[Kêr-benn]]'''||[[Stockholm]]
|-
|'''Statud politikel'''||[[Rouantelezh]] [[bonreizh|vonreizhek]]
|-
|'''Roue'''||[[Charlez XVI a Sveden|Carl XVI Gustaf]]
|-
|'''Kentañ Ministr'''||[[Ulf Kristersson]]
|-
|'''[[Gorread]]'''<br>• En holl <br>• % dour
| <br>450 295 km² <br>8,87%
|-
|'''[[Poblañs]]'''||10 261 767 <small>([[2021]])
|-
|'''Stankter'''||23 ann./km²
|-
|'''[[Moneiz]]'''||[[Kurunenn svedat|Krona]] (SEK)
|-
| '''[[Kan broadel]]'''||[[Du gamla, Du fria]]
|-
| '''[[Devezh ar vro]]'''||[[6 Mezheven|6 a viz Mezheven]]
|-
| '''Kod Internet'''||[[.se]]
|-
| '''Kod pellgomz'''||46
|-
|}

Ur stad eus [[hanternoz]] [[Europa]] eo '''Sveden''' (''Sverige'' e [[svedeg]]), ent-hir '''Rouantelezh Sveden''' (''Konungariket Sverige''), e [[gourenez]] [[Skandinavia]]. [[Harz]]où he deus gant [[Norvegia]] er c’hornôg hag en hanternoz, ha gant [[Finland]] er biz. Ar [[Mor Baltel]] eo a ra he harzoù a-hend-all, er [[reter]] hag er [[Kreisteiz|c’hreisteiz]]. Er [[mervent]] emañ [[strizh-mor]] [[Kattegat]] etre Sveden ha [[Danmark]] (met hiziv an deiz e c’heller treizhañ ar strizh-mor gant pont-tunnel [[Öresund]] a zo etre kêrioù [[Malmö]] ha [[Kopenhagen]]). 

[[Stockholm]] eo ar [[kêr-benn|gêr-benn]].

== Politikerezh ==
Ur [[monarkiezh|vonarkiezh]] [[bonreizh|vonreizhek]] eo Sveden abaoe an [[XIXvet kantved]]. Ur [[roue]] a zo en he fenn hogen gouarnet eo gant ur gouarnamant demokratel harpet war ur [[parlamant]] (''[[Riksdag]]''). Ezel eo Sveden eus [[Unaniezh Europa]] abaoe ar [[1 Genver|1{{añ}} a viz Genver]] [[1995]], evel [[Aostria]] ha [[Finland]], a oa aet en Unaniezh d’ar c’houlz-se ivez. 

E miz Gwengolo 2014 e oa bet addilennet izili ar parlamant. Setu amañ ar strolladoù o deus kannaded er [[Riksdag]], abaoe ar vouezhiadeg-se :

* ''[[Socialdemokraterna]]'' (strollad sokial-demokrat) : 113 sez, 31,2% eus ar mouezhioù
* ''[[Moderaterna samlingspartiet]]'' (strollad moderet) : 84 sez, 23,2% eus ar mouezhioù
* ''[[Sverigedemokraterna]]'' (tu dehou pellañ) : 49 sez, 12,9% eus ar mouezhioù
* ''[[Miljöpartiet]]'' (ar re c’hlas) : 25 sez, 6,8% eus ar mouezhioù
* ''[[Centerpartiet]]'' (strollad ar c’hreiz) : 22 sez, 6,1% eus ar mouezhioù
* ''[[Vänsterpartiet]]'' (strollad an tu-kleiz) : 21 sez, 5,7% eus ar mouezhioù
* ''[[Folkpartiet liberalerna]]'' (strollad liberal) : 19 sez, 5,4% eus ar mouezhioù
* ''[[Kristdemokraterna]]'' (strollad kristen-demokrat) : 16 sez, 4,6% eus ar mouezhioù

Strolladoù politikel arall:
* [[Strollad Komunour (Sveden)]].

Ar [[kurunenn svedat|gurunenn svedat]] (''svensk krona'') eo moneiz ar vro ; Sveden n’emañ ket e tachenn an "[[euro]]".

