Gwelet an tarzh evit Proviñs roman

{{databox}}
[[Skeudenn:Roman Empire Map.png|thumb|400px| Kartenn an [[Impalaeriezh roman]], gant he froviñsoù, goude [[120]]]].

Ar '''broviñs''' ( ''provincia'' e [[latin]], liester ''provinciae'') a oa ur rann velestradurel en [[Henroma]] evit ar broioù aloubet. Kentañ tro ma voe meneg anezho e voe da vare ar [[Brezel punek kentañ|brezelioù punek]], pa greskas ar Republik roman betek mont e-maez ledenez Italia. Adalek neuze ne baouezas ket o niver da greskiñ. 
E fin ar Republik roman evel dindan an Impalaeriezh uhel e veze ar rannoù melestradurel brasañ  er-maez eus [[Ledenez Italia]] (bet e-pad pell hep ar [[keodedelezh|geodedelezh]] roman). Kreskiñ a reas o niver betek un daou-ugent bennak dindan ar Severed. [[Diocletianus|Dioklesian]], dindan an [[Tetrarc'hiezh|Detrarc'hiezh]]  (e-tro [[296]]), a gemmas naet rannoù melestradurel an Impalaeriezh, o lakaat niver ar proviñsoù da greskiñ hag o krouiñ un rann velestradurel brasoc'h evit ar proviñsoù, an eskobiezhioù. 

Dre vras e veze meret ar proviñsoù gant [[politikour]]ien, anezho [[Sened]]ourien, alies bet [[konsul]] pe [[praetor]] a-raok. N'eus bet nemet un nemedenn, pa voe enframmet proviñs [[Henegipt|Egipt]] en impalaeriezh roman gant [[Aogust (impalaer)|Aogust]] goude marv [[Kleopatra]] : meret e veze gant ur gouarnour eus renk ar [[marc'heg (Henroma)|varc'heien]] traken (ur renk izeloc'h); kuit d'ar Senedourien da gaout re a c'halloud o ren ar vro binvidik-se a bourveze Roma gant gwinizh.

== Gerdarzh ==
En deroù e talveze an termen ''provincia'' da envel an tiriad ma oa aotreet ur "magistratus" ''(mestr)'' da lakaat e veli ''[[imperium]]'' da dalvezout gant ar [[Sened]] (''pro-vincia'' : a dalvez "da vezañ trec'het", kevatal d'an dachenn vrezeliañ diavaez a-vremañ).

Dont a ra ar ger [[brezhonek]] "proviñs" eus an termen implijet gant ar [[Romaned]].

== Republik roman ==
E-pad ar mare ma padas ar [[Republik roman|Republik]] e veze anvet [[gouarnour roman|gouarnourien]] ar proviñsoù evit bloaz. E deroù pep bloaz e veze ingalet ar proviñsoù etre ar c'houarnourien da zont (dre tennañ plouzenn pe dre envel an dud war-eeun). Peurliesañ en em gave ar proviñsoù trubuilhet (pe ma oa trubuilh da gaout abalamour da aloubadegoù ar Varbared pe da emsavadegoù diabarzh) gant [[konsul|konsuled]] kozh, anezho tud doujet hag a skiant prenet. Evit kelo dasparzh al [[lejion roman|lejionoù]] e oant ivez diouzh ar gourdrouz pe diouzh an dañjer a oa e lec'h pe lec'h. E [[14]], da skouer, ne oa lejion ebet e proviñs [[Lusitania]]. E [[Germania Inferior]] avat, ma ne oa ket bet plaenaaet an traoù war harzoù ar [[Roen]] e oa ur [[gwarnizon]] a pevar lejion. Ar proviñsoù kudennek-se eo a veze c'hoantaet ar muiañ gant an danvez gouarnourien. Kudennoù a dalveze brezel ha brezel a zegase preizherezh, sklaved da werzhañ ha tuioù liesseurt da binvidikaat. [[Sikilia]] eo bet ar broviñs roman kentañ adal [[241 kt JK|-241]], aloubet ma voe tamm-ha-tamm gant ar Republik roman e-pad ar [[brezel punek kentañ]] ([[264 kt JK|-264]] - [[241 kt JK|-241]])
Adal [[227 kt JK|-227]] e teu an termen ''provincia'' da dalvezout evit ur gomandelezh er-maez eus [[Italia]] ha, da c'houde, evit ur berc'henniezh eus Pobl Roma er-maez eus Italia. Aozet eo ar proviñsoù diouzh ul ''Lex provincialis'', kinniget gant ar jeneral roman bet trec'h.

