Gwelet an tarzh evit Segal

{{Taxobox Plant  |  Segal | Secale cereale illustration.jpg| Secale cereale| }}
{{Taxobox Divisio  | Magnoliophyta }}
{{Taxobox Classis  | Liliopsida}}
{{Taxobox Ordo   | Poales }}
{{Taxobox Familia | Poaceae }}
{{Taxobox Genus   | Secale }}
{{Taxobox Anv skiantel-plant |Secale cereale | [[Friedrich August Marschall von Bieberstein|M.Bieb.]] }}
{{Taxobox Echu}}


Ar '''segal''' (''Secale cereale'') a zo un [[ed|edenn]] eus kerentiad ar [[Poaceae]]. Tost-tre eo ouzh an [[heiz]] hag ar [[gwinizh]] hag implijet e vez d'ober [[bleud]], [[bara]], [[bier-segal]], [[vodka]], wiski-segal (rye whisky) hag ivez da vagañ loened-feurm.

== Orin ==

[[Restr:Wild rye.jpg|left|300px]]
[[File:Secale cereale MHNT.BOT.2015.2.40.jpg|thumb|left|''Secale cereale'']]
Bez' ez eo unan eus ar spesadoù ed gouez a gresk e kreiz [[Turkia]]. Kavout a reer roudoù eus ar stumm-feurm a zrevadoù bihan en un nebeud lec'hiennoù arkeologiel e Turkia met estreget-se ne zeu war-wel nemet en [[Europa]] e-pad oadvezh an arem etre -1800 ha -1500<ref>Daniel Zohary and Maria Hopf, ''Domestication of plants in the Old World'', third edition (Oxford: University Press, 2000), p. 75</ref>. Posupl eo e oa bet degaset da Europa eus Turkia asambles gant ar [[gwinizh]] hag e oa bet gounezet diwezhatoc'h en un doare distag. Gounezet e oa bet gant ar Romaned e [[Preden]] ha war vord an [[Danav]] met fall e oa bet kavet ganto hervez [[Plinius an Henañ]].

== Gounidegezh ==
Gouzañv a ra ar segal un douar trenk hag un hinad c'hleb ha yen gwelloc'h eget ar [[gwinizh]] met n'eo ket ken kalet ouzh ar riv hag an [[heiz]]. E Turkia e vez gounezet alies gant ar gwinizh. Reiñ a ra un blaz ispisial d'ar bleud ha trevadoù fonnus pe fonnusoc'h a vez ha pa ve bet fall an amzer.

== Gounid ==

{| class="wikitable" align=left style="clear:left"
! colspan=2|Produerien pennañ segal — 2005<br />(milion ton)
|-
| {{RUS}} || align="right" | 3.6
|-
| {{POL}} || align="right" | 3.4
|-
| {{GER}} || align="right" | 2.8
|-
| {{BLR}} || align="right" | 1.2
|-
| {{UKR}} || align="right" | 1.1
|-
| {{CHN}} || align="right" | 0.6
|-
| {{CAN}} || align="right" | 0.4
|-
| {{TUR}} || align="right" | 0.3
|-
| {{USA}}|| align="right" | 0.2
|-
| {{AUT}} || align="right" | 0.2
|-
|'''Bed a-bezh''' || align="right" | '''13.3'''
|-
|colspan=2|''Source: <br />[[UN Food & Agriculture Organisation]] (FAO)''<ref>[http://www.fao.org/es/ess/top/commodity.html?lang=en&item=15&year=2005 Major Food And Agricultural Commodities And Producers - Countries By Commodity<!-- Bot generated title -->]</ref>
|}

E norzh, kreiz ha reter [[Europa]] e vez gounezet ar segal dreist-holl. Mont a ra e gelc'hiad eus norzh [[Alamagn]] betek norzh ha kreiz [[Rusia]] hag e-barzh emañ [[Ukrainia]], [[Belarus]], [[Lituania]] ha [[Latvia]] ivez. Gounezet e vez e [[Norzhamerika]], en [[Arc'hantina]], e [[Turkia]], [[Kazakstan]] hag e norzh [[Sina]].

War-zigresk emañ ar c'hementadoù produet abalamour d'ur goulenn dister. Da skouer, kouezhet eo gounezerezh Rusia eus 13.9 milion a donennadoù e [[1992]] da 3.4 e [[2005]].

== Kleñvedoù ==

Gwiridik-tre ouzh an [[druilh]] eo ar segal. Debriñ segal druilhet a c'hell bezañ penn-kaoz d'ur gwall gleñved, an [[druilherezh]] e anv. Kleñvedoù-red druilherezh a veze ingal a-walc'h gwechall er broioù yen ma oa ar segal an ed pouezusañ. Hervez tud 'zo, an emdouelladurioù a oa-eñ abeg dezho a voe penn-kaoz da galz a tamalladennoù [[huderezh]]<ref>[http://www.botany.hawaii.edu/faculty/wong/BOT135/LECT12.HTM Ergot of Rye: History<!-- Bot generated title -->]</ref>.

== Implij ==

[[Restr:Mischbrot-1.jpg|right|250px]]

[[Bara-segal]] a vez debret en un doare ingal e norzh [[Europa]]. Implijet e vez ivez d'ober ar [[bara strakus svedat]]. E-barzh ar bleud segal ez eus nebeutoc'h a [[gluten|c'hluten]] eget er bleud gwinizh ha muioc'h a [[gwiad|wiad]]. Gallout a ra boud implijet ivez d'ober un doare [[wiski]] ha [[bier]].

== Arc'hant ==
Implijet e vez ar ger evit [[arc'hant]]. ''Ober segal'' a zo gounit kalz arc'hant.

== Gwelet ivez ==


* [[Druilh]]
* [[Bier-segal]]
* [[Whisky segal]]

== Daveoù ==
<references/>
* {{ITIS|taxon = Secale cereale|ID = 42089|date = September 22|year = 2002}}
{{unimelb|Secale.html}}

== Liammoù diavaez ==
* Gordon Hillmann: ''[http://www.ingentaconnect.com/content/arn/hol/2001/00000011/00000004/art00172 New evidence of Lateglacial cereal cultivation at Abu Hureyra on the Euphrates]'', in: [[The Holocene]] 11/4 (July 2001), p. 383-393.
* [http://digital.library.unt.edu/permalink/meta-dc-1498:1 ''Growing Rye''] hosted by the [https://web.archive.org/web/20100827225848/http://www.library.unt.edu/govinfo UNT Government Documents Department]

{{ed}}

[[Rummad:Ed]]
[[Rummad:Secale]]