Gwelet an tarzh evit Orhan Pamuk

{{databox}}
'''Ferit Orhan Pamuk''' ([[Istanbul]], {{Deiziad|7|Mezheven|1952}}) zo ur [[romant]]our [[Turkia|turk]], unan eus ar re vrudetañ er bed hag a zo bet roet [[Priz Nobel al Lennegezh]] dezhañ e [[2006]].

E [[1974]] e krogas Orhan Pamuk gant ar vicher a skrivagner, ha priziet a-gozh eo e oberennoù en e vro abaoe e romant kentañ ''Karanlık ve Işık'' ("Teñvalijenn ha sklêrijenn", [[1979]]).<br>
Goude embannadur [[saoznek]] e romant istorel ''Beyaz Kale'' ("Ar c'hastell gwenn", [[1985]]) e c'hounezas brud en estrenvro gant ar priz ''Independent Award for Foreign Fiction'' a voe roet dezhañ e [[Londrez|London]] e [[1990]] ; hiziv e vez troet e romantoù e tremen 60 yezh, ha 13 milion a levrioù zo bet gwerzhet en ur c'hant bro bennak.

Orhan Pamuk en devoa skrivet pennadoù evit ar [[kazetennerezh|gazetenn]] ''[[Taraf (kazetenn)|Taraf]]'' ("Kostez") betek ma voe berzet ar gazetenn gant ar Stad a-c'houde pennadoù niverus enep pouez an [[Arme]] er vuhez [[politikerezh|politikel]] e [[2016]].

== Buhez ==
Ganet e voe Orhan Pamuk e 1952 e Nisantasi, ur c'harter pinvidik ha kornôgelaet en Istanbul, en ur familh vras par d'an hini a zeskriv en e romantoù ''Cevdet Bey ve Oğulları'' ("Cevdet Bey hag e vibien", [[1982]]) ha ''Kara Kitap'' ("Al levr du", [[1990]]) koulz hag en e vuhezskrid, ''Resimli İstanbul: Hatıralar ve Şehir'' ("İstanbul skeudennaouet : eñvorennoù ha kêr", [[2003]]).<br>
Betek an oad a 22 vloaz en em ouestlas d'al [[livouriezh]], c'hoant gantañ da vevañ diwar e arz. Goude bout bet testeniekaet e skol-veur [[Laikelezh|lik]] ''American Robert College'' en Istanbul e studias ar [[savouriezh]] e-pad tri bloaz met ned eas ket betek penn, marv ennañ ar youl da vout un arzour hag un tisavour. War-du studiañ ar c'hazetennerezh e troas neuze ; un diplom a dapas gant Skol-veur Istanbul, met biskoazh ne voe kazetenner a-vicher. E 1974, d'an oad a 22 vloaz, e tivizas mont da skrivagner : dilezel pep tra a reas neuze, en em glozañ en e gambr e ti e vamm ha kregiñ da skrivañ.<br>
Bevañ a reas e ti e vamm betek e 30 vloaz, pa zimezas gant Aylin Turegen e [[1982]].

Eus [[1985]] betek [[1988]] e voe kelenner kouviet war ar c'heverata lizheregel hag ar skrivañ e Skol-veur Columbia e [[New York]] hag e Skol-veur [[Iowa]], kent distreiñ da Istanbul.

Ur verc'h anvet Rüya ("Huñvre") en devoe gant e wreg e [[1991]] ; torret e voe an dimez e [[2001]].

E [[2006]] e tistroas Orhan Pamik da labourat e Skol-veur Columbia, hag e voe skrivagner er skol-veur brevez Bard College en [[Annadale-on-Hudson]], [[New York (Stad)|New York]].<br>
E [[2009]] e roas ur rummad kentelioù e [[Skol-veur Harvard]] diwar-benn ar [[barzhoniezh|varzhoniezh]] anvet ''The Naive and Sentimental Novelist'' ("Ar romantour eeunik ha trivlidik").