En deroù e veze fiziet ar gouarnamant en ur [[pretor]] dilennet gant Pobl Roma, evit bloaz. Goude-se e veze anvet da c'houarnourien Magistrated er-maez eus o c'harg ha krouet e voe evito ar [[promagistratelezh|promagistratelezhioù]] : [[propretor]]ed ha [[prokoñsul]]ed. E [[81]] e tiviz [[Sulla]] mirout ar gouarnamantoù proviñsel evit ar bromagistraded hepken.

Ne vezed ket paeet evit ar garg met arc'hant a zegase memes tra. Gwalloberioù a voe sevenet ha prosezioù a voe, evel hini ar Sikilianed a-enep [[Verres]], pe emsavadegoù evel en [[Azia (proviñs roman)|Azia]].

== Roll proviñsoù ar Republik ==
* [[-241]] [[Sicilia (proviñs roman)|Sicilia]], proviñs propretorel 
* [[-231]] [[Corsica et Sardinia]], proviñs propretorel 
* [[-197]] [[Hispania Terraconensis|Hispania Citerior]] hag [[Hispania Ulterior]], proviñs propretorel 
* [[-167]] [[Illyricum]], proviñs propretorel 
* [[-146]] [[Proviñs roman Makedonia|Macedonia]]-[[Achaea (proviñs)|Achaea]], propretorel 
* -146 [[Africa proconsularis]], proviñs prokoñsulel 
* [[-129]] [[Asia (proviñs)]], proviñs prokoñsulel 
* [[-120]] [[Gallia Transalpina]] (goude-se [[Gallia Narbonensis]]), proviñs propretorel 
* [[-81]] [[Gallia Cisalpina]], proviñs propretorel 
* [[-74]] [[Bithynia]], proviñs propretorel 
* -74 [[Cyrenaica]] et [[Creta]], proviñs propretorel 
* [[-64]] [[Cilicia]] et [[Cyprus]], proviñs propretorel 
* -64 [[Syria (proviñs roman)|Syria]], proviñs propretorel 
* [[-30]] [[Aegyptus (proviñs)|Aegyptus]], proviñs propretorel, dezhi ur gouarnour dibar ar [[Praefectus augustalis]]
* [[-29]] [[Moesia]], proviñs propretorel 

== Impalaeriezh roman ==
P'en em stummas ar [[principat]], goude ar brezel diabarzh a gasas ar Republik d'an traoñ, gant [[Aogust (impalaer)|Aogust]] d'ar [[16 Genver]] [[27 kt JK|-27]] e voe lodennet ar proviñsoù etre an impalaer hag ar Sened. Chom a reas ar galloud da zibab ar c'houarnourien etre daouarn [[Aogust (impalaer)|Aogust]] evit ar proviñsoù kontrollet war ur par milourel ha melestradurel gantañ pe gant e warlec'hidi. Setu penaos e teuas ar proviñsoù strategelañ, lec'hiet peurliesañ a-hed harzoù tabutet an impalaeriezh, da vezañ [[proviñsoù roman impalaerel|proviñsoù impalaerel]] (''provinciæ Cæsaris''). Evit a sell ouzh ar proviñsoù all, e chomjont [[proviñsoù roman senedel|proviñsoù senedel]] (''provinciæ Senatus et populi'') ma oa ar gwir gant ar Sened da envel gouarnourien enno. A-feur ma veze aloubet broioù nevez ha ma veze didroc'het proviñsoù e voe kendalc'het da ingalañ ar proviñsoù etre an div aotrouniezh-se. Dre vras e tape ar Sened ar proviñsoù peoc'helaet a-gozh. An impalaer anezhañ mestr ar galloud milourel (''imperium majus'') a zalc'he evitañ ar proviñsoù war harzoù an impalaeriezh ma oa staliet al lejionoù.

Emdroet eo niver ha ment ar proviñsoù da-heul politikerezh diabarzh ar Romaned. Da vare an [[Impalaeriezh roman|impalaeriezh]] e voe rannet ar proviñsoù brasañ pe ar re ganto ar muiañ a warnizonoù (da skouer e voe rannet [[Pannonia]] ha [[Moesia]]) e proviñsoù bihanoc'h, kuit d'en em gavout en ur blegenn ma talc'he ur gouarnour hepken re a c'halloud etre e zaouarn, kement-se a-benn digalonekaat ar selloù c'hoantek war-du tron an impalaer e-unan. 