== Rannoù melestradurel ==
Rannet eo Sveden en 21 [[kontelezh|gontelezh]] (''län''). Pep kontelezh a zo renet gant ur c’huzul merañ (''Länsstyrelsen'') a zo gantañ ur galloud erounit, ha gant ur vodadenn lec’hel (''Landstinget'') a zo ganti ur galloud lezenniñ. E pep kontelezh e kaver [[kumun]]ioù (''kommuner''), a sav an niver anezho da 289 en holl.

E [[1634]] e voe savet kontelezhioù, gant ar c’hañseller [[Axel Oxenstierna]], a glaske modernaat ar vro. Adkemeret e voe mui pe vui bevennoù ar 25 [[Proviñsoù Sveden|proviñs]] (''landskap'') a oa er vro a-raok, met diforc’hioù a c’hell bezañ a-wechoù etre harzoù ar proviñsoù kozh hag ar c’hontelezhioù. 

{| style="margin:auto;"
|- valign="top"
|
* AB: [[Kontelezh Stockholm|Stockholm]]
* AC: [[Kontelezh Västerbotten|Västerbotten]]
* BD: [[Kontelezh Norrbotten|Norrbotten]]
* C: [[KontelezhUppsala|Uppsala]]
* D: [[KontelezhSödermanland|Södermanland]]
* E: [[Kontelezh Östergötland|Östergötland]]
* F: [[Kontelezh Jönköping|Jönköping]]
* G: [[Kontelezh Kronoberg|Kronoberg]]
* H: [[Kontelezh Kalmar|Kalmar]]
* I: [[Kontelezh Gotland|Gotland]] 
* K: [[Kontelezh Blekinge|Blekinge]]
* M: [[Kontelezh Skåne|Skåne]]
* N: [[Kontelezh Halland|Halland]]
* O: [[Kontelezh Västra Götaland|Västra Götaland]]
* S: [[Kontelezh Värmland|Värmland]]
* T: [[Kontelezh Örebro|Örebro]]
* U: [[Kontelezh Västmanland|Västmanland]]
* W: [[Kontelezh Dalarna|Dalarna]]
* X: [[Kontelezh Age Roe|Gävleborg]]
* Y: [[Kontelezh Västernorrland|Västernorrland]]
* Z: [[Kontelezh Jämtland|Jämtland]]
|
[[Restr:sweden_counties.png|240px|Kontelezhioù Sveden]]
|}

== Douaroniezh ==
[[Restr:Sweden.jpg|thumb|Kartenn Sveden]]
Un [[hinad kerreizh]] a ren e Sveden, dre vras, nemet en hanternoz pellañ e ren un hinad isarktikel. Er c’hreisteiz e kaver gwez dezho delioù dibad hag en hanternoz [[avalpineg]]ed evel ar [[pruñs]] ha gwez-[[bezv]]. En hanternoz da [[Kelc'h Arktika|gelc’h pennahel Arktika]] ned a ket an heol da guzh e-pad ul lodenn eus an [[hañv]] ha gwelout a reer [[heol hanternoz]] ; e-pad ar [[goañv]], er c’hontrol, e vez noz e-pad meur a sizhun pa chom kuzh an heol e-pad ur pennad hir pe hiroc’h diouzh al [[ledred]]. Er c’hornôg ez eus un [[aradennad venezioù]] a ra an harzoù etre Sveden ha [[Norvegia]]. Er mervent, eus tu [[Mor an Hanternoz]], e vez klouaroc’h an amzer abalamour ma erru levezon ar [[Gulf Stream]] betek eno. En enep eo yenoc’h aodoù ar reter, eus tu ar [[Mor Baltel]] ha skornet e vez an dour a-wechoù e-pad ar goañv. 

[[Stockholm]] eo ar [[kêr-benn|gêr-benn]]. E-touez ar c’hêrioù bras all e c’heller menegiñ [[Göteborg]] (brasañ [[porzh (bagoù)|porzh]] ar vro), [[Malmö]] hag [[Uppsala]] (a zo brudet he skol-veur).

[[Gotland]] hag [[Öland]] eo an div [[enez]]enn vrasañ e-touez inizi Sveden.