== Daeloù ==
Abeg zo bet kavet e skridoù ar romantour gant ur strollad romantour all, en o zouez ar skrivagner broadelour Murat Bardakçı : d'ar [[Deiziad|26|Mae|2002]] e tisklêrias er gazetenn ''Hürriyet'' bout kavet en oberennoù Pamuk arroudoù a-bezh tennet eus levrioù all ; hervezañ, ar romant ''Benim Adım Kırmızı'' ("Ruz eo ma anv", [[1998]]) zo un eilskrid eus ''Ancient Evenings'' [[Norman Mailer]] ([[1983]]) ; er romant ''Beyaz Kale'' en devije kavet arroudoù tennet eus ''Kanuni Devrinde İstanbul'' ("Istanbul da vare [[Suleiman ar Meurdezus]]") [[Mehmed Fuad Carim]]<ref>{{tr}} [http://www.hurriyet.com.tr/resad-ekrem-cemal-sigi-idi-ama-intihalci-degildi-74394 ''Hürriyet'', 26 MAE 02]</ref>.<br>
Biskoazh n'en deus respontet Orhan Pamuk d'an tamalloù-se, hep mar en abeg d'e [[Goudemodernouriezh|c'houdevoudernouriezh]] ma embann bepred ober gant an etreskrivañ, da lavarout eo stummañ e skrid dre skridoù all.

Da heul Priz Nobel al Lennegezh e 2006 e voe tamallet da Orhan Pamuk bout bet ar Priz en abeg da enebiezh an Akademiezh ouzh ren ar [[gouarnamant]] turk.

E [[2011]], ar strollad [[Reporters Sans Frontières]] a damallas ar romantour da sevel a-du gant ar gwaskadur e [[Sri Lanka]] pa gemeras perzh e Festival al Lennegezh er vro-se<ref>{{en}} [http://www.hurriyetdailynews.com/ ''Hürriyet Daily News'', 20 GEN 11]</ref>.

== Prosez ==
[[Restr:The Museum of Innocence.jpg|thumb|upright=1.45|<div style="text-align:center;">''Masumiyet Müzesi''<br>"Mirdi an Diantegezh"</div>]]
E miz C'hwevrer [[2005]] e Turkia e tisklêrias Orhan Pamuk d'ar gelaouenn [[suis]] ''Das Magazin'', anezhi ur stagadenn sizhuniek da veur a gazetenn<ref>''Basler Zeitung'' e [[Basel]], ''Berner Zeitung'' e [[Bern]], ''Solothurner Tagblatt'' e [[Solothurn]] ha ''Tages-Anzeiger'' e [[Zürich]].</ref> :
<blockquote>''Thirty thousand Kurds have been killed here, and a million Armenians. And almost nobody dares to mention that. So I do.''<br>"Tregont mil [[Kurded|Kurd]] zo bet lazhet amañ, hag ur milion ag [[Armenia]]ned. Ha hogos den ebet ne gred ober meneg eus kement-se. Neuze e ran."</blockquote>
Da heul an disklêriadenn-se, an [[alvokad]] dreistbroadelour Kemal Kerinçsiz a savas klemm, ha levrioù Pamuk a voe devet e Bilecik da geñver ur dolpadenn broadelourien<ref>{{en}} [https://ifex.org/turkey/2005/04/06/international_pen_calls_for_government/ ''IFEX'', 06 EBR 05]</ref>. Keisiet e voe Orhan Pamuk en abeg m'en devije kunujennet Turkia a-glev d'an holl, ar pezh a dalveze e c'hellje bout bac'het e-pad 6 mizvezh da nebeutañ ha 2 vloaz d'ar muiañ.<br>
Ar romantour a embannas gouzañv ur c'habalarezh kasoni, ha kuitaat Turkia a reas ; e dibenn ar bloavezh avat e tistroas evit en em zifenn.<br>
Disklêriañ a reas e ''BBC News'' e venne difenn ar [[frankiz eztaoliñ]], pa oa kement-se an doare nemetañ da lakaat Turkia da asantiñ d'hec'h istor :
<blockquote>''What happened to the Ottoman Armenians in 1915 was a major thing that was hidden from the Turkish nation; it was a taboo. But we have to be able to talk about the past.''<br>"Ar pezh a c'hoarvezas gant an Armenianed [[Impalaeriezh otoman|otoman]] e [[1915]] a voe un dra bouezus hag a voe kuzhet diouzh ar vroad turk ; un [[tabou]] e oa. Met ret eo dimp bout gouest da gomz a-zivout an tremened."<ref>{{en}} [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4527318.stm ''BBC News'', 14 KZU 05]</ref></blockquote>
Pa voe aterset gant CNN Türk e kadarnaas bout lavaret e oa bet lazhet Armenianed, hogen e nac'has groñs bout lavaret e oant bet lazhet gant Turked<ref>{{tr}} [https://web.archive.org/web/20120325091009/http://haberpan.com/gergin-bir-mulakatti-kiskirtildim-haberi/ ''Haber Pan'', 16 HER 05]</ref>.<br>
En [[Alamagn]], p'en devoe Priz ar Peoc'h al levraouegerien alaman, ez adlavaras ar pezh en devoa lavaret e Suis :<blockquote>''I repeat, I said loud and clear that one million Armenians and 30,000 Kurds were killed in Turkey.''<br>"Adlavarout a ran, lavaret em boa fraezh ha sklaer e voe lazhet ur milion ag Armenianed ha 30 000 Kurd e Turkia"<ref>{{en}} [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4369562.stm ''BBC News, 23 HER 05]</ref>.</blockquote>