=== Proviñsoù senedel ===
Ren a ra ar peoc'h enno ha n'eus ket a lejionoù staliet enno. Suraet eo o [[surentez]] gant gwarez ar proviñsoù impalaerel nevez. Gouarnet e vezont gant promagistrated anvet gant ar Sened evit bloaz. Peurliesañ ez eus propretrored eus ar vagistrated-se, nemet evit Afrika — anvet a-wechoù "Afrika prokoñsulel" — hag Azia. Evit kargidi ar proviñsoù-se e vezont tennet d'ar blouzenn er Sened. Skoazellet eo ar gouarnour gant al ''legatus pro praetore'' (legad propretor) eus renk ar [[kestor|Gestored]]. 

Koulskoude eo gant an impalaer ma veze anvet ar [[prokulator|brokulatored]] er proviñsoù-se ivez evit merañ e zomanioù personel, sevel tailhoù zo ha merañ ar mengleuzioù.

Korvoder tellus ar proviñsoù-se, pinvidik-kaer evit an darn vrasañ anezho, a yae da vagañ teñzor ar Sened, an '''[[Ærarium|ærarium Saturni]]''; un doare e oa evit Aogust da vezañ deuet mat gant ar Sened.

'''Roll ar proviñsoù senedel e 27 kent JK''' :
Roet e voe d'ar Sened : [[Africa]], [[Asia]], [[Sicilia]], [[Hispania Baetica]], [[Gallia Narbonensis]], [[Macedonia]], [[Achaea]], [[Cyprus]], [[Creta et Cyrenaica]], [[Pontus]] ha [[Bithynia]]<br />

=== Proviñsoù impalaerel ===
Damsujet nemetken, e oa [[gwarnizon]]où staliet enno hag ober a rae ar c'houarnerien (al [[legad]]ed propretored pe ''legati Augusti pro praetore'') en anv an impalaer, hep tamm kefridi all ebet estreget an hini lakaet gant an impalaer.
* Pa ne oa nemet ul lejion e oa ar gouarnour ul legad Aogust [[propretor]] a renk pretorian, pa oa daou e oa ur propretor eus renk ar Senedourien. 
* Er proviñsoù anvet prokulatorek (bihan evit ar pep brasañ anezho, disteroc'h o fouez ha romanekaet nebeutoc'h ivez) n'eus ket a lejionoù, adstrolladoù milourel hepken; meret e vezont gant ur marc'heg : ar prokulator-gouarnour pe ''praeses''. Er c'hontrol d'ar Senedourien, n'eus ket gantañ ar ''ius gladii'' (gwir buhez pe marv war ur c'heodedour roman), nemet gant aotre an impalaer. 
* Disheñvel an traoù evit Egipt : abaoe [[emgann Actium|Actium]] ([[31 kt JK|-31]]) e vez sellet outi evel tra bersonel an impalaer. Meret eo gant ur prefed eus renk ar Varc'heien (prefed Egipt) : gouarnour ha pennkomandant al lejionoù eo war un dro. Difennet eo a d'ar Senedourien mont da Egipt.

'''Roll ar proviñsoù impalaerel e 27 kent JK''' :
Miret e voe gant [[Aogust (impalaer)|Aogust]] : [[Hispania Baleares]], [[Hispania Lusitania]], [[Hispania Tarraconensis]], [[Syria]], [[Britannia]], [[Moesia]], [[Dalmatia]], [[Gallia Aquitania]], [[Gallia Belgica]], [[Gallia Lugdunensis]], [[Cilicia]], [[Corsica et Sardinia]], [[Aegyptus]]

=== Terkañ an tiriadoù ===
Klokaet e voe rannadur melestradurel ar proviñsoù gant savidigezh ar rouedadoù kehentiñ ha treuzdougen rekis : treset e voe [[hent roman|hentoù nevez]], ha savet (dindan ren Aogust) ur rouedad [[post]] impalaerel (''[[cursus publicus]]''). Ouzhpenn e voe kempennet an tiriadoù dre grouiñ [[trevadenn (Roma)|trevadennoù]] niverus.

