Gwelet an tarzh evit Niveradur roman

[[Restr:Roman numerals Freigius 1582.png|thumb|Dornskrid Freigius, [[1582]]]]
Implijet eo bet an '''neveradur roman''' gant [[Henroma|Romaned]] an [[Henamzer]] evit skrivañ gant 7 [[lizherenn]] hepken an [[niver anterin|niveroù anterin]] eus 1 betek e-tro 4000 pe 5000. Ne anavezent ket ar [[0 (niver)|mann]] avat, pe gentoc’h ne veze ket lakaet da niver<ref>Gwelet ar pennad [[Steradurezh hollek]].</ref>.

Skoueriekaet eo bet an niveradur evit an implijoù a-vremañ. Diazezet eo war 3 fennaenn :
* kement lizherenn lakaet a-zehoù d'unan all brasoc’h pe kevatal he zalvoudegezh dezhi hec’h-unan a vez sammet ganti : <span style="font-family:Palatino;">XI = X + I</span> = 10 + 1 = 11 ;
* kement lizherenn ''unanenn'' lakaet diouzhtu a-gleiz d'ul lizherenn all kreñvoc’h he zalvoudegezh a verk e ranker lemel an niver anezhi diouzh an niver a zo war he lerc’h : <span style="font-family:Palatino;">IX = X - I</span> = 10 - 1 = 9 ;
* bodet eo an talvoudoù en urzh digreskiñ, nemet evit an talvoudoù da lemel diouzh ar reolenn a-us.

== Notadur klasel ==
[[Restr:CuttySarkRomNum.jpg|thumb|Aros al lestr [[Cutty Sark]], [[1869]]]]
{{talbenn taolenn eeun stil|text-align:center;empty-cells:hide}}
|-
! Sifroù<br>roman !! Talvoudoù !! Talvoudegezh
|-
|width=72| '''I''' ||width=76| 1 ||width=200| ur biz / ur varrenn
|-
| '''V''' || 5 || un dorn / un ask
|-
| '''X''' || 10 || daou zorn / ur groaz
|-
| '''L''' || 50 || ?
|-
| '''C''' || 100 || ''Centium'' (''100'' e [[latin]])
|-
| '''[[D (sifr roman)|D]]''' || 500 || ?
|-
| '''M''' || 1000 || ''Mille'' (''1000'' e latin)
|-
| <span style="text-decoration: overline">'''V'''</span> || 5000 ha +
| M usskrivet<ref>Pe tenn eeun, testeniekaet abaoe an Henamzer.</ref>
|}
Meur a adstumm zo bet koulskoude a-hed an Istor a-raok na vije degemeret ar patrom-mañ, ken war an doare da dresañ an niveroù ha war an doare da jediñ. "Mil" (1000), da skouer, a c’hall bezañ skrivet M (an doare implijetañ) hogen ivez C(I) pe I barrenn.
[[Restr:2012-10-24 11-13-02-basilique-Thierenbach.jpg|thumb|''Anno Domini 1932'']]
Gant ar reizhiad-mañ e c’haller skrivañ an holl niveroù eus 1 da 3 999. Evit an niveroù brasoc’h ec’h implijer ar varrenn a-led a-us an niver evit merkañ ur feur 1 000 ha div varrenn evit ur feur 1 000 000.

{{talbenn taolenn eeun stil|text-align:center;empty-cells:hide;}}
! Unanennoù !! Unanennoù + 10 !! Degadoù !! Kantadoù !! Miliadoù
|-----
| 1 = I || 11 = XI || 10 = X || 100 = C || 1000 = M
|-----
| 2 = II || 12 = XII || 20 = XX || 200 = CC || 2000 = MM
|-----
| 3 = III || 13 = XIII || 30 = XXX || 300 = CCC || 3000 = MMM
|-----
| 4 = IV || 14 = XIV || 40 = XL || 400 = CD|| &nbsp;
|-----
| 5 = V || 15 = XV || 50 = L || 500 = D || &nbsp;
|-----
| 6 = VI || 16 = XVI || 60 = LX || 600 = DC|| &nbsp;
|-----
| 7 = VII || 17 = XVII || 70 = LXX || 700 = DCC || &nbsp;
|-----
| 8 = VIII || 18 = XVIII || 80 = LXXX || 800 = DCCC || &nbsp;
|-----
| 9 = IX || 19 = XIX || 90 = XC || 900 = CM || &nbsp;
|}