=== Kêrioù pennañ ===
{| class="wikitable sortable"
! Renk
! Keoded
! Poblañs
! Gorread
! Stankder
|-align=right
|1 ||align=left| [[Stockholm]] || '''774,411''' || 187.74 || 4,124.91
|-align=right
|2 ||align=left| [[Göteborg]] || '''487,028''' || 450.71 || 1,080.58
|-align=right
|3 ||align=left| [[Malmö]] || '''272,634''' || 155.56 || 1,752.60
|-align=right
|4 ||align=left| [[Uppsala]] || '''183,911''' || 2,189.10 || 84.01
|-align=right
|5 ||align=left| [[Linköping]] || '''137,949''' || 1,435.80 || 96.08
|-align=right
|6 ||align=left| [[Västerås]] || '''132,344''' || 962.78 || 137.46
|-align=right
|7 ||align=left| [[Örebro]] || '''128,170''' || 1,380.11 || 92.87
|-align=right
|8 ||align=left| [[Norrköping]] || '''124,729''' || 1,503.61 || 82.95
|-align=right
|9 ||align=left| [[Helsingborg]] || '''122,349''' || 346.25 || 353.35
|-align=right
|10 ||align=left| [[Jönköping]] || '''121,229''' || 1,488.75 || 81.43
|-align=right
|11 ||align=left| [[Umeå]] || '''110,919''' || 2,331.39 || 47.58
|-align=right
|12 ||align=left| [[Lund]] || '''102,452''' || 430.27 || 238.11
|-align=right
|13 ||align=left| [[Borås]] || '''99,645''' || 915.22 || 108.88
|-align=right
|14 ||align=left| [[Sundsvall]] || '''94,121''' || 3,208.70 || 29.33
|-align=right
|15 ||align=left| [[Gävle]] || '''92,257''' || 1,615.07 || 57.12
|}

== Istor ==
Da vare [[Oadvezh ar Maen]] (6000 kent J.K. – 4000 kent J.K.) e oa poblet Sveden gant tud a veve diwar chaseal [[loen]]ed ha kutuilh [[frouezh]]. Pobladoù [[Skandinavia]] a emdroas goustadik, o kregiñ gant [[Oadvezh an Houarn]] pa oa krog ar [[Henroma|Romaned]] da skrivañ.

Ar meneg kentañ eus Sveden er skridoù a gaver gant an [[istor]]our roman [[Tacitus]] er {{Iañ kantved}} : skrivañ a ra hennezh e oa galloudus ar [[Suiones]], ur [[meuriad]] a oa o vevañ e kreiz ha reter ar vro, er [[Svealand]]. Dont a ra anv Sveden eus anv ar bobl-se. [[Kreisteiz]] ar vro a oa annezet gant [[Goted]] moarvat, er vro anvet [[Götaland]]. Ne ouzer ket kalz a dra diwar-benn ar mare-se, nemet ar pezh a zo chomet e [[saga]]où zo. E-barzh ar varzhoneg [[hensaozneg|hensaoznek]] hir ''[[Beowulf]]'' ez eus anv eus emgannoù etre ar ''Sweonas'' (''Suiones'') hag ar [[Goted|C’hoted]].

Da vare ar [[Vikinged]], en [[IXvet kantved|IXvet]] hag en [[Xvet kantved]], ez eas Vikinged eus Sveden war-zu ar reter, war-zu ar broioù a oa en tu all d’ar [[Mor Baltel]] ha [[Rusia]]. Dont a ra anv Rusia eus anv [[finneg|finnek]] ar Vikinged-se : ''Rus'' (''Ruotsi'' eo anv finnek Sveden hiziv an deiz c’hoazh). Mont a reas lod anezho, a-hed stêrioù Rusia, betek ar [[Mor Du]] ha pelloc’h c’hoazh, betek [[Kergustentin]] hag ar [[Mor Kreizdouar]]. Disheñvel e oa Vikinged Sveden diouzh o c’henseurted eus Norvegia ha Danmark pa ne oant ket troet kement gant ar brezelioù, met muioc’h gant ar c’henwerzh. Digoret o deus hentoù ar c'henwerzh a-dreuz ar broioù slav eus goueled ar Mor Baltel betek an [[impalaeriezh roman ar Reter|impalaeriezh vizantat]]. An alouberien svedat, anavezet dindan an anv a [[Vareged]], o deus savet [[priñselezh]]ioù evel hini [[Kyiv]].

