Gwelet an tarzh evit New York

::[[Restr:Meurastumm.png]] ''Evit Stad New York, gwelet [[New York (Stad)|amañ]].''
{{implijoù all}}

[[Restr:Top of Rock Cropped.jpg|right|250px]]
'''New York''' (distagadur [[Saozneg|saozneg amerikanek]]: {{LFE-en|[nuːˈjɔːɹk]}}) pe '''Kêr New York''' (evit lakaat kemm gant [[New York (Stad)|Stad New York]]), ''New York City'' e saozneg (''City of New York'' ent-ofisiel, berradur ''NYC'') eo kêr vrasañ [[Stadoù-Unanet Amerika]]. Lesanvet eo ''The Big Apple'' (ar Mell Aval) pe ''Ar gêr na gousk morse''. A-wezhioù e vez graet ''Evrog Nevez'' anezhi e [[brezhoneg]] gant [[Mark Kerrain]]<ref>Mark Kerrain, ''Etre bourd ha fars'', [[Sav-Heol]].</ref>.

Pemp rann velestradurel ("borough") a ya d'ober kêr: [[Manhattan]], [[Brooklyn]], ar [[Queens]], ar [[Bronx]], ha [[Staten Island]].

Unan eus brasañ kêrioù ar bed eo New York gant 8 336 817 a dud, hag e-kreiz ur [[Megalopolenn|vegalopolenn]] divent a 19 milion a dud dindan teir [[Stad SUA|Stad]] ([[New York (stad)|New York]], [[New Jersey]], ha [[Connecticut]]). Abaoe 1990 eo aet ar ''minorelezhioù'' d'ober al lodenn vrasañ eus kêriz. Ouzhpenn bezañ unan eus kêrioù brasañ ar bed ez eo ivez unan eus ar re bouezusañ. Eno emañ sez [[Aozadur ar Broadoù Unanet]], hag ul lec'h ekonomikel hep e bar gant [[Wall Street]] hag an [[New York Stock Exchange]], [[yalc'h (armerzh)|yalc'h]] vrasañ ar bed.

==Istor==
[[Restr:Castelloplan.jpg|thumb|Manhattan Izelañ e 1660, pa oa ul lodenn eus [[New Amsterdam]] (Nieuw Amsterdam)]] 
War-dro 5000<ref>[http://www.gothamcenter.org "Gotham Center for New York City History"] Timeline 1500 - 1700</ref> a henvroiz [[Lenape]] (pe "Delaware") a oa o chom er c'hornad pa voe dizoloet e 1524 gant [[Giovanni da Verrazzano]], ur moraer italian gopret gant ar roue gall [[Frañsez Iañ a Vro-C'hall|Frañsez I{{añ}}]], a anvas anezhañ "Nouvelle Angoulême" ([[Angoulême Nevez]]) pa oa bet Frañsez I{{añ}} dug Angoulême.<ref name="rodgers">{{cite book |title=New York: the World's Capital City, Its Development and Contributions to Progress |author=Rankin, Rebecca B., Cleveland Rodgers |publisher=Harper |year=1948}}</ref>.

E [[1614]] e voe savet un toullad tier, er c'hreisteiz d'ar stêr, gant [[Izelvroioù|Hollandiz]] a glaske diazezañ kenwerzh ar foulinennoù, hag anvet e voe "[[Nieuw Amsterdam]]" (Amsterdam Nevez), er c'hreisteiz da v-[[Manhattan]]. Gant an Izelvroad [[Peter Minuit]] e voe prenet enez Manhattan digant al Lenape e [[1626]], hag hervez ur vojenn (distaolet a-benn bremañ), e vije koustet dezhañ $24 e [[gweraj]]<ref>{{cite journal |last=Miller, Christopher L., George R. Hamell |date=September 1986 |title=A New Perspective on Indian-White Contact: Cultural Symbols and Colonial Trade |journal=The Journal of American History |volume=73 |issue=2 |url=http://links.jstor.org/sici?sici=0021-8723%28198609%2973%3A2%3C311%3AANPOIC%3E2.0.CO%3B2-A |accessdate=2007-03-21}}</ref>.
E [[1664]] e voe aloubet ar [[kêr|gêrig]] gant ar [[Breizh-Veur|Saozon]], hag anvet "New York" gante abalamour da zug York, e Bro-Saoz (a oa da vezañ [[James II]])<ref>{{cite book |title=The Historical Atlas of New York City: A Visual Celebration of 400 Years of New York City's History |author=Homberger, Eric |year=2005 |pages=p. 34 |publisher=Owl Books |isbn=0805078428}}</ref>.