=== Krouidigezh proviñsoù nevez ===
'''Dre aloubiñ pelloc'h :'''

* [[-27]] : [[Lusitania]] ([[Portugal]]), dibezhiet eo Hispania Ulterior
* [[27]] : [[Achaia]] (deuet da vezañ ur broviñs diforc'h)
* [[25]] : [[Galatia]]
* [[22]] : [[Cyprus]] (deuet da vezañ ur broviñs diforc'h)
* [[16]] : [[Gallia Aquitania]] ha [[Gallia Belgica]] (dibezhiet eo Gallia Transalpina)
* [[15]] : [[Rhetia]]
* [[15]] : [[Noricum]]
* [[14]] : [[Alpes Maritimae]]
* [[10]] : [[Pannonia]]
* [[17]] : [[Cappadocia]]
* [[17]] : [[Germania Superior]] ha [[Germania Inferior]]
* [[40]] : [[Mauretania]] Tingitana ha Caesariensis
* [[43]] : [[Pamphylia]]-[[Lycia]]
* [[43]] : [[Britannia]] ([[Enez Vreizh]])
* [[46]] : [[Thracia]]
* gant [[Neron]] : [[Alpes Cottiae]]
* gant [[Vespazian]] : [[Epirus]]
* [[90]] : Rannet eo [[Moesia]] etre [[Moesia Inferior]] ha [[Moesia Superior]]
* [[105]] : [[Arabia (proviñs roman)|Arabia]]
* [[107]] : [[Dacia]]
* [[115]] : [[Armenia]], [[Mesopotamia]] hag [[Assyria]]
* {{Eil kantved}} : [[Alpes Poenninae]]
* [[193]] : [[Numidia]]

'''Dre zibezhiañ proviñsoù :'''

Adal [[Septimus Severus]], ne voe ket savet proviñsoù nevez dre nerzh an aloubiñ ken. Savet e voent dre rannañ proviñsoù a oa anezho c'hoazh. Da skouer e voe rannet [[Gallia Lugdunensis]] (e daou lankad) e peder froviñs (Lugdunensis I, II, ha goude III ha IV), ha Gallia Belgica e teir froviñs (I, II, III).

Gant an doare nevez-mañ e kreskas kalzik an niver a broviñsoù roman :

* [[210]] : 44 proviñs;
* {{IIIe kantved}} : 57 proviñs;
* [[369]] : 104 proviñs;
* {{Vvet kantved}} : 120 proviñs.

=== Ar proviñsoù roman e 120 ===

{{proviñsoù roman 120}}

=== Adframmadur ar proviñsoù en IIIe kantved ===
Doare ar proviñsoù roman senedel hag impalaerel a yae d'ober ur framm melestradurel skañv a-walc'h, ma oa emren-mat ar c'heodedoù proviñsel. Bastañ a rae ar framm aozañ-mañ da vare ar ''pax romana''. Kudennek e teuas da vezañ avat da vare [[enkadenn an IIIe kantved]] : ret e oa d'an tailhoù ha d'ar pourvezioù kreskiñ ha ne oa ket tomm-tomm dileuridi ar Sened, war-bouez unanik bennak, evit diskouez o youl hag ar varregezh vilourel gortozet adal d'ar [[Barbared|Varbared]]. 

Evel kalz a adreizhadennoù roman e voe pazennek ha pleustrek an adframmañ :
* [[Gallian]] ([[260]]-[[268]]) a vevenn muioc'h-mui perzh ar Senedourien er c'hargoù legaded proviñsoù impalaerel ha tennet e vez diganto komandantelezh al lejionoù. Muioc'h-mui e vez lakaet ''bez-praeses'' a renk marc'hegezh e-lec'h al ''Legati Augusti'' anezho prokoñsuled pe propretored. 
* E [[275]], [[Marcus Claudius Tacitus|Tacitus]] anvet impalaer gant Sened Roma, a cheñch penn d'ar vazh hag a ro ar gwir en-dro d'ar Senedourien da ren proviñsoù impalaerel evel prokoñsul.
* E [[282]], ec'h adkas [[Carus]] politikerezh Gallian hag argas a ra ar Senedourien eus gouarnerezh ar proviñsoù.

=== Ar Proviñsoù roman etre 300 ha 476 ===
A-benn ar fin e tiviz [[Diokletian]] rannañ ar velestradurezh sivil, fiziet en ur ''praese'', hag ar gomandantelezh vilourel, fiziet en un ''dux'' anezhañ un ofiser pignet tapet kargoù gantañ. An daou anezho dindan urzhioù an impalaer ha neket re ar Sened ken.

War an hevelep tro eo isrannet ar proviñsoù en unanennoù bihanoc'h. Daougementiñ a ra an niver a broviñsoù pe dost. Ouzhpenn 100 zo da neuze. Ouzhpennet e vez daou live melestradurel : an [[diosez|diosezoù]], daouzek anezho a vod ar proviñsoù ha pevar frefeti a vod an diosezoù. Tostaat a rae ar velestradurezh impalaerel ouzh an dachenn met lakaat a reas an niver a gargidi en impalaeriezh da greskiñ spontus.