Petra bennak ma voe dizunanet istorourien Turkia a-c'houde disklêriadennoù Orhan Pamuk e ''Das Magazin'', huadeg a voe er bed a-bezh pa voe loc'het keisiadurioù enep ar romantour : sevel o mouezh a reas [[Amnesty International]] ha [[Kendivizad europat Gwirioù Mab-den]] ; eizh skrivagner meur, tri Friz Nobel en o zouez, a savas a-du gant Orhan Pamuk hag a-enep Stad Turkia<ref>{{fr}} [http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.armenews.com%2Farticle.php3%3Fid_article%3D20090 ''Nouvelles d'Arménie'', 16 KZU 05]</ref><br>
Breudoù a voe diwar-benn goulenn Stad Turkia da emezelañ en [[Unaniezh Europa]], a oa war an daol abaoe ar 4 a viz Here ; [[Parlamant Europa]] a embannas d'an 30 a viz Du e kasje pemp dilennad d'al lez-varn evit ensellout ar prosez.<br>
D'ar 16 a viz Kerzu e voe ampellet ar prosez abalamour ma ne oa ket bet kelaouet maodiern ar Justis a-zivout teuliad an afer<ref>{{fr}} [https://www.nouvelobs.com/monde/20051216.OBS9151/le-proces-d-orhan-pamuk-est-reporte.html ''L'Obs'', 16 KZU 05]</ref>.<br>
D'an 29 a viz Kerzu, [[prokulor]]ien ar Stad turk a zilezas an tamall a gunujenn e-keñver [[lu]] Turkia, met ar gunujenn e-keñver Turkia a zalc'hjont. Ar 7 a viz C'hwevrer 2006 eo an deiziad nevez a voe divizet evit ar prosez, met d'an 22 a viz Genver e voe dilezet pep tamall gant maodiern ar Justis.

Goude m'en devoe Orhan Pamuk Priz Nobel al Lennegezh e miz Here 2006 e savas enebiezh e metoù broadelour Turkia<ref>{{fr}} [http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.liberation.fr%2Fplanete%2F2006%2F10%2F17%2Forhan-pamuk-nobelise-mais-vilipende-dans-son-pays_54545 ''Libération'', 17 HER 06]</ref>.<br>
Brouezet an tamm anezhañ, an alvokad Kemal Kerinçsiz a savas klemm adarre ouzh Lez-engalv Meur ar Stad ; honnezh a roas urzh da lez-varn Şişli en Istanbul da addigeriñ an afer, ha d'ar {{Deiziad|27|Meurzh|2011}} e voe kondaonet Orhan Pamuk da baeañ 6&nbsp;000 lur turk ''(Türk Lirası)'' evit digoll ar gevrenn glemmer, pemp den en holl, en abeg ma vije bet kunujennet o enor.