== Hentenn ==
Evit gouzout talvoudegezh un niver skrivet gant sifroù roman e ranker e lenn a-gleiz da zehoù. Mard eo ur sifr brasoc’h eget pe kevatal d'ar sifr a zo war e lerc’h, e sammer anezho o-daou. A-hend-all e vez lamet. War-lerc’h 4000 e kemm ar reolenn. Ne vez ket implijet ar reizhiad dilem evit a miliadoù.
* XVI = 10 + 5 + 1 = 16
* XIV = 10 - 1 + 5 = 14 ''(rak I zo bihanoc’h eget V)''
* DIX = 500 - 1 + 10 = 509 ''(rak I zo bihanoc’h eget X)''
* MMMCMXCIX = 1000 + 1000 + 1000 - 100 + 1000 - 10 + 100 - 1 + 10 = 3999
* MMMMDCCCCLXXXVIII = 4988, an niver roman hirañ hervez an niver a arouezennoù.

N'eus ket bet graet atav gant ar reolennoù-se, dreist-holl evit an enskrivadurioù : meur a zoare hentenn o deus kenvevet an eil gant eben, evel IIX evit VIII pe VIIII evit IX. N'eus ket re bell zo eo bet stabilaet an doare ober a-vremañ.

== Implijoù ==
[[Restr:BadSalzdetfurthBadenburgerStr060529.jpg|thumb|upright=0.8|Horolaj alaman, [[2006]]]]
Implijet e vez c’hoazh ar sifroù roman hiziv an deiz evit skrivañ anvioù an c’hantvedoù hag ar milvedoù dreist-holl. Da skouer « an {{XXIvet kantved}} » hag « an {{IIIe milved}} ». Kavet e vez sifroù roman war dremmoù an [[horolaj]]où hag an [[eurier]]où ivez. Alies e vez skrivet IIII warno e-lec'h IV evit 4 ; d'ober bravoc’h eo traken : evel-se e vez savet ar pevar sifr kentañ diwar un I hepken (I, II, III ha IIII), ar pevar da heul diwar ur V (V, VI, VII, VIII) hag ar pevar diwezhañ diwar un X (IX, X, XI, XII). Mat eo gouzout ivez eo ken kozh ar skrivadur IIII hag ar marevezh roman hag ez eo bet implijet e-pad pell en enskrivadurioù, e [[dornskrid]]où ar [[Krennamzer|Grennamzer]] hag en embannadurioù klasel a-gevret gant ar skrivadur IV.

Gwechall e veze implijet ar sifroù roman evit merkañ bloaz savidigezh an tiez, dreist-holl ar savadurioù ofisiel pe velestradurel. C’hoarvezout a ra c’hoazh d'an den en em gavout gant sifroù evel-se ouzh talbenn tiez kozh.

Tamm-ha-tamm eo bet dilezet ar sifroù roman hag erlec’hiet int bet gant sifroù anvet « [[Sifroù arabek|arabek]] ». Ar re-se a ra gant ur reizhiad dekvedennel. Emsavoc’h eo rak gallout a reer evel-se skrivañ sifroù berroc’h gant a-boan muioc’h a arouezennoù (10 e-lec’h 7), hag e c’heller implijout an niver mann (0) ; ouzhpenn-se e c’heller skrivañ ar sifroù a-steud, ar pezh a aesa kalz ar jediñ war [[paper|baper]].

== Skouerioù sifroù roman ==
{|
|- valign="top"
|
{{talbenn taolenn eeun stil|text-align:center;}}
|+ '''Ar c’hant niver anterin kentañ skrivet gant sifroù roman'''
| I || II || III || IV || V || VI || VII || VIII
| IX || X
|-----
| XI || XII || XIII || XIV || XV || XVI || XVII || XVIII
| XIX || XX
|-----
| XXI || XXII || XXIII || XXIV || XXV || XXVI || XXVII || XXVIII
| XXIX || XXX
|-----
| XXXI || XXXII || XXXIII || XXXIV || XXXV
| XXXVI || XXXVII || XXXVIII || XXXIX || XL
|-----
| XLI || XLII || XLIII || XLIV || XLV || XLVI || XLVII || XLVIII
| XLIX || L
|-----
| LI || LII || LIII || LIV || LV || LVI || LVII || LVIII
| LIX || LX
|-----
| LXI || LXII || LXIII || LXIV || LXV || LXVI || LXVII || LXVIII
| LXIX || LXX
|-----
| LXXI || LXXII || LXXIII || LXXIV || LXXV
| LXXVI || LXXVII || LXXVIII || LXXIX || LXXX
|-----
| LXXXI || LXXXII || LXXXIII || LXXXIV || LXXXV
| LXXXVI || LXXXVII || LXXXVIII || LXXXIX || XC
|-----
| XCI || XCII || XCIII || XCIV || XCV || XCVI || XCVII || XCVIII
| XCIX || C
|}
|