Gant [[Diokletian]] e voe degaset un adreizhadenn krenn all e framm an [[Impalaeriezh roman|Impalaeriezh]] anvet '''[[tetrarkiezh]]''' (284-305); krouet e voe daou [[Aogust (titl)|Aogust]] "impalaer kozh" (unan er C'hornôg hag egile er Reter), pep hini anezho skoazellet gant un "impalaer yaouank" (anavezet da zanvez impalaer) anvet ''[[Kaezar (titl)|Kaezar]]'', ha pep hini eus ar pevar den-se o tifenn hag o verañ ur c'hard eus an impalaeriezh.

Ne badas ket pell ar framm dre ar munud-se ha buan ne voe ket mui anv eus ar Gaezared met adlakaet e voe e talvoud ar peder rann velestradurel e [[318]] gant an impalaer [[Kustentin Iañ (impalaer roman)|Kustentin I{{añ}}]] e mod [[prefeti pretorian|prefetioù pretorian]], a cheñche ingal ar pennoù anezho, evel er magistratelezhioù boas nemet hep skoazeller. Krouet e voe ivez un eil [[kêr-benn]] gant Kustentin anvet ''[[Nova Roma]]'', hag a zeuas da vezañ [[Kergustentin]] war e lerc'h. Pep hini eus an div gêr-mañ a oa en o fenn ur gournour dreistordinal ar ''[[Praefectus Urbi]]''. Dre vras, etre embannidigezh Diokletian ha dibenn ofisiel [[impalaeriezh roman ar C'hornôg|impalaeriezh ar C'hornôg]] e [[476]] eo bet degemeret e oa daouhanteret an impalaeriezh gant daou impalaer disheñvel evit ar c'hornôg hag ar reter.
Savet e voe daouzek [[diosez]] gant Diokletian ivez, pep hini anezho gouarnet gant ur [[vikel]]. Teir all a voe krouet er {{IVe kantved}} dre zisrannañ : er c'hornôg e voe rannet [[Italia (proviñs roman)|Italia]] e daou, hag er reter e voe distaget Egipt eus Oriens.

Titouroù dre ar munud war an emglevioù-se a vo kavet e ''[[Notitia Dignitatum]]'' (Marilh ar c'hargoù), un teul a sav da benn-kentañ ar {{Vvet kantved}}. Eus ar vammenn impalaerel dave-mañ eo e teu ar pep brasañ eus hon anaoudegezhi war an dachenn-mañ p'eo skrivet enni anvioù an takadoù gouarnet ha titloù ar c'houarnerien. Tabut zo kouskoude war titouroù zo a gaver en ''Notitia'' pa seblant anat eo koshoc'h mammennoù zo eget re all.

Dedennus eo keñveriañ an dra-se gant roll an tiriadoù milourel dindan an ''[[Dux|Duces]]'' (''Duged''), e karg eus gwarnizonoù an harzoù anvet ''[[limes|limites]]'', hag ar renk uheloc'h ''Comites rei militaris'', gant muioc'h a nerzhioù heloc'h ha, diwezhatoc'h, gant ur renk uheloc'h c'hoazh ar [[Magister Militum|Magistri Militum]]. 

Cheñchet e voe an isrannadur melestradurel-mañ diwezhatoc'h da vare an [[Impalaeriezh vizantat]] ha krouet e voe [[eksark|eksarkoù]] dreistordinal ha [[thema|themaoù]] (milourel e penn-kentañ).

==== Prefeti pretorian Galliae ====
E [[latin]] e veze graet gant ''Gallia'' a-wechoù da dermen hollek evit envel an holl pobloù kelt hag o zouaroù, evel an holl [[Brezhoned|Vrezhoned]] met ivez evit poblañs mesket ar proviñsoù iberian pe c'herman enno ur muianiver kelt. Pa vez graet gant al liester ''Galliae'' e talvez evit an holl vroioù-se ha neket Gallia [[Jul Kaezar]] hepken (da lavaret eo meur a vro vodern a-vremañ).