Pa voe echu an eil [[brezel]] etre Saozon hag Izelvroiz e oa mestr tud an Izelvroioù war enez Run, hag e rojont [[New Amsterdam]] (New York) d'ar Saozon en eskemm. A-benn 1700 ne chome nemet 200 Lenape ken<ref>[http://www.gothamcenter.org "Gotham Center for New York City History"] Timeline 1700-1800</ref>.

==Douaroniezh==
[[Restr:USA grants tomb.jpg|thumb|Bez Grant, Manhattan]]
[[Restr:5 Boroughs Labels New York City Map Julius Schorzman.png|kleiz|thumb|300px|Ar Pemp ranngêr e New York City:
'''[[Manhattan|<span style="color:navy;">1:&nbsp;Manhattan</span>]]''',
'''[[Brooklyn|<span style="color:#ffcc00;">2:&nbsp;Brooklyn</span>]]''',
'''[[Queens|<span style="color:#CC5500;">3:&nbsp;Queens</span>]]''',
'''[[Bronx|<span style="color:red;">4:&nbsp;The Bronx</span>]]''', ha
'''[[Staten Island|<span style="color:purple;">5:&nbsp;Staten Island</span>]]''' (Emañ an '''[[aerborzh]]ioù<span style="color:#7722FF;"></span>''' e Queens).]]

An darn vrasañ eus kêr New York a zo lec'hiet war deir enezenn, hag un darn war an douar bras. Bez' emañ [[Manhattan|Enez Manhattan]] ha [[Staten Island]] en o fezh, penn lodenn gornôk [[Long Island (New York)|Long Island]], ha meur a enezenn vihanoc’h.

Rannet eo kêr e pemp lodenn vras, anvet "borough". Pep hini anezho a zo ur gontelezh (''county''). Bez' emañ:

* [[Manhattan]] (New York County, en Enez Manhattan)
* [[Brooklyn]] (Kings County, e Long Island)
* [[Bronx|The Bronx]] (Bronx County, war an douar bras)
* [[Queens]] (Queens County, e Long Island)
* [[Staten Island]] (Richmond County, e Staten Island)

Rannet eo kêr gant stêrioù. Dispartiet eo Manhattan diouzh ar Bronx gant ar stêr [[Hudson (stêr)|Hudson]] diouzh un tu ha stad [[New Jersey]] eus an tu all. Gant an [[East River]] eo dispartiet Manhattan diouzh un tu gant Brooklyn ha Queens diouzh an tu all. Dispartiet eo Manhattan diouzh ar Bronx gant ar stêr [[Harlem (stêr)|Harlem]]. Gant [[strizh-mor Long Island]] eo dispartiet ar Bronx diouzh Queens, ha gant un toullad gwazhioù all aeo treuzet-didreuzet kêr.
{{clr|left}}

==Gevellerezh==
{{col-begin}}
{{col-break}}
* [[Restr:Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] - [[Beijing]], [[Sina]], 1980
* [[Restr:Flag of the Dominican Republic.svg|20px]] - [[Santo Domingo]], [[Republik Dominikan]], 1983
* {{Egipt}}: [[Kaero]], 1982
* {{Hungaria}}: [[Budapest]], 1992
* [[Restr:Flag of Israel.svg|20px]] - [[Jeruzalem]], [[Israel]], 1993
{{col-break}}
* [[Restr:Flag of Italy.svg|20px]] - [[Roma]], [[Italia]], 1992
* [[Restr:Flag of Japan.svg|20px]] - [[Tokyo]], [[Japan]], 1960
* [[Restr:Flag of Spain.svg|20px]] - [[Madrid]], [[Comunidad de Madrid]], [[Spagn]], 1982
* [[Restr:Flag of South Africa.svg|20px]] - [[Johannesburg]], [[Gauteng]], [[Suafrika]], 2003
* [[Restr:Flag of the United Kingdom.svg|20px]] - [[Londrez]], [[Rouantelezh Unanet]], 2001
{{col-end}}

[[Restr:Mulberry Street NYC c1900 LOC 3g04637u edit.jpg|thumb|250px|Mulberry Street, el [[Lower East Side, Manhattan|Lower East Side]], war-dro 1900.]]
[[Restr:New York City Midtown from Rockefeller Center NIH.jpg|thumb|250px|[[Midtown Manhattan]], New York City, gwelet eus ar [[Rockefeller Center]], e 1932.]]
[[Restr:Manhattan from helicopter.jpg|thumb|250px|Ur gwel eus New York City gant an arouezioù meur, [[Delwenn ar frankiz]], [[Ellis Island]], an [[Empire State Building]], hag ar [[World Trade Center (1973-2001)|World Trade Center]], e 2001.]]

==Liammoù diabarzh==
* [[Delwenn ar frankiz]].
==Notennoù==
{{Daveoù}}
[[Rummad:Kêrioù Stad New York]]
[[Rummad:New York]]