Gwelet an tarzh evit Mao Zedong

[[Restr:Mao Zedong in 1959 (cropped).jpg|thumb|Mao Zedong e 1959]]
'''Mao Zedong''' ([[sinaeg]]: 毛泽东, [[pinyin]]: ''Máo Zédōng''; Wade-Giles: ''Mao Tse-tung'') a zo bet ganet d'an [[26 Kerzu|26 a viz Kerzu]] [[1893]] hag aet da anaon d'an [[9 Gwengolo|9 a viz Gwengolo]] [[1976]] a oa ur rener eus an arme ruz hag eus [[Strollad Komunour Sina]] a gasas ar strollad-se d'an trec'h war ar [[Kuomintang|C'huomintang]] e diwezh ar brezel diabarzh. Goude se e oa bet e penn [[Republik Pobl Sina]] adalek he savidigezh e 1949 betek e varv e 1976.

Sellet e vez outañ evel unan eus an dud pennañ en istor ar bed a vremañ<ref>[http://www.oxfordreference.com/pages/samplep02|title=Mao Zedong ''The Oxford Companion to Politics of the World''] (2008-08-23)]</ref> hag unan eus ar c'hant den o deus bet al levezon vrasañ en ugentved kantved hervez an [[Time Magazine]]<ref>[http://www.yourockmysox.com/time/time100/leaders/profile/mao.html Time 100: Mao Zedong] gant Jonathan D. Spence, 13 a viz Ebrel 1998.</ref>.

Dizemglev zo diwar-benn oberoù Mao hiziv an deiz c'hoazh. Peurliesañ e vez douget kalz bri dezhañ e Sina an douar-bras e-lec'h ma vez deskrivet alies evel un dispac'hour hag ur [[strategouriezh|strategour]] meur a zeuas a-benn ar fin da vezañ trec'h war [[Tchang Kai-chek|Chiang Kai-shek]] e diwezh [[brezel diabarzh Sina]], hag a reas eus ar vro unan eus ar broioù galloudusañ eus ar bed dre e bolitikerezh. Koulskoude, kalz tud e diavaez hag e diabarzh Sina a gav abeg e programmoù sokial-ha-politikel Mao evel al [[Lamm Bras War-raok]] hag an [[Dispac'h sevenadurel]] abalamour m'o deus degaset gwalloù bras d'ar sevenadur sinaat, da gevredigezh ar vro, d'an armerzh ha d'an darempredoù etre Republik Pobl Sina hag ar broioù all, hag ivez ur c'houst eus war-dro 10 milion a dud marvet abalamour dezhe<ref>Philip Short, [http://books.google.com/books?id=2azuHQAACAAJ&dq=mao ''Mao: A Life'', Owl Books, 2001], p 761</ref>{{,}}<ref>[[Jung Chang|Chang, Jung]] ha [[Jon Halliday|Halliday, Jon]], ''Mao: The Unknown Story.'', [[Jonathan Cape]], London, 2005. ISBN 0-224-07126-2 p. 3</ref>{{,}}<ref>[[R. J. Rummel|Rummel, R. J.]] ''[http://www.hawaii.edu/powerkills/NOTE2.HTM China’s Bloody Century: Genocide and Mass Murder Since 1900]'', [[Transaction Publishers]], 1991. ISBN 0-88738-417-X p. 205. Abalamour da elfennoù nevez degaset en deus kresket Rummel niver an dud bet lazhet dindan levezon Mao da [https://web.archive.org/web/20090917001933/http://hawaiireporter.com/story.aspx?1c1d76bb-290c-447b-82dd-e295ff0d3d59 77 million].</ref>

Daoust ma touger kalz bri dezhañ e Sina en un doare ofisiel eo bet gwanaet e levezon gant adreizhadennoù politikel hag ekonomikel [[Deng Xiaoping]] ha re renerien all abaoe e varv<ref>''Burying Mao: Chinese Politics in the Age of Deng Xiaoping'' gant Richard Baum</ref>{{,}}<ref>[http://www.nytimes.com/2006/09/01/world/asia/01china.html?ex=1314763200&en=abf86c087b22be74&ei=5088&partner=rssnyt&emc=rss|title= Where’s Mao? Chinese Revise History Books], Kahn Joseph, 2006-09-01, The New York Times]</ref>. Anavezet eo Mao ivez evel ur barzh hag ur [[kaligrafouriezh|c'haligrafour]]<ref>Short Philip, ''Mao: A Life'', Owl Books, 2001, [http://books.google.com/books?vid=ISBN0805066381 "Mao en doa ur meskad donezonoù divoas: bez' e oa den-stad, gwelour, strategour eus ar politikerezh hag eus ar brezel, prederour ha barzh."], 630 pajenn</ref>