[[Kristeniezh|Kristenaet]] e voe ar vro er [[XIIvet kantved]] : eskopti [[Uppsala]], da skouer, a voe krouet e [[1164]]. Gant kement-se e voe aesaet savidigezh ur [[stad]] stabil gant he c’hreiz war aod ar [[Mor Baltel]] : e [[1250]] e teuas rummad ar [[Folkung]] e penn ar vro ha staliañ a rejont o c’hêr-benn e [[Stockholm]]. Gant ar [[Bosenn Zu|Vosenn Zu]] e voe lakaet diaes ar vro, er [[XIVvet kantved]], evel ma c’hoarvezas gant ur bern broioù en Europa. 

Daoust d’an diaesterioù-se e voe kreñvaet ar stad tamm-ha-tamm hag en em astenn a reas ar vro war-zu an hanternoz, [[Laponia]] hag ar rannvroioù a zo bremañ e [[Finland]]. Dont a reas Finland da vezañ ul lodenn eus Sveden e [[1362]] (ha betek [[1809]]).

E [[1389]], [[Norvegia]], [[Danmark]] ha Sveden a voe unanet dindan ur roue hepken, en [[Unvaniezh Kalmar]]. E-pad ar [[XVvet kantved]] e stourmas Svediz a-enep ar c’hreizennañ dindan aotrouniezh ar roue danat. Goude meur a vrezel e voe kuitaet Unaniezh Kalmar gant Sveden, e [[1521]], pa embannas Gustav Eriksson Vasa, anavezetoc’h dindan an anv [[Gustav Iañ Vasa|Gustav I{{añ}} a Sveden]], e oa distag Sveden adarre. 

Ober a reer''Tad ar Vro'' eus Gustav I{{añ}}. Dindan e ren e voe degemeret an [[Disivoud protestant]] gant Sveden ha dilezet ar [[Katoligiezh|Gatoligiezh]]. Sevel a reas ur parlamant (ar ''[[Riksdag]]''), a oa ennañ dileuridi eus ar vourc’hizien.

[[Restr:Gustav_Vasa.jpg|thumb|left|[[Gustav Iañ Vasa]]]]
Er {{XVIIvet kantved}} e kreskas galloud Sveden en Europa, abalamour ma kemeras perzh er [[Brezel Tregont Vloaz]]. Er c’hantved goude avat, Rusia a gemeras diganti douaroù ar reter (''Österland'') ha krouiñ eno, e [[1809]], [[Dugelezh Vras Finland]].

Goude [[Brezelioù Napoleon]], Danmark a rankas lezel [[Norvegia]] gant Sveden ([[Emglev Kiel]] e [[1814]]). D’ar mare-se e klaskas Norvegia bezañ dizalc’h ha brezel a voe etre Sveden ha Norvegia e [[1814]]. Un emglev a voe kavet, da unaniñ an div vro, pep hini gant he farlamant, dindan aotrouniezh roue Sveden. Padout a reas an emglev-se betek [[1905]]. Ar brezel a-enep Norvegia ne badas nemet pemzektez hag ar brezel diwezhañ eo a vefe bet graet gant Sveden. Abaoe he deus bevet 200 vloaz a beoc’h.

En {{XIXvet kantved}} e kreskas kalzik ar boblañs, abalamour d’ar peoc’h-se, ha rankout a reas kalz tud divroañ da-heul da c’hounit o buhez, o vont d’ar [[Stadoù Unanet]] dreist-holl. Gant an [[Dispac'h greantel]] ez eas muioc’h-mui a dud da chom er c’hêrioù ha da labourat er greanterezh. Diwar se e kreskas un emsav sindikalour kreñv ha, goude, ur strollad sokial-demokrat ken kreñv all. 