===== Diosez Galliae =====
Pakañ a rae war-dro an hanter eus proviñsoù Gallia an Impalaeriezh uhelañ :

* Dre vras [[Breizh]] ha hanternoz [[Bro-C'hall]] a-vremañ (e norzh al [[Liger]]), anvet da-heul anv ar gêr-benn Lugdunum, [[Lyon]] hiziv)
** [[Gallia Lugdunensis]] I 
** Gallia Lugdenensis II
** Gallia Lugdunensis III
** Gallia Lugdunensis IV
* E [[Belgia]], [[Luksembourg]], darn eus an [[Izelvroioù]] war glann gornoĝ ar [[Roen]]
** [[Gallia Belgica|Belgica]] I
** Gallia Belgica II
* [[Alamagn]] war glann gornôg ar Roen
** [[Germania]] I
** Germania II
* Ar meuriadoù [[Helveted|helvetek]] (darn eus [[Suis]]):
** [[Alpes Penninae et Graiae]]
** [[Maxima Sequanorum]]

===== Diosez Viennensis =====
Anvet diwar kêr ''Vienna'' ([[Vienne]] hiziv), ha bremañ e [[Bro-C'hall]] penn-da-benn, just e su al [[Liger]]; en deroù e-barzh proviñs nevez aloubet [[Gallia Transalpina]] [[Jul Kaezar|Kaezar]], met un diosez drezi hec'h-unan abaoe ar penn-kentañ.
* [[Viennensis]]
* [[Alpes Maritimae]]
* [[Gallia Aquitania|Aquitanica]] I
* Aquitanica II
* [[Novempopulania]]
* [[Gallia Narbonensis|Narbonnensis]] I
* Narbonensis II

Er {{Vvet kantved}} e voe erlec'hiet Viennensis gant diosez ''Septem Provinciae'' (7 Proviñs) gant an hevelep bevennoù. 

===== Diosez Hispaniae =====
[[Hispania]] a veze graet eus al [[ledenez iberek]] a-bezh. Tapout a rae Hispania ha proviñs kornôkañ Afrika roman :
* [[Baetica]] 
* [[Baleares]] ([[Balearez]] hiziv)
* [[Carthaginiensis]]
* [[Tarraconensis]] 
* [[Gallaecia]] ([[Portugal]] e [[Norte (Portugal)|norzh]] ar stêr [[Douro]] ha [[Galiza]])
* [[Lusitania]], Portugal (e su an Douro) ha takadoù tro-war-dro [[Spagn]] en [[Extremadura]] 
* [[Mauretania Tingitana]] pe [[Hispania Nova]], e [[Norzh Afrika]]

===== Diosez Britanniae =====
Stumm lies adarre evit [[Britannia]]
* [[Maxima Caesariensis]]
* [[Valentia (Enez Vreizh)|Valentia]]
* [[Britannia Prima]] 
* [[Britannia Secunda]]
* [[Flavia Caesariensis]]

==== Prefeti Pretorian Italia hag Afrika (kornôg) ====
* E penn-kentañ ne oa nemet un diosez en [[Italia (proviñs roman)|Italia]], met daouhanteret e voe etre an norzh hag ar su.

===== Diosez Italia suburbicaria =====
Merkañ a ra an anv pegen nes e oa da [[Roma]], 'an' Urbs ([[kêr-benn]]).
* [[Campania]]
* [[Tuscania et Umbria]]
* [[Picenum Suburbicarium]]
* [[Apulia et Calabria]]
* [[Bruttia et Lucania]]
* [[Samnium]]
* [[Valeria (proviñs)|Valeria]]
* [[Corsica]]
* [[Sicilia]]
* [[Sardinia]]

===== Diosez Italia annonaria =====
Dave a ra an anv-mañ d'ar stad a sujidigezh ma oa Roma e-keñver an takad-mañ evit he fourvezioù; e-barzh emañ an inizi na veze ket sellet outo evel ul lodenn eus Italia en [[Henamzer]] (setu perak e oant proviñsoù tra ma oa ur statud uheloc'h gant rannvroioù al ledenez) abalamour ma oant poblet gant pobloù all (evel [[Sikilia]] anvet diwar anv pobl ar [[Sikuled]]), hag abalamour d'o hengoun a vorlaerezh.
* [[Venetia hag Istria]]
* [[Aemilia]]
* [[Liguria]]
* [[Flaminia ha Picenum Annonarium]]
* [[Alpes Cottiae]]
* [[Raetia]] I
* [[Raetia]] II

===== Diosez Afrika =====
Enni lodenn greiz Afrika roman an Norzh :
* [[Africa proconsularis]]
* [[Byzacena]]
* [[Mauretania Caesariensis]]
* [[Numidia]]
* [[Tripolitania]]

==== Prefeti Illyricum ====
Anvet e voe [[Prefeti Illyricum]] diwar anv proviñs kozh [[Illyricum]].

E penn-kentañ ez ae div ziosez d'ober prefeti Illyricum : [[diosez Pannonia]] ha [[diosez Moesia]]. Diosez Moesia a voe daouhanteret diwezhatoc'h e div ziosez all : [[diosez Makedonia]] hag, er fin, gant an aloubadeg ziwezhañ [[diosez Dakia]].

