Gwelet an tarzh evit Svalbard

{{databox}}
'''Svalbard''' a zo un [[enezeg]] e [[Meurvor Arktika]], er c'hornog da [[Douar Franz-Josef]], en norzh da [[Europa]], hanter-hent etre [[Norvegia]] ha [[Penn-ahel an Norzh]]. Emañ an inizi-se etre 74º ha 81º [[ledred]] norzh hag etre 10º ha 32° [[hedred]] reter. Stag eo an enezeg ouzh [[Rouantelezh Norvegia]]. Teir [[enez]]enn a zo tud o chom warno : [[Spitsbergen]], an hini vrasañ, [[Bjørnøya]] ha [[Hopen]]. [[Longyearbyen]] eo ar [[kêr|gêr]] vrasañ hag ar [[kêr-benn|gêr-benn]]. Gant [[Emglev Svalbard]], sinet e [[1920]], e voe anavezet [[riegezh]] Norvegia war an enezeg, ha dont a reas en he [[kerzh|c'herzh]] e [[1925]], met bez' ez eo c'hoazh unan eus ar pevar [[tiriad|ziriad]] er bed a zo anavezet o statud arbennik gant [[feur-emglev etrebroadel|emglevioù etrebroadel]]. Gwechall e veze anvet an holl enezeg ''Spitsbergen'' (Spitzberg e [[galleg]]) diwar anv an enezenn vrasañ. ''Spitsbergen'' a zo evit "[[pikern|menez pikerniet]]".

== Istor ==
Marteze e oa bet kavet inizi Svalbard gant ar [[Vikinged]] en {{XIIvet kantved}} pa'z eus anv eus ''Svalbard'' (= [[ribl]]enn yen) er [[saga]]où [[hennorvegeg]], met lod a soñj e c'hell bezañ ur riblenn yen all, evel enez [[Jan Mayen]] pe ar [[Greunland]].<br />
En ur doare suroc'h e c'heller tennañ kont eus ar gavadenn graet gant an ergerzher [[izelvroat]] [[Willem Barents]] e [[1596]]. Er {{XVIIvet}} hag en {{XVIIIvet kantved}} e voe korvoet Enez Spitsbergen evel un annez etrebroadel evit ar balmumeta ken ez eas da get [[balum reizh Greunland|balum ar Greunland]]. Gant listri Izelvroiz, an [[Danmark|Daned]], [[Breizh-Veur|Breizhveuriz]], ar [[Bro-C'hall|C'hallaoued]] ha Norvegiz e voe chaseet ar balumed ha {{formatnum:60000}} anezho gant Izelvroiz hepken.<br />E bae Madalen (Magdalenefjorden), ul lec'h brav-eston e Norzh Enez Spitsbergen, e kaver un toullad bezioù chaseourien balumed hag ur monumant bihan e koun Euskariz marvet eno. Anv Santez [[Madalen]] a vefe bet roet d'ar fjord en o enor. 

Ul lec'h evit mont da ergerzhout Arktika eo bet ivez p'emañ e kreiz [[Meurvor Arktika]].<br />
E 1839 un ergerzhadeg skiantel gall renet gant [[Joseph Paul Gaimard]] (1796-1858) a yeas betek ar Svalbard war ar gorvetenn ''La Recherche''. War vourzh al lestr e oa al livour [[François Auguste Biard]] (1798-1882) ha danvez e wreg, ar skrivagnerez [[Léonie Thévenot d'Aunet]]. Livet ez eus bet un toullad taolennoù diwar-benn ar Svalbard ha [[Sápmi|Bro ar Samied]] gant [[François Auguste Biard]]. Enbannet eo bet danevell veaj Léonie D'Aunet, ''Voyage d'une femme au Spitzberg'', e ti Hachette e 1855. Roet eo bet anv ''La Recherche'' d'ur fjord war enezenn Spitsbergen (Recherchefjorden war Wedel Jarlsberg Land). 
Kalz ergerzherion a loc'has eus [[Ny-Ålesund]] e deroù an {{XXvet kantved}} ([[Roald Amundsen]], [[Umberto Nobile]], [[Lincoln Ellsworth]], [[an amiral Byrd]] war-du pennahel an Norzh pe pelloc'h. E 1926 e kuitaas aerlestr Amundsen ha Nobile, an ''Norge'', Ny Ålesund evit tizhout an [[Alaska]]. Daou vloaz war-lerc'h e klaskas Nobile ober memes beaj gant an ''Italia''. Kollet e voe. Amundsen hag e skipailh a varvas o vont d'e glask. Nobile a voe adkavet goude...