== Oberennoù ==
Lakaet e vez romantoù Orhan Pamuk e lusk ar c'houdemodernouriezh, ma kaver [[William Burrougs]] (''Naked Lunch'', 1959), [[Gabriel García Márquez]] (''Cien años de soledad'', 1966), [[Georges Pérec]] (''La vie mode d'emploi'', 1978), [[Paul Auster]] (''The New York Trilogy'', 1985-86), [[Haruki Murakami]] (''ねじまき鳥クロニクル Nejimakitori Kuronikuru'', 1995) ha [[Toni Morrison]] (''Home'', 2012) a-douez ar re vrudetañ.
=== Romantoù ===
* 1979 : ''Karanlık ve Işık'' ("Teñvalijenn ha sklêrijenn")
* 1982 : ''Cevdet Bey ve Oğulları'' ("Cevdet Bey hag e vibien")
* 1983 : ''Sessiz Ev'' ("An ti didrouz")
* 1985 : ''Beyaz Kale'' ("Ar c'hastell gwenn")
* 1990 : ''Kara Kitap'' ("Al levr du")
* 1995 : ''Yeni Hayat'' ("Buhez nevez")
* 1998 : ''Benim Adım Kırmızı'' ("Ruz eo ma anv")
* 2002 : ''Kar'' ("Erc'h")
* 2008 : ''Masumiyet Müzesi'' ("Mirdi an Diantegezh")
* 2010 : ''Manzaradan Parçalar: Hayat, Sokaklar, Edebiyat'' ("Tammoù gweledva : buhez, straedoù, lennegezh")
* 2013 : ''Ben Bir Ağacım'' ("Ur wezenn on")
* 2014 : ''Kafamda Bir Tuhaflık'' ("Un iskisded em fenn"
* 2016 : ''Kırmızı Saçlı Kadın'' ("Maouez he blev ruz")
* ''2021 : Veba Geceleri'' ("Nozvezhioù ar vosenn")
=== Labourioù all ===
* 1992 : ''Gizli Yüz'' ("Dremm kuzh"), senario
* 1999 : ''Öteki Renkler'' ("Livioù all"), arnodskrid
* 2003 : ''Resimli İstanbul: Hatıralar ve Şehir'' ("Istanbul skeudennaouet : eñvorennoù ha kêr"), eñvorskrid
* 2006 : ''Babamın Bavulu – 2006 Nobel Konusmasi'' ("Malizenn Tadig – Prezegenn an Nobel 2006"), prezegenn en Akademiezh Nobel<ref>Embannet e 2007 : Söylevi, İstanbul, İletişim Yayınları {{ISBN|978-975-05-0482-2}}</ref>
* 2011 : ''Saf ve Düşünceli Romancı'' ("Ar romantour eeunik ha trivlidik"), rummad kentelioù roet e Skol-veur Harvard e 2009
* 2012 : ''Şeylerin Masumiyeti'' ("Diantegezh an traezoù"), katalog Mirdi an Diantegezh en Istanbul
* 2016 : ''Hatıraların Masumiyeti'' "(Diantegezh an eñvorennoù"), arnodskridoù