===== Diosez Pannonia =====
Homañ a oa unan eus an div ziosez e kardoù reter an [[tetrarkiezh|detrarkiezh]] na oant ket e-barzh hanterenn sevenadurel gresian an impalaeriezh (Dakia a oa an hini all); lakaet e voe en impalaeriezh ar C'hornôg pa voe rannet an impalaeriezh da vat gant [[Teodosius Iañ|Teodosius I{{añ}}]] e [[395]].
* [[Dalmatia]]
* [[Noricum mediterraneum]]
* [[Noricum ripense]]
* [[Pannonia I]]
* [[Pannonia II]]
* [[Savia]]
* [[Valeria ripensis]]

===== Diosez Dakia =====
Bevañ a rae an [[Daked]] kostez [[Treuzsilvania]] a voe staget ouzh an impalaeriezh gant [[Trajan]]. Daoust da se, e voe peuzdilezet [[Dakia]] e-pad darvoudoù an {{IIIe kantved}}. Adannezet e voe an dud a veve er broviñs dilezet war glann zehou an [[Danav]] hag anvet e voe o bro nevez Dakia ivez. Treuzkaset e voe an diosez-mañ da [[impalaeriezh roman ar C'hornôg|impalaeriezh ar C'hornôg]] e [[384]] gant Teodosius I{{añ}}, moarvat evel digoll darnek graet d'an impalaerez Justina evit bezañ anavezet da impalaer ar skraper Magnus Maximus e [[Britannia]], [[Galia]] hag [[Hispania]]. 
* [[Dacia|Dacia mediterranea]]
* [[Moesia]] I
* [[Praevalitana]]
* [[Dardania (Europa)|Dardania]]
* [[Dacia|Dacia ripensis]]

===== Diosez Makedonia =====
Treuzkaset e voe [[Diosez Makedonia]] da impalaeriezh ar c'hornôg e 384 gant Teodosius I{{añ}} evel hini Dakia.
* [[Proviñs roman Makedonia|Macedonia Prima]]
* [[Proviñs roman Makedonia|Macedonia Salutaris]] (pe ''Macedonia Secunda'')
* [[Thessalia]]
* [[Epirus vetus]]
* [[Epirus nova]]
* [[Achaea]]
* [[Creta]]

==== Prefeti Oriens ====
Anezhi tiriad kreiz ha pinvidik impalaer ar reter e kendalc'has prefeti ''Oriens'' ("Reter") da vezañ kreizon an [[impalaeriezh vizantat]] pell war-lerc'h diskar Roma. E brefed pretorian a voe an hini a dreuzvevas ar pellañ met emdroet e oa bet e gargoù en ur seurt karg merañ diabarzh traken.

===== Diosez Thrakia =====
Korn reterañ ar [[Balkanoù]] (an tamm nemetañ er-maez eus prefeti Illyricum) ha tachennad diabarzh europat Kergustentin. 

* [[Europa (proviñs)|Europa]]
* [[Thracia]]
* [[Haemimontium]]
* [[Rhodope]]
* [[Moesia]] II
* [[Scythia (proviñs)|Scythia]]

===== Diosez Asiana =====
En [[Henamzer]] e oa Asia (pe Asia Minor) evit [[Anatolia]]; aozet e oa an diosez-mañ (an anv a dalvez kement ha 're Azia') war proviñs roman kentañ Azia, ha ne c'holoe nemet lodenn gornôg binvidikañ al ledenez, dreist-holl an tu tost d'ar mor Aegea.
* [[Asia (proviñs)|Asia]]
* [[Hellespontus]] (da lavaret eo nepell eus [[Mor Marmara]], tost da C'hres)
* [[Pamphylia]]
* [[Caria]]
* [[Lydia]]
* [[Lycia]]
* [[Lycaonia]]
* [[Pisidia]]
* [[Phrygia Pacatiana]]
* [[Phrygia Salutaria]]
* hag an inizi (gresian evit ar pep brasañ hiziv) Aegeat er broviñs anvet [[Insulae]] gant gwir abeg.

===== Diosez Pontus =====
Dont a ra e anv latin eus an anv gresianek [[Pontos]] : anv ur rouantelezh hellenek deveret eus ''Pontos (Euxinos)'', dle. ar Mor (Du), implijet gwechall da anv ur rouantelezh hellenek vras.