* 888 = DCCCLXXXVIII
* 1000 = M
* 1515 = MDXV 
* 1975 = MCMLXXV (1000+(1000-100)+(50+10+10)+5)
* 2002 = MMII
|}

Ur wech bet diazezet an emglevioù skrivañ e ouezer skrivañ sifroù anterin gant sifroù roman. Ne rae ket [[matematik|jedoniourien]] gwechall gant an notadur-se evit ober sammadennoù pe liesadurioù avat. Gant [[Abakenn (jediñ)|abakennoù]] e veze graet. Gant-se e raent gant un niveradur delec’hiet hep gouzout dezho ha ne welent ket e vije bet tu dezho da implijout an niveradur delec’hiet-se evit skrivañ an niveroù ur wech da vat.

== Adstummoù krennamzerel ==
A-wechoù eo bet disleberet skrivadur ar sifroù roman er [[Krennamzer|Grennamzer]].
*'''4''' zo bet skrivet '''IIII''' e-lec’h IV, ar pezh a zo un adstumm kozh e gwirionez. Dalc’het eo bet an implij-se en [[horolajerezh]] ma vez skrivet '''IIII''' evit 4 eur, evit aesaat al lenn war ur skramm ront ha plijout d'ar gweled dreist-holl. 
*A 80 da 400 e konter dre ugent, o lakaat ar sifr ugent (XX) da c’hallouder : da lavaret eo '''IIII<sup>XX</sup>''' evit '''4 x 20 = 80''' ; e Breizh e veze implijet kalz an doare jediñ dre ugent-se gant an dud betek nevez-tre zo : "c'hwec'h-ugent" a oa 120; "tri-ugent" (60) ha "pevar-ugent" (80) zo chomet bev. E [[Pariz]] ez eus un ospital anvet ''hôpital des Quinze-Vingts'' ma oa 15 x 20 = 300 gwele er bloaz [[1260]].
*Evit ar c’hantadoù e c’haller merkañ an niver a gantadoù heuliet gant merker ar c’hantadoù (''c'' pe, el liester ''ctz'' evit ''centz'') evel gallouder : 300 a skrived eta '''III<sup>c(tz)</sup>'''.

|[[Restr:Westerkerk MDCXXX.jpg|thumb|right|''1630'' en [[Amsterdam]]]]

*E lod skridoù eus ar {{XVvet kantved}} hag ar {{XVIvet kantved}} ec’h implijer ivez :
* ↀ pe '''(I)''' evit 1000.
* ↁ pe '''I))''' evit 5000.
* ↂ pe '''((I))''' evit 10&nbsp;000.
* '''I)))''' evit 50&nbsp;000.
* '''(((I)))''' evit 50&nbsp;000.
Met ne implijer ket an notadur-se evit notenniñ lamadurioù : 4000 a skriver '''MMMM''' ha neket '''MI))'''.
{{Niveradur}}

== Jediñ ==
Marteze ez eo bet kaset implijerien an niveradur roman da anavezout lod disoc’hoù dre an eñvor a-benn bezañ gouest da jediñ aesoc’h. Da skouer, mar gouient en a-raok petra a oa liesad XII x XII (= CXLIV, 144) e oa aes dezho dezastum liesad XII dre unan nebeutoc’h pe unan muioc’h.

== Gwelet ivez ==
*[[Jedoniezh]]
*[[Sifr]]
*[[Henroma]]
*[[Reizhiadoù niveriñ]]

==Levrlennadur ==
* {{fr}} <span style="font-variant:small-caps;">Ifrah, Georges</span> : ''Histoire universelle des chiffres'', levrenn 1, pp.&nbsp;454–460, Robert Laffont, 1994 {{ISBN|978-2-221-05779-7}}

== Notennoù ==
{{Daveoù}}

[[Rummad:Henroma]]
[[Rummad:Niveroù]]
[[Rummad:Sifroù roman]]