== Yaouankiz e Sina ==
Mao a oa mab henañ un tiegezh en e aes eus Shaoshan e departament Xiangtan, e-barzh proviñs Hunan. Deuet e oa e hendadoù eus proviñs ar Jiangxi dindan an [[Tierniezh Ming|dierniezh Ming]] hag e oant deut da labourat e-giz kouerien. Ar [[xiang]] a oa e yezh orin ha neket ar [[mandarineg]], ur rannyezh a oa gouest Sinaiz all da gompren evit al lodenn vrasañ met a chomo ur perzh heverk eus e brezegennoù, hag eus e varregezh dister war ar yezhoù ivez : morse ne vestronias ar [[putonghua]], yezh '''standard''' Sina lakaet e plas gant e renad dezhañ e-unan.
Wen Chi-mei, e vamm, a oa ur [[boudaegezh|voudaadez]] devot. Abalamour da aez bihan e diegezh, e c'hallas e dad kas anezhañ d'ar skol ha diwezhatoc'h da [[Changsha]] da studiañ.

E 1908 e oa dimezet gant e dad da unan eus e nizezed, Luo, pevar bloaz koshoc'h evitañ. E 1936 e touas Mao da [[Edgar Snow]] ne'n doa ket bevet ganti biskoazh. Mervel a reas ar vaouez-se e 1910. Abalamour d'an eured-se e teuas Mao da vezañ un enebour-touet d'an euredoù aozet.

E-doug [[Dispac'h 1911]], Mao a lakaas e anv evel soudard en ur rejimant lec'hel eus [[Hunan]] a stourmas diouzh tu an Dispac'herien. Ur wezh diskaret an [[Tierniezh Qing|dierniezh Qing]] da vat e tilezas Mao an arme hag e tistroas d'ar skol<ref>Lee Feigon, ''Mao: A Reinterpretation'', 2002, Chicago, ISBN 1-56663-522-5, p 17</ref>

Ur wezh tapet gantañ e skrid-testeni e kentañ skol normal proviñs Hunan e 1918, Mao a veajas gant ar c'helenner [[Yang Changji]], e gelenner er skol-veur hag danvez e dad-kaer, da [[Beijing]] e-pad [[Emsav ar 4 a viz Mae]] e 1919.

Edo Yang o labourat e skol-veur Beijing. A-drugarez dezhañ e c'hellas Mao labourat evel eil levreaoueger er skol-veur gant [[Li Dazhao]] da gurator. Lakaat a reas e anv er skol-veur evel studier hanter-amzer ha selaou a reas kalz prezegennoù ha seminarioù gant speredoù bras eus an amzer evel [[Chen Duxiu]], [[Hu Shi]], [[Qian Xuantong]], ha kement zo... Pa oa o chom e Beijing, e lenne par ma c'halle, ha dre e lennadennoù e reas anaoudegezh gant an damkanioù komunour. Eurediñ a reas [[Yang Kaihui]], merc'h ar c'helenner Yang a oa o studiañ war un dro gantañ, daoust d'un eured a oa bet prientet gant e dad er gêr. Biskoazh ne anavezas Mao an eured kentañ-se.

Mao Zedong a ziskulias diwezhatoc'h e oa droug ennañ a-enep al lenneien sinaat, a rae fae warnañ abalamour ma oa a orin eus un tiegezh kouerien. Derc'hel a reas neoazh un doug bras d'ar varzhoniezh ha d'ar galigrafiezh, deuet da vezañ brudet da-c'houde.

E miz Here 1930 e oa serret [[Yang Kaihui]] hag e vab, Anying, gant ar [[Guomindang]]. Bac'het e oant o-daou hag Anying, neuze, a oa kaset d'e gerent goude d'ar Guomindang lazhañ e vamm, Yang Kaihui. D'ar mare-se edo Mao o chom gant unan a oa o labourat gantañ, [[He Zizhen]], ur plac'h 17 vloaz a orin eus [[Yongxing]], er [[Jiangxi]]<ref>Hollingworth, Clare, ''Mao and the men against him'', London: 1985, p. 45.</ref>.

Mao a nac'has ur c'hinnig da vont da studiañ e [[Bro-C'hall]] er c'hontrol eus lod eus dispac'herien vrudet all evel [[Zhou Enlai]]. Lod o deus lakat a été avancée que les faibles capacités linguistiques de Mao l'avaient découragé : la langue chinoise étant déjà un obstacle (le dialecte du Hunan étant sa référence principale). Hervez lod e krede mort ne c'halled studiañ ha diskoulmañ kudennoù Sina nemet e [[Sina]]. Er c'hontrol eus tud an amzer e studias ar gouerien a oa ar muiañ niver e poblañs Sina.