Dont a reas Sveden a-benn da chom neptu e-pad ar [[Brezel bed kentañ]] hag an [[Eil brezel bed]], war-bouez ar skoazell a voe roet da [[Finland]] d’en em zifenn a-enep an [[Unaniezh Soviedel]] e [[1939]] ha [[1940]]. Goude an Eil brezel bed e talc’has Sveden da ren ur politikerezh neptu e-keñver ar bloc’hadoù bras, betek hiziv. E [[1995]] e teuas da vezañ ezel eus [[Unaniezh Europa]], met nac’het he deus degemer an [[euro]] da voneiz.
[[Restr:ABBA - TopPop 1974 5.png|thumb|Ar strollad [[ABBA]] d'ar [[26 a viz Ebrel]] [[1974]], nebeut devezhioù goude ma vefe bet aet ar maout ganto e-pad kenstrivadeg an [[Eurovision]]]]
Unan eus ar broioù gant ar [[barr bevañ]] uhelañ er bed eo Sveden.
{{clr|left}}
== Sevenadur ==
E-touez ar strolladoù sonerezh brudetañ emañ [[ABBA]], [[Europe (strollad sonerezh)|Europe]], [[Aha]], [[Ace of Base]], [[The Cardigans]].

E bed al lennegezh eo brudet ar [[romantoù polis]], da skouer [[Teiroberenn Millennium]] gant [[Stieg Larsson]]. 

Er sinema e c'heller menegiñ [[Ingmar Bergman]].

== Yezhoù ==
Ha pa ne vefe yezh ofisiel ebet hervez lezenn ez eo ar svedeg ar yezh nemeti a-berzh-Stad. Pemp yezh all, kaozeet gant minorelezhioù, a zo anavezet evel yezhoù minorel, abaoe ma voe degemeret, gant Sveden, [[Karta Europa ar yezhoù rannvro pe bihanniver|Karta Kuzul Europa evit ar yezhoù minorel pe rannvroel]], e [[1999]]. Div anezho a zo anavezet war pep a dachenn resis, hag an teir all a zo anavezet dre ar vro a-bezh :
* ar [[finneg]] (unvan)
* [[finneg]] Tornedal pe "Meänkieli" (war harzoù Finland)
* ar [[yidicheg]]
* ar [[samieg]] (en hanternoz)
* ar [[romeg]]

Ouzhpenn se e c’heller menegiñ daou dra all :
* parlant [[Skania]], a zo evit tud zo ur yezh distag diouzh ar svedeg hag evit tud all ur rannyezh svedek, n’eo ket bet anavezet da "yezh vinorel" gant Sveden, da vare sinadur Karta Kuzul Europa, daoust ma oa bet goulennet gant tud zo ;
* prezeg [[Gotland]], a vije evit tud zo adarre ur yezh disheñvel diouzh ar svedeg hag evit tud all ur rannyezh svedek levezonet gant yezh skandinavek kozh an enezenn, n’eo ket anavezet kennebeut. 

E Sveden, evel ma c’hoarvez e lec’h all e Skandinavia, eo ledet-kenañ an anaoudegezh eus ar [[saozneg]]: er skolioù-meur e roer kentelioù zo e saozneg (danvezioù skiantel pe teknikel) hag en embregerezhioù bras evel [[Ericsson]] ez a an traoù en-dro alies e [[saozneg]].

== Armerzh ==
Embregerezhioù bras zo evel [[Ericsson]], [[Electrolux]], [[H&M]], [[Ikea]], [[Spotify]], [[Saab]], [[Scania]], [[Tele2]], [[Tetra Pak]] ha [[Volvo]].

== Tud dibar ==
* [[Ingvar Kamprad]], krouer [[IKEA]]
* [[ABBA]] strollad sonerezh
* [[Pia Cramling]], mestrc'hoarierez [[echedoù]].

== Liammoù diavaez ==
{{commons|Sverige|Sveden}}
* [http://www.visitsweden.com/ Pajenn ofisiel an touristerezh e Sveden] (e meur a [[yezh]])
* [http://www.sweden.se/ Sweden.se] (e saozneg pe e svedeg)
* [http://www.sweden.gov.se/ Gouarnamant Sveden] (e saozneg pe e svedeg)

== Notennoù ==
{{Daveoù}}

{{Stadoù Europa}}
{{Kuzul An Norzh}}
{{Monarkiezhoù}}

[[Rummad:Broioù]]
[[Rummad:Sveden| ]]