E deroù an {{XXvet kantved}} e krogas [[embregerezh]]ioù eus meur a vro da gleuziañ [[mengleuz glaou|mengleuzioù glaou]]. Gant ar "Feur-emglev o tennañ da Spitsbergen" sinet e 1920 e voe anavezet riegezh Norvegia, met gant gwirioù bevennet. Chom a rae pep a stal gorvoiñ evel m'emaint (mengleuzioù glaou peurvuiañ) ha ne oa ket aotreet da Norvegia da staliañ he [[lu]].<br />
Krediñ a ra da lod istorourien eo bet roet Svalbard da Norvegia evit he zrugarekaat p'he doa stourmet taer war vor a-enep d'an [[Alamagn|Alamaned]] e-doug ar [[Brezel-bed kentañ]] ha kollet un toullad bras a dud ha listri ganti.<br />
Hiziv ne chom nemet mengleuzioù glaou norvegat ha [[Rusia|rusian]]. E [[2008]] eo bet krouet ur gwarez danzouar evit [[had]]où ar bed.

== Douaroniezh ==
13% a lec'hioù goloet a van, 27% a reier moal, 60% a skornegi a d'ober ar Svalbard. An hin a zo pennahelel rust, hini un dezerzh yen. Etre 200 ha 300 mm glav ar bloaz. Gwrez keitat : etre -4°C ha 6°C e miz Gouhere ; -16°C betek -30°C e miz Genver.
Newtontoppen ({{formatnum:1713}} m) eo al lec'h uhelañ. 

Evned a gaver kalzik (ouzhpenn 160 spesad). Chom a ra un nebeud [[balum]]ed. [[Reunig]]ed a zo niverus keñveriet gant ar [[kole-mor|c'holeoù-mor]] bet chaseet kalz d'ur mare zo bet (etre 500 ha {{formatnum:2000}}). Ouzhpenn ar [[arzh gwenn|arzhed gwenn]], loen arouezel ar Svalbard, e kaver [[louarn Arktik|lern arktek]] ha [[karv-erc'h|kirvi-erc'h]] (war dro {{formatnum:10000}}). 

Estreget Longyearbyen ez eus tri lec'h war Enez Spitsbergen ma kaver tud a-hed ar bloaz : Barentsburg, 400 annezad, ur vengleuz glaou perc'hennet gant Rusianed; Pyramiden, gant un nebeud Rusianed (un eizh bennak); ha Ny-Ålesund, gant 130 skiantour a 15 bro e-kerzh an hañv ha 30 a-hed ar bloaz. Krouet eo bet ar gêriadenn e 1916 gant Kings Bay Kull Compani. Betek 1963 e oa ur vengleuz glaou eno. Serret voe da-heul un toullad tarzhadennoù a lazhas mengleuzerien. Bremañ ez eo ur greizenn skiantel etrebroadel. Bez' e vefe ar gêriadenn dostañ ouzh [[penn-ahel an Norzh]] (79°N) gant annezidi a-hed ar bloaz. 

Ma kendalc'h ar vorskorneg da gilañ, ma c'hell al listri bras tremen hañv-c'hoañv dre an Norzh evit tizhout ar Meurvor Habask, ma teu aesoc'h mont da glask ar petrol hag ar gaz a zo dindan ar mor tro-dro da Svalbard, e cheñcho mik pouez ekonomikel an enezeg hag he dremm. 
 
[[Restr:Longyearbyen4.jpg|thumb|left|Kêr Longyearbyen]]
{{clr|left}}
{{Tiriadoù tramor Norvegia}}
{{Stadoù Europa}}

[[Rummad:Tiriadoù tramor Norvegia]]
[[Rummad:Svalbard]]
[[Rummad:Inizi Norvegia]]
[[Rummad:Enezegi]]