{| cellpadding=3px cellspacing=0px bgcolor=#f7f8ff style="float:right; border:1px solid; margin:5px"
|-
!style="background:#ccf; border-top:1px solid; border-bottom:1px solid" colspan=3 | [[Anvioù sinat|Anvioù]]
|-
| || [[Anv Sinat|Anv]] || [[Anv giz sinat|Anv giz]]
|-
|[[Skritur sinaek hengounel|Hengounel]] || 毛澤東 || 潤之¹
|-
|[[Skritur sinaek eeunaet|eeunaet]] || {{lang|xh-cn|毛泽东}} || {{lang|zh-cn|润之}}
|-
|[[Pinyin]] || Máo Zédōng || Rùnzhī
|-
|[[Wade-Giles|WG]] || Mao Tse-tung || Jun-chih
|-
|[[Skoazell:IPA|IPA]] || {{IPA|/mau̯ː˧˥ tsɤ˧˥.tʊŋ˥/}} || {{IPA|/ʐuənː˥˩ tʂ̩˥/}}
|-
| colspan=3 style="border-top:1px solid" | [[Anv tiegezh]]: ''Mao''
|-
| colspan=3 style="border-top:1px solid" | [[lesanv]]: ''Ar [[sturier]] bras''
|-
| colspan=3 style="border-top:1px solid" | <small>¹Da gentañ 詠芝({{lang|zh-cn|咏芝}}) ha goude 润芝, e rannyezh Xiangtan<br /> en deus ar memes distagadur ''yùnzhī''</small>
|}

D'an 13 a viz Gouere 1921, Mao, 27 vloaz e oa d'ar c'houlz-se, a gemeras perzh e kentañ [[Kendalc'h broadel Strollad Komunour Sina]] (SKS) e [[Shanghai]]. D'ar c'houlz-se ne gemeras ket perzh er breutadegoù evit doare. Daou vloaz diwezhatoc'h e oa dilennet evel unan eus ar pemp komiser a oa e bodad kreiz <!-- '''Central Committee''' --> ar strollad, da vare an trede kendalc'h. 
E Shangai emañ o chom e-pad ur frapad.

Diwezhatoc'h er bloaz-se (1923), Mao a zistroas d'an Hunan war urzh bodad kreiz SKS ha bodad kreiz ar [[Kuomintang|C'huomintang]] da aozañ skourr ar C'huomintang e Hunan<ref>[http://news.163.com/05/0908/11/1T4IGSAR00011246_2.html 毛泽东生平大事(1893-1976) Kronologiezh eus an darvoudoù pennañ e buhez Mao Zedong] (1893-1976), ''People's Daily''.</ref>. E 1924 e oa dileuriet da gentañ kendalc'h broadel ar [[Kuomintang|C'huomintang]], ma oa dilennet evel erlerc'hier er Poellgor kreiz. E 1924 e teuas da vezañ an sterniad eus skourr ar [[Kuomintang|C'huomintang]] e [[Shanghai]], ha sekretour Rann an aozerezh.

E-pad ur pennad, Mao a chomas e Shanghai, ur gêr vras e oa ha klask a ra SKS bountañ gwrizioù er gêr-vras-se e-lec'h ma kaver un niver bras a broleterien. Emañ e soñj SKS harpañ war ar re-se evit an dispac'h. Koulskoude en doe ar strollad kalz bec'h oc'h aozañ [[sindikad]]où labourerien hag o sevel darempredoù gant e gevredad broadelour, ar [[Kuomintang|C'huomintang]]. Deuet e oa ar Strollad da vezañ paour ha Mao a gollas e fiziañs en dispac'h hag a zistroas da Shaoshan. E-doug e chomaj er gêr e o adenaouet dedenn Mao evit an dispac'h pa glevas komz eus emsavadegoù 1925 e Shanghai ha Guangzhou. Distreiñ a reas e raktresoù politikel hag ez eas neuze da Guangdong, tachenn ar C'huomintang, ha kemer a reas perzh en aozadur eil kendalc'h broadel ar C'huomintang. E miz Here 1925, Mao a zeuas da vezañ rener Propaganda ar C'huomintang.

E deroù 1927 e tistroas Mao da [[Hunan]] e lec'h ma reas, en un emvod mallus dalc'het gant ar strollad komunour, un danevell diazezet war e studi eus an emsavadeg kouerien a oa c'hoarvezet da-heul [[Ergerzhadeg an Norzh (1926–1927)|Ergerzhadeg an Norzh]]. Sellout a reer ouzh an danevell-se evel ar c'hentañ hag ar pouezusañ kammed graet trema sevenidigezh damkanioù dispac'hel Mao<ref>[https://web.archive.org/web/20090105190911/http://www.etext.org/Politics/MIM/classics/mao/sw1/mswv1_2.html ''Report on an investigation of the peasant movement in Hunan' Mao Zedong 1927'']</ref>.