== Garedonoù ==
{|
|- valign="top"
| rowspan="2" |
{| class="wikitable" style="font-size:90%;"
|+ Prizioù lennegel
|- bgcolor="#b2dfda
! Bloaz !! Priz !! Bro !! Oberenn
|-
| 1979
| Priz ar Romant, kazetenn ''Milliyet''<ref>[[Mehmet Eroğlu]] en devoe ar Priz ivez, evit ''Issızlığın Ortasında'' ("E Kreiz an Dic'hoanag").</ref>
| rowspan="3" | {{Turkia}}
| ''Karanlık ve Işık'' ("Teñvalijenn ha sklêrijenn")
|-
| 1983 
| Priz al Lennegezh Orhan Kemal
| ''Cevdet Bey ve Oğulları'' ("Cevdet Bey hag e vibien")
|-
| 1984
| Priz Madaralı ar Romant
| ''Sessiz Ev'' ("An ti didrouz")
|-
| 1990
| ''Independent Award for Foreign Fiction''
| {{Rouantelezh-Unanet}}
| ''Beyaz Kale'' ''("The White Castle")''
|-
| rowspan="2" | 1991
| ''Prix de la Découverte Européene''
| {{Bro-C'hall}}
| ''Sessiz Ev'' ''("La maison du silence")''
|-
| ''Antalya Golden Orange Film Festival''
| {{Turkia}}
| ''Gizli Yüz'' ("Dremm kuzh")<ref>Priz ar gwellañ senario ; gwelit {{en}} [https://www.imdb.com/title/tt0101956/awards?ref_=tt_awd ''IMDb'']</ref>
|-
| 1995
| ''Prix France Culture''
| rowspan="2" | {{Bro-C'hall}}
| ''Kara Kitap'' ''("Le livre noir")''
|-
| rowspan="2" | 2002
| ''Prix du Meilleur Livre Étranger''
| ''Benim Adım Kırmızı'' ''("Mon nom est Rouge")''
|-
| ''Premio Grinzane Cavour''
| {{Italia}}
| ''Benim Adım Kırmızı'' ''("Il mio nome è Rosso")''
|-
| 2003
| ''International Dublin Literary Award''
| {{Iwerzhon}}
| ''Benim Adım Kırmızı'' ''("My Name Is Red")''
|-
| rowspan="3" | 2005
| ''Prix Médicis Étranger''
| {{Bro-C'hall}}
| ''Kar'' ''("Neige")''
|-
| ''Friedenspreis des Deutschen Buchhandels''<ref>Priz ar Peoc'h al levraouegerien alaman.</ref>
| rowspan="2" | {{Alamagn}}
| rowspan="2" | Hollad e oberennoù
|-
| Ricarda-Huch-Preis
|-
| rowspan="3" | 2006
| ''Prix Méditerranée étranger''
| {{Bro-C'hall}}
| ''Kar'' ''("Neige")''
|-
| Priz Nobel al Lennegezh
| {{Sveden}}
| ''Babamın Bavulu'' ("Malizenn Tadig")
| Hollad e oberennoù
|-
| ''Washington University’s Distinguished Humanist Medal''<ref>{{en}} [http://news-info.wustl.edu/news/page/normal/8229.html ''Washington University in St.Louis'', 13 DU 06]</ref>
| {{SUA}}
| rowspan="6" | Hollad e oberennoù
|-
| 2008
| ''Premiul Ovidiu''
| {{Roumania}}
|-
| 2010
| ''Norman Mailer Lifetime Achievement Award''
| {{SUA}}
|-
| rowspan="2" | 2012
| ''Sonningprisen''
| {{Danmark}}
|-
| ''Légion d'Honneur''
| {{Bro-C'hall}}<ref>{{tr}} [http://www.Hürriyet.com.tr/kultur-sanat/haber/21807573.asp ''Hürriyet'', 30 HER 12]</ref> 
|-
| 2013
| Priz Tabernakul al Lennegezh<ref>[[Makedoneg]] : ''Награда за книжевност на Табернакул''.</ref>{{,}}<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20140522060630/http://www.macedonia-online.com/orhan-pamuk-and-viktor-erofeyev-recipients-of-tabernakul-award ''Macedonia'', 08 HER 13]</ref>
| {{Republik Makedonia}} 
|-
| rowspan="3" | 2014
| ''The Mary Lynn Kotz Award''
| {{SUA}}
| ''Şeylerin Masumiyeti'' ''("The Innocence of Objects")''
|-
| ''European Museum of the Year Award / EMYA''
| {{Estonia}}