E gwirionez e oa enni dreist-holl lodennoù aodek eus Azia Vihan (gant ul lodenn veneziek kreiz) hag ivez norzh an harzoù kemm-digemm bet etre Roma hag hec'h enebour Parthia/Persia.

* [[Bithynia]]
* [[Galatia]]
* [[Paphlagonia]]
* [[Honorias]]
* [[Galatia Salutaris]]
* [[Cappadocia]] I
* Cappadocia II
* [[Helenopontus]]
* [[Pontus Polemoniacus]]
* [[Armenia]] I
* Armenia II

===== Diosez Oriens =====
Rannañ a ra an diosez reterañ-mañ hec'h anv douaroniel gant hini ar prefeti; ha pa voe kollet gant an diosez he lodenn binvidikañ, Egipt, a zeuas da vezañ un diosez diouzh he fenn hec'h-unan, e kendalc'has da zougen an hevelep anv strategel e oa he saviad war harzoù Persia ar [[Sasanided]] ha meuriadoù diveliek an [[dezerzh]]. 

Mont a rae d'hec'h ober evit an darn vrasañ Machrak Arabek a-vremañ ([[Siria]], [[Liban]], [[Iraq]], [[Palestina]]/-[[Israel]] ha [[Jordania]] war-bouez an dezerzh diabarzh :
* [[Proviñs Iudaea]] (goude ma voe friket [[emsavadeg Bar Kokhba]] gant ar Romaned e voe adanvet [[Palestina (ranndir)|Palestina]]) ganto:
** Palestina I
** Palestina II
* [[Palestina Salutaris]]
* [[Syria (proviñs roman|Syria]]
* [[Syria Salutaris]]
* [[Phoenicia]]
* [[Phoenicia Libani]]
* [[Eufratensis]]
* [[Osroene]]
* [[Mesopotamia (proviñs roman)|Mesopotamia]]
* [[Arabia Petraea|Arabia]]

Pelloc'h e oa enni aod su Azia Vihan hag enez tost [[Kiprenez]].
* [[Cilicia]] I
* Cilicia II
* [[Isauria]]
* [[Cyprus]]

===== Diosez Aegyptus =====
An diosez-mañ, e biz Afrika — Egipt dreist-holl, sanailh pinvidik ha domani personel boas an impalaerien —, a oa an diosez nemeti na oa ket dindan beli ur vikel met a oa ur ''[[Praefectus Augustalis]]'' en he fenn. Krouet e voe dre rannañ diosez Oriens.

War-bouez unan, e oa an holl c'houarnourien sivil eus renk izel ar ''Praeses provinciae''.

* [[Aegyptus (proviñs)|Aegyptus]] a zeuas da envel ent resis [[Goueled Egipt]] e-lec'h div broviñs bet anvet diwar titloù pagan an daou impalaer dindan Diokletian : ''Aegyptus Iovia'' (eus Yaou, evit an ''Aogust''; kêr-benn Aleksandria) hag ''Aegyptus Herculia'' (evit ar yaouankañ, ar ''C'haezar''; gant [[Mimfis]] kozh)
* [[Augustamnica]], ul lodenn eus [[delta an Nil]] (13 'keoded') - ar broviñs roman nemeti dindan ur ''[[Corrector]]'', ur gouarnour a eil renk;
* [[Thebais]], [[Gorre Egipt]]; dilezet e oa bet [[Nubia]] e su [[Philae]] d'ar pobloù meuriadek.
* Arcadia (na gemmeskañ gant [[Arkadia]] e Gres)

Ouzhpenn Egipt a-vremañ e oa enni proviñs kozh [[Cyrenaica]] ivez, a ya d'ober tamm reterañ [[Libia]] (gwechall un anv evit ar [[Afrika|c'hevandir afrikan]] a-bezh), rannet e div broviñs, pep hini anezho dindan ur ''praeses'' adarre:
* [[Libya Superior]]
* [[Libya Inferior]]

== Gwelet ivez ==
* [[Notitia dignitatum]]

== Daveennoù ==
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20060616093300/http://www.livius.org/gi-gr/governor/provinces.html "Proviñsoù roman"] war livius.org
* [[Pauly-Wissowa]]
* {{de}} Westermann, ''Großer Atlas zur Weltgeschichte''

== Liammoù diavaez ==
* [https://web.archive.org/web/20061128071756/http://intranet.dalton.org/groups/Rome/RMap.html Kartenn an impalaeriezh roman]

{{Commons|Category:Roman provinces|proviñsoù roman}}

[[Rummad:Proviñsoù roman kozh|*]]
[[Rummad:Unanennoù melestradurel]]
[[Rummad:Tiriadoù istorel]]