== Mennozhioù politikel ==
Mao a oa intereset-bras gant ar reizhiad politikel. E zaou '''skrid''' brudetañ, skrivet e 1937 o-daou, ''Diwar ar eneberezh'' ha ''Diwar ar Pleustr'', a bled gant strategiezhoù pleustrek ul luskad dispac'hour hag a laka ar pouez war talvoudegezh vras an anaoudegezh diazez ha pleustrek, gounezet dre skiant-prenañ. An daou skrid a ziskouez gwrizioù guerrilla ar Vaoouriezh en ezhomm da gaout harp war ar maezioù a-enep an arme japanat a zalc'he ar vro ha lakaat a reont ar pouez war an ezhomm da c'hounit 'kalonoù ha speredoù' dre an 'deskadurezh'. Al levrioù-se, a yeas d'ober ul lodenn eus al ''Levrig ruz'' diwezhatoc'h, a c'halv da ziwall diouzh emzalc'h an den zo mouchet e zaoulagad hag a glask pakañ fuluped, hag ouzh jini "kannad an impalaer" a ziskenn diwar e garr da 'ziskleriañ e soñj'.

En tu all d'e zeskadurezh vihan, Mao a dremenas c'hwec'h miz o studiañ e-unan. Dizoleiñ a reas ar gomunouriezh da gentañ pa oa o labourat e skol-veur Beijing, hag e 1921 e kemeras perzh e savidigezh Strollad komunour Sina (pe SKS).

== Brezel ha dispac'h ==
E 1927, Mao a renas emsavadeg brudet eost an diskar-amzer e [[Changsha]], [[Hunan]], evel komandant. Mao a renas an arme, anvet "Arme dispac'hel al labourerien hag ar beizanted", a oa faezhet ha divodet goude emgannoù taer. Da-c'houde, ar soudarded divi a oa rediet da guitaat Hunan da vont da [[Sanwan]], e Jiangxi, e lec'h ma adaozas Mao ar soudarded mesket, oc'h aozañ ar rannoù-arme e rejimantoù bihanoc'h. Mao a roas urzh ivez ma vefe e pep kompagnuniezh ur skourr eus ar Strollad gant ur c'homiser en e benn. Hemañ a rofe eno kemennadurioù politikel. Adaozadur an arme e Sanwan a roas da SKS ar c'hontrol klok war an arme hag a-hervez en doa bet ul levezon vras ha don war an dispac'h e Sina. Diwezhatoc'h e tec'hjont er menezioù Jinggang, er Jiangxi.

Er menezioù Jinggang, Mao a gendrec'has daou rener lec'hel emsaverien da zont dondan e renerezh. Eno, Mao a unanas e arme hag hini [[Zhu De]], da grouiñ [[Arme ruz labourerien pa peizanted Sina]], an [[Arme Ruz]].

Adalek 1931 da 1934, Mao a ziazezas Republik sovietek Shina hag a oa dilennet prezidant ar republik vihan-se e takadoù meneziek ar Jiangxi. Eno, Mao a euuredas gant [[He Zizhen]]. Harzet e oa bet e wreg kent, [[Yang Kaihui]], ha lakaet d'ar marv e 1930, just tri bloaz goude o dilec'h.


== E brezhoneg ==
* ''A belec'h e teu ar menozioù reizh'' (Mae 1963), troet gant [[Laorañs Guillaumie]], ''[[Skol an Emsav]]'' niv. 15, 1975, pp. 34-35.

== Notennoù ==
{{Daveoù}}
== Levrlennadur ==
* GRAY Jack, ''Mao Tse-tung'', Lutterworth Press, Cambridge, R-U, 1973, ISBN 978-0-7188-1899-9 {{en}}
== Pennadoù kar ==
* [[Dispac'h Sevenadurel]]
* [[Lazhadegoù an arme hag ar polis sinaat]]
{{Commons|毛泽东}}


{{Sina goude 1911}}
{{Boest merdeiñ Istor Sina}}
{{Porched Sina}}

{{DEFAULTSORT:Mao Zedong}}
[[Rummad:Ganedigezhioù 1893]]
[[Rummad:Marvioù 1976]]
[[Rummad:Istor Sina en XXvet kantved]]
[[Rummad:Eil Brezel-bed]]
[[Rummad:Brezel Yen]]
[[Rummad:Komunourion]]
[[Rummad:Dispac'h Sevenadurel]]
[[Rummad:Strollad Komunour Sina]]
[[Rummad:Mao Zedong]]