| ''Masumiyet Müzesi'' ''("The Museum of Innocence")<ref>{{tr}} [http://www.cnnturk.com/haber/kultur-sanat/diger/orhan-pamuk-odulunu-somadaki-madencilere-adadi ''CNN Türk'', 19 MAE 14]</ref>{{,}}<ref>''Masumiyet Müzesi'', "Mirdi an Diantegezh", a voe digoret gant Orhan Pamuk en Istanbul e 2012 da ziskouez d'an dud arvuhez e kêr er [[bloavezhioù 1970]], evel deskrivet en e romant anver bet embannet e (2008) ; gwelit {{en}} [https://web.archive.org/web/20181108092933/https://masumiyetmuzesi-en.myshopio.com/ lec'hienn ar mirdi].</ref>
|-
| ''Prémio Helena Vaz da Silva''
| {{Portugal}}
| Hollad e oberennoù
|-
| rowspan="2" | 2015
| ''Aydın Doğan Vakfı Roman Ödülü''<ref>Priz ar Fondezon Aydın Doğan.</ref>
| rowspan="2" | {{Turkia}}
| rowspan="2" | ''Kafamda Bir Tuhaflık'' ("Un iskisted em fenn")
|-
| Priz Erdal Öz
|-
| rowspan="2" | 2016
| ''The Yasnaya Polyana Literary Award''<ref>[[Ruseg]] : Литературная премия «Ясная Поляна», "Priz Lennegel « Yasnaya Polyana »".</ref>
| {{Rusia}}
| ''Kafamda Bir Tuhaflık'' ''("Мои странные мысли")''
|-
| Priz Milovan Vidakoviç<ref>[[Serbeg]] : књижевна награда «Милован Видаковић».</ref>
| {{Serbia}} 
| rowspan="2" | Hollad e oberennoù
|-
| rowspan="2" | 2017
| Priz Meur Budapest<ref>[[Hungareg]] : ''Budapest Nagydíj''.</ref>
| {{Hungaria}}
|-
| ''Premio letterario Giuseppe Tomasi di Lampedusa''<ref>{{tr}} [https://www.cnnturk.com/kultur-sanat/kitap/kirmizi-sacli-kadina-italyadan-lampedusa-odulu ''CNN Türk'', 26 GOU 17]</ref>
| {{Italia}}
| ''Kırmızı Saçlı Kadın'' ''("La donna dai capelli rossi")''
|}
|
{| class="wikitable" style="font-size:90%;"
|+ Doktorelezhioù ''Honoris Causa''
|- bgcolor="#b2dfda
! Bloaz !! Skol-veur !! Kêr !! Bro
|-
| rowspan="5" | 2007
| Freie Universität Berlin
| [[Berlin]]
| {{Alamagn}}
|-
| Tilburg University<ref>Universiteit van Tilburg / UvT betek 2010.</ref>
| [[Tilburg]]
| {{Izelvroioù}}
|-
| Boğaziçi Üniversitesi
| Istanbul
| {{Turkia}}
|-
| Georgetown University
| [[Washington, D.C.]]
| {{SUA}}
|-
| Universidad Complutense de Madrid
| [[Madrid]]
| {{Spagn}}
|-
| rowspan="2" | 2008
| Università degli Studi di Firenze / UniFI
| {{Firenze}}
| {{Italia}}
|-
| American University of Beirut
| [[Beirout]]
| [[Liban]]
|-
| 2009
| Université de Rouen
| [[Rouen]]
| {{Bro-C'hall}}
|-
| rowspan="2" | 2010
| Universiteti i Tiranës
| [[Tirana]]
| {{Albania}}
|-
| Yale University
| [[New Haven (Connecticut)]]
| {{SUA}}
|-
| 2011
| Софийски университет „Св. Климент Охридски“<ref>Sofijski universitet "Sv. Kliment Ohridski".</ref>
| [[Sofia]]
| {{Bulgaria}}
|-
| rowspan="2" | 2017
| Accademia di Belle Arti di Brera
| [[Milano]]
| {{Italia}}
|-
| Санкт-Петербургский государственный университет / СПбГУ<ref>Skol-veur stadel Sant-Petersbourg</ref>.
| [[Sant-Petersbourg]]
| {{Rusia}}
|}
|-
| [[Restr:Orhan Pamuk.jpg|thumb|upright=2.4|center|Orhan Pamuk ouzh e vurev]]
|}

== Notennoù ==
{{Daveoù|bannoù=2}}

{{DEFAULTSORT:Pamuk, Orhan}}
[[Rummad:Priz Nobel al lennegezh]]
[[Rummad:Skrivagnerien durkek]]
[[Rummad:Skrivagnerien Turkia]]
[[Rummad:Ganedigezhioù